پویا ناظران

در شش ماه گذشته، سکه طلا از ۵ میلیون تومن رسیده به ۱۱/۵ میلیون تومن. در همین دوره، قیمت جهانی طلا ۳۲٪ رشد کرده. یعنی ۲/۱ میلیون تومن از رشد سکه طلا، بخاطر رشد قیمت جهانی طلا بوده، نه کاهش ارزش ریال.

چهارشنبه (دو روز پیش) قیمت جهانی یک اونس طلا برای اولین بار از ۲۰۰۰ دلار رد شد.

چرا قیمت اونس طلا از ۲۰۰۰ دلار رد شد؟

و این اتفاق چه درسهایی برای ما داره؟

در نمودار فوق، خط آبی قیمت طلا در ۱۱ سال گذشته‌ست. خط قرمز نرخ بهره واقعی آمریکاست. نکته اینه که خط آبی تقریبا قرینه خط قرمزه.

نرخ بهره واقعی، یعنی نرخ بهره مازاد بر تورم.

آخر دوره اوباما نرخ بهره واقعی آمریکا منفی بود. با پیروزی ترامپ این نرخ مثبت شد و دو سال روند افزایشی داشت. در طول سال ۲۰۱۹ این نرخ کاهشی شد و با اپیدمی شدن کرونا تو چین، نرخ بهره واقعی آمریکا به صفر رسید. وقتی کرونا به آمریکا رسید، این نرخ به ۰/۵-٪ کاهش پیدا کرد. این نرخ معمولا در دوره رکود منفی میشه. در روزهای اخیر نرخ بهره واقعی آمریکا به ۱/۲۵-٪ رسیده. نرخ بهره واقعی منعکس کننده میزان ریسک و رشد اقتصاده.

چون طلا نه رشد میکنه و نه مستهلک میشه، نرخ بهره واقعیش صفره. اما صفر بودن بهره واقعی طلا به این معنی نیست که قیمت طلا فقط با تورم بالا میره. وقتی نرخ بهره واقعی اقتصاد منفی میشه، طلا به نسبت، بهره بیشتری داره و لذا با ارزشتر میشه؛ گرونتر میشه.

البته قیمت جهانی طلا با تورم دلار هم رشد میکنه. اما چون تورم آمریکا کمه، تو نمودار بالا اثر نوسانات نرخ بهره واقعی آمریکا بر قیمت طلا، مشهودتره. این یعنی کسی که می‌خواهد قیمت جهانی طلا رو پیش بینی کنه، باید نرخ بهره واقعی آمریکا رو پیش بینی کنه.

نرخ بهره واقعی از مهمترین شاخصهای اقتصاده، و بر ارزش دارایی‌های سرمایه‌ای اثر مهمی داره.

مثلا یکی از عوامل مهم رشد بورس آمریکا در سه ماه اخیر همین کاهش نرخ بهره واقعی آمریکا بود.

نرخ بهره واقعی ایران هم در ماه‌های اخیر به شدت منفی شده.

در بورس آمریکا اوراقی معامله میشه که از قیمتشون میشه نرخ بهره واقعی رو استنباط کرد. اما تو ایران چنین اوراقی نداریم، لذا ناگزیریم نرخ بهره واقعی اقتصاد کشور رو تخمین بزنیم.

الان سود سپرده یکساله بانکی ۱۶ درصده. نرخ بهره واقعی یکسال آینده بستگی به انتظار بازار از تورم یکسال آینده داره.

مثلا اگه بازار انتظار داره تورم مرداد امسال تا مرداد سال آینده ۳۰٪ باشه، پس نرخ بهره واقعی کشور ۱۴- درصده. به عبارت دیگه، قدرت خرید پول سپرده شده، بعد از یکسال ۱۴٪ میاد پایین.

اما اگه بازار انتظار داره تورم ۵۰٪ باشه، یعنی در حال حاضر نرخ بهره واقعی ۳۶- درصده.

هر چقدر انتظار از تورم یکسال آینده بیشتر باشه، معنیش اینه که نرخ بهره واقعی کنونی منفی‌تره.

وقتی بانک مرکزی نرخ سود سپرده رو کاهش می‌ده، در حالیکه انتظارات تورمی بازار کاهش پیدا نمی‌کنه، در واقع نرخ بهره واقعی داره کاهش پیدا می‌کنه. کاهش بهره واقعی سپرده بانکی، جذابیت اون رو نسبت به سهام، مسکن، و طلا کاهش می‌ده. این باعث افزایش قیمت سهام، مسکن، و طلا میشه.

یکی از مشکلات اقتصاد کشور ما نوسانات شدید نرخ بهره واقعی بوده. سالهای ۹۳ تا ۹۶، نرخ بهره واقعی سپرده‌های بانکی حدود ۱۰ تا ۱۵٪ بود، و طبعا سپرده‌گذاری بانکی به شدت جذاب بود. نرخ‌های به شدت مثبت اون زمان، اگرچه به نفع سپرده‌گذار، اما به ضرر بانکها بود. همین هم شد که سرمایه برخی بانکها منفی شد و خیلی از بانکها نیازمند اضافه برداشت از بانک مرکزی شدند. سیاست دولت در اون زمان، قفل نقدینگی در بانکها با نرخ بهره واقعی مثبت بود. منتها چون رشد نقدینگی کما فی‌السابق ادامه داشت، تورم صرفا عقب افتاد تا در سالهای ۹۷ و ۹۸ محقق بشه.

در هفت سال گذشته، نرخ بهره واقعی آمریکا در بازه مثبت یک تا منفی یک درصد در نوسان بوده. اما نرخ بهره واقعی ایران در بازه ۱۵+٪ تا ۵۰-٪ در نوسان بوده.

در ماه‌های اخیر، نرخ بهره واقعی کشور به شدت منفی شده و احتمالا جایی بین ۱۵- درصد تا ۵۰- درصد باشه. چنین نرخی جذابیتی نداره. بخشی از رشدی که در بورس می‌بینیم تبلور فرار مردم از چنین نرخ‌های منفی‌ و غیرجذابی‌ست. وقتی نرخ بهره واقعی از حدود ۰٪ به حدود ۳۰-٪ کاهش پیدا می‌کنه، رشد شدید بورس نه هیجانیه و نه روانی بلکه کاملا عقلانی و طبیعیه.

از اینجا به بعد چه انتظاری میشه داشت؟

چنانچه نرخ بهره واقعی منفی‌تر بشه، بورس باز هم بیشتر رشد میکنه. اما از سوی دیگه نرخ بهره واقعی منفی‌تر باعث میشه پس‌انداز کنندگان بیش از پیش از ریال فرار کنند، و ارزش پول ملی بیشتر افت کنه. در نتیجه تورم زیادتر میشه.

اگه این نرخ به سمت صفر برگرده، ریال قوت میگیره، اما در عین حال باید انتظار افت بورس رو هم داشت، که بر ثروت خانوار اثر منفی داره.

افزایش نرخ بهره واقعی هزینه دولت در استقراض از بازار به منظور پوشش کسری بودجه رو هم افزایش میده. این افزایش هزینه، دولت رو به سمت چاپ پول سوق میده، که تورم‌زاست.

خلاصه اینکه بخاطر ناپایداری بدهی‌های دولت و نظام بانکی پانزی، نرخ بهره چه بالا بره چه پایین بیاد مخربه. به همین دلیل، مهمترین اقدامات یکسال آینده باید: ۱) پایدار سازی بدهی‌های دولت و ۲) اصلاح نظام بانکی باشند.

منبع: https://t.me/Economics_and_Finance