مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد با طرح این پرسش که چرا با وجود انبوهی منابع دردسترس، در بخش های مختلف، تصمیم‌گیران ما نتوانسته‌اند سیاست‌هایی را اتخاذ کنند که در قواره ظرفیت ها و توانمندی‌‌ها کشور و الزامات امنیتی آن باشد، عنوان کرد: باید مطالبه‌گری منطقی و عملی از تصمیم‌گیران اقتصادی داشت. بپذیریم که امروز ایران، یک کشور بازیگر در عرصه اقتصاد جهانی نیست، بلکه در این حوزه به بازی گرفته می شود.
محمد بحرینیان در همایش «اقتصاد ایران در پیچ و خم توسعه» (با نگاهی به تجربه ژاپن، کره جنوبی و مالزی) که به میزبانی اتاق مشهد برگزار شد، اظهار کرد: قابل کتمان نیست که کشور ما با مشکلاتی مواجه است و به همین واسطه نتوانسته‌ایم از لحاظ اقتصادی به یک پایداری و امنیت مقبول در حوزه اقتصادی دست یابیم و در مجموع در گذر این سال ها، برای مردم کشورمان در زمینه اقتصاد آرامش خاطری پدیده نیامده است. در طول 60 سال گذشته ایران، دو مرتبه با تحریم های جدی مواجه بوده است. با چنین شرایطی آیا این اقتصاد می‌تواند پاسخگوی نیازهای کشور باشد؟ عده‌ای در پاسخ به این سوال، به تحریم به عنوان عامل اصلی مشکلات اشاره می‌کنند؛ من به عنوان یک کارشناس، این نکته را نمی‌پذیرم و باور دارم که چالش های امروز ریشه در سوءمدیریت‌ها دارد و تحریم ها نهایتا، 20 تا 30 درصد در بروز این شرایط دخیل و مقصر هستند.
* پس از 70 سال، همچنان یک کشور در حال توسعه هستیم
وی ادامه داد: گاهی اوقات عده ای این طور توجیه می کنند و بهانه می آورند که منابع کافی در کشور ما وجود ندارد. در گزارشات متعددی آمده که نخستین درآمدهای نفتی کشور ما در دوره پادشاهی معاصر ایران ظهور کرد اما با وجود این درآمدها همچنان صنایع ما ناکارآمد هستند. هنوز هم در کشور ما واحدهای تولید فولاد به عنوان واحدهای استراتژیک شناخته می‌شوند در حالی که عمر این نگرش 60 سال پیش پایان یافت. پس از 70 سال، همچنان یک کشور در حال توسعه هستیم؛ زمانی قرار است این روند در حال توسعه بودن پایان پیدا کند؟
بحرینیان خاطرنشان کرد: گزارش‌ها و آمارهای مختلف حکایت از آن دارند که کشور منابع خوبی در اختیار دارد. به عنوان نمونه از سال 1338 تا 1396 منابع ارزی مستقیم (از طریق صادرات مستقیم نفت و گاز، کالاها و خدمات) و غیرمستقیم(معادل دلاری مصرف داخلی منابع نفتی و گازی) کشور حداقل بیش از 3600 میلیارد دلار بوده است. از برنامه اول توسعه بعد از انقلاب (سال 1368) تا 1396 نیز قریب به 2900 میلیارد دلار از فروش منابع مذکور درآمد حاصل شده است. با همه این منابع وضعیت صنایع ما چنگی به دل نمی‌زند. مثلا در سال 1346 ایران‌خودرو تولید پیکان را آغاز می‌کند و شرکت هیوندا نیز در کره جنوبی کمی بعدتر تاسیس می شود و خودرو فورد مونتاژ شده را تولید می‌کند. بررسی ها نشان می دهد، منابعی که در این حوزه در اختیار ایران بوده متجاوز از 6 برابر منابع کره جنوبی بوده است. حال امروز شرکت هیوندا در سطح عالی مشغول به تولید است.
مدیر دفتر پژوهش‌های اقتصاد و توسعه اتاق مشهد با بیان اینکه انقلاب مشروطه با وجود ارزش بالا، ما را دچار کپی‌کاری نهادهای دموکراسی کرد، گفت: این انقلاب موجب شد تا یک شبهه‌دموکراسی در کشور ایجاد شود اما عقب‌ماندگی‌ها به روال خود باقی ماند. این عقب‌ماندگی تنها برای ما هم نبوده است. کره جنوبی، مالزی، تایوان، چین و سنگاپور نیز همین عقب‌ماندگی‌ها را داشته‌اند اما آن‌ها راه حل را پیدا کرده‌اند و ما هنوز که هنوز است در مسیر چاره جویی گرفتار مانده‌ایم. آن‌ها هم آموزش ندیده بودند اما فهمیدند چگونه بر ناآگاهی، فقدان دانش و همچنین ضعف مراحل توسعه کشور خود غلبه پیدا کنند. ما گرفتار متون و تکست‌هایی هستیم و بسیاری از اندیشمندان کشور و مسئولان ما درک نکرده‌اند که چرا این نظریات رشد کرده و الزامات آن چه بوده است؟ در حقیقت ابزارها در کشور ما جایگزین اهداف شده اند و دولت‌های ما نیز نمی‌خواهند این مسئله را متوجه شوند.
*مزیت نسبی منابع؛ مانعی برای توسعه
بحرینیان تصریح کرد: در یک کشور سنتی نمی‌توان نظریه های «رابطه فیشر» یا «منحنی فیلیپس» را به طور کامل اجرا کرد. باید تکیه ما بر تحول باشد. لازم است کسانی باشند که بدانند نظریات اقتصادی چه گفته و در چه بستری ارائه شده تا نهایتا تصمیمی برای براساس آن برای مشکلات کشور ارائه کنند. عده‌ای نیز در این کشور عقیده دارند دخالت دولت یعنی اداره سوسیالیستی کشور؛ این تفکر اشتباه است. در بسیاری از کشورهای شرقی آسیا دولت در اقتصاد حضور داشته اما حضور دولت آگاهانه بوده است.
وی ادامه داد: استفاده از مزیت‌های نسبی برای توسعه یکی دیگر از مشکلاتی است که همیشه در کشور ما به چشم می‌خورد. معمولا کشورها و مناطق دارای منابع فراوان رشد اقتصادی کمتر و شرایط توسعه به مراتب بدتری را نسبت به کشورهای کم‌برخوردار از نظر منابع دارند. علت این مسئله این است که این کشورها به جای گام نهادن در مسیر دشوار ارتقا و بهبود نظام تولیدی همچنان در مسیر استفاده از مزیت‌های نسبی خود برای تولید سریع ثروت هستند.
وی خاطرنشان کرد: تولید مبتنی بر زمین و استخراج منابع با بازدهی نیروی کار مواجه است اما منابع قابل بازتولید نیست. در تولید مبتنی بر سرمایه چنین وضعیتی حاکم نبوده و سرمایه در تولید قابل بازیافت است. از همین رو است که گفته می‌شود ما از تولید غفلت کرده‌ایم. این در حالی است که وضعیت کارخانجات مشابه ما در بسیاری از نقاط دنیا از نظر تعداد بی‌نظیر است ولی با این تعداد کارخانه باز هم در سطوح سوم و چهارم طبقه‌بندی فناوری قرار داریم. در مقایسه بین کشورها همیشه عناصر مشترکی برای توسعه وجود داشته اما آن‌ها برخی صنایع را اولویت اصلی خود قرار داده‌اند. کره جنوبی، چین، سنگاپور و ژاپن ساخت ماشین‌آلات کارخانه‌ای را اولویت توسعه خود دانسته‌اند. یکی از مشکلات ما همین ماشین‌آلات صنعتی است. در استان ما ماشین‌آلات صنعتی مستهلک شده و ماشین‌آلات اساسی به ما داده نمی‌شود اما خودروی لکسوس، موبایل پیشرفته و... به راحتی در اختیارمان قرار می‌گیرد.
بحرینیان با بیان اینکه ما گرفتار نداشتن دانش کافی در کشور هستیم، به رویکرد کشورهای شرق آسیا در غلبه بر کمبود دانش اشاره کرد و گفت: نمی‌توان همان مراحل توسعه غربی را در شرق دنیا پیاده کرد. در شرق آسیا و در کشورهایی مانند کره، سنگاپور، تایوان، مالزی و چین خرده‌دانش‌ها جمع و نهادهایی تشکیل شد که متفکران و نخبگان در قالب آن برای اقتصاد تصمیم‌گیری می‌کنند. ما قلب دنیا هستیم و همسایگان زیادی داریم. براساس آمارها 55 درصد صادرات ما از همین کشورهاست اما تنها 2.5 درصد واردات آن‌ها از ایران است.
روابط عمومی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی خراسان رضوی