استاد اقتصاد کلان و بانکداری دانشگاه وایدنر آمریکا با پیش بینی اینکه قیمت نفت به ۷۰ تا ۸۰ دلار برسد، به بررسی آثار کاهش قیمت نفت بر اقتصاد ایران و جهان پرداخت.

حمید زنگنه، استاد اقتصاد کلان و بانکداری دانشگاه وایدنر، در چستر پنسیلوانیا آمریکا و نگارنده کتابهای «سرمایه‌ داری مدرن و ایدئولوژی اسلامی» (به همراه سیروس بینا) و «اسلام، ایران و ثبات جهانی» است.
وی باور دارد حداقل تا سال آینده قیمت نفت در همین حدودهایی که هست بماند و احتمال رسیدن به 70-80 دلار در آینده نزدیک بسیار کم است. احتمالا موسسات نفتی حاشیه ای تولید خود را از چاههایی که حفر کرده اند ادامه خواهند داد ولی پروژه های جدیدی را آغاز نمی کنند تا قیمت نفت افزایش یابد و مجددا آنها را با صرفه کند که سالها طول خواهد کشید. 
زنگنه در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و آثار آن بر اقتصاد ایران از دو منظر خارجی و داخلی قابل بررسی و تحلیل کرده که مشروح آن را در ادامه می خوانید.

• تحلیل آثار کاهش قیمت نفت بر اقتصاد ایران از دیدگاه خارجی

تسنیم: ابتدا کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی و آثار آن را بر اقتصاد از منظر خارجی بررسی فرمایید.
زنگنه: از دیدگاه خارجی می توان نوسانات قیمت دلار، رقابت بین تولید کنندگان برای تولید بیشتر و سهم هر کدام در بازار، رشد تقاضای نفت که رابطه مستقیم با رشد اقتصادی آنها دارد را نام برد. تاکنون قیمت نفت به دلار تعیین می شده و در نتیجه افزایش/کاهش ارزش دلار مستقیما قدرت خرید تولید کنندگان نفت را باعث می شود. وقتی قیمت دلار افزایش یابد قیمت نفت برای کشوری مانند چین و هند که باید دلار بخرند و به تولید کنندگان دلار بپردازند افزایش می یابد. 

در این روند، قدرت خرید دلاری کشورهای نفتی افزایش می یابد. در این زمان کاهش قیمت نفت را می توان با افزایش قیمت دلار توجیه کرد.  و برعکس وقتی که قیمت دلار کاهش یابد قیمت نفت برای مصرف کنندگان کاهش می یابد و در این مقطع افزایش قیمت نفت قابل توجیه است.  باید توجه کرد که چون آمریکا تولید کننده دلار است افزایش یا کاهش قیمت دلار برای آن بی تأثیر است و فقط تغییرات دلاری قیمت نفت اهمیت دارد.  برای مثال می توان گفت که اگر قیمت هر دلارمعادل یک یورو باشد یک بشکه نفت صد دلاری برای مصرف کننده فرانسوی صد یورو است ولی اگر قیمت دلار 1.25 یورو شود قیمت بشکه نفت صد دلاری برای مصرف کننده فرانسوی 125 یورو خواهد شد که باید به تولید کننده نفت پرداخته شود.  یعنی تولید کننده بشکه نفت فقط به خاطر افزایش قیمت دلار25 یورودرآمد بیشتر دارد.  ولی همان بشکه برای مصرف کننده آمریکایی همان صد دلار است و وابستگی به قیمت دلار به یورو ندارد.

• نقش عربستان در کاهش و افزایش قیمت نفت

تسنیم: از نقش عربستان در وضع کنونی قیمت نفت بگویید.

زنگنه: در  دنیای الیگاپولی (دنیایی که تعداد کمی تولید کننده بیشتر تولید را کنترل می کنند) همیشه این تنش وجود دارد که کدامین بیشتر و کدامین کمتر تولید کنند و در نتیجه این رقابت قیمت کالای مورد نظر می تواند کاهش شدیدی را تجربه کند. در بعضی از موارد یکی از تولید کنندگان که قدرت تولید بیشتری دارد رهبر می شود و تعادل بازار را کنترل می کند و تنش رقابتی را در میان اعضا به حداقل می رساند.  در بازار نفت این وظیفه را عربستان سعودی که دارای ذخایر نفت بسیار زیاد و هزینه تولید کمترین است به عهده داشته و دارد.  در دهه های گذشته عربستان سعودی همیشه با کم کردن تولید قیمت بازار را افزایش داده و با افزایش تولید قیمت نفت خام را کاهش داده است. 

• معضل زالومانندهای در کنار اوپک

تسنیم: نقش کشورهای خارج از اوپک همچون روسیه، نروژ و آمریکا را چگونه تحلیل می کنید؟
زنگنه: معضل مهمی که در بازار نفت وجود دارد این است که درصد بالایی از تولید نفت در اختیار شرکتها و کشورهایی مانند روسیه، نروژ، آمریکا و غیره است که در خارج از اوپک فعالیت می کنند و به مقررات اوپک و جیره بندهای اوپک توجهی ندارند. در نتیجه از مزایای اوپک استفاده می کنند ولی هزینه ای را متحمل نمی شوند و زالو مانند در کنار اوپک کار خود را انجام می دهند.این مسئله تا زمانی که تقاضا برای نفت وجود دارد و رشد متناسبی برای اضافه تولید آنها وجود دارد مهم نیست.  اشکال وقتی است که قیمت نفت آنقدر بالا است که تازه کاران زیادی را به تولید نفت ترغیب می کند و تعداد تولید کنندگان آنقدر زیاد می شوند که اعضای اوپک را متضرر می کنند و یا از سهم آنها در بازار می کاهند. برای مثال می توان تولید نفت  از شِیل در امریکا را نام برد( شِیل نوعی سنگ رسوبی در اعماق زمین است که دارای متان محبوس در داخل خود هستند و میتوان آنها را جدا واستخراج کرد). در حال حاضر مقدار متنابهی نفت و گاز با هزینه بسیار زیاد در حدود 60-70 دلار برای هر بشکه نفت از شِیل تولید می شود و آمریکا را به مرحله خود کفایی بسیار نزدیک کرده و احتمالاً بزودی به یک صادر کننده نفت تبدیل خواهد کرد که مطمئنا رقیب بسیار بزرگی برای تولید کنندگان نفت خواهد شد.

• کاهش خرید نفت توسط چین و ژاپن و افزایش تولید توسط ایران، عراق و لیبی

تسنیم: از نقش ایران و کشورهای عضو اوپک در این میان بگویید.
زنگنه: در چند ماه گذشته کشورهای تولید کننده نفت مانند ایران، عراق، و لیبی که سالهای گذشته بخاطر دگرگونیهای سیاسی نمی توانستند نفت تولید کنند وارد بازار شده و عرضه نفت را افزایش داده اند. 
اضافه بر این، آمریکا نیز تولید خود را بیش از پیش اضافه کرده و در نتیجه تقاضا برای واردات نفت خود را مقداری کاهش داده است.  اقتصاد چین رشد بالای خود را از دست داده و کمتر نفت خریداری می کند. ژاپن که پس از انفجار راکتور اتمی خود کلا تولید انرژی اتمی را متوقف کرده بود و به نفت و گاز پناه برده بود نیز در اواخر سال 2014 مجددا راکتورهای اتمی خود به کار انداخت و خرید نفت و گاز را بسیار کم کرد. 

• پیغام نفتی عربستان به روسیه

گزارشهایی در اخبار دیده شده که عربستان به روسیه پیغام داده بود که اگرمیزان تولید خود را کاهش دهند آنها نیز این کار را خواهند کرد و اضافه تولید و عرضه را کاهش می دهند.  روسیه با این پیشنهاد موافقت نکرد و سیر نزول قیمت نفت سریعتر شد.

همچنین در مطبوعات تئوری توطئه عربستان علیه ایران و روسیه نیز وجهی دیگر است که می توانند تا حدی حقیقت داشته باشند.  از عربستان بعید نیست که بخواهد از آب گل آلود ماهی بگیرد و با یک تیر چند نشان را بزند.  این همان کاری است که عربستان در زمان جنگ ایران و عراق نیز انجام داد و قیمت نفت را به کمتر از ده دلار رساند.  بدین معنی که این بار نیز از رل خود برای تعدیل بازار نفت استفاده کند و رقبای نفتی حاشیه ای خود را (آنها که هزینه تولید آنها بالا است) از معرکه خارج کند و ایران و روسیه را از امکانات مالی حاصل از نفت محروم کند که شاید بتوانند آنها را به مصالحه در مورد سوریه و یمن وادار کنند.  

• تحلیل آثار کاهش قیمت نفت بر اقتصاد ایران از دیدگاه داخلی
• اقدامات عربستان در حوزه نفت مصداق ضرب المثل عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد، است

تسنیم: آیا اتفاقات حوزه نفت و اقدامات عربستان به نفع ایران است یا به ضرر ایران؟

زنگنه: جواب این سئوال ساده می تواند باشد.  این بلیه می تواند همانی باشد که می گویند عدو سبب خیر شود اگر خدا خواهد. 
باید دولت این نکته را با حقیقت و درستی به مردم تفهیم کند که خزانه دولت تهی شده و نمی تواند مانند سالهای گذشته به بذل و بخشش خود ادامه دهد و آنچه مانده باید صرف سرمایه گذاری در ساختار اقتصادی مملکت شود. 
ملت ایران همیشه خواسته و می خواهند که خود را از شر وابستگی به نفت برهانند ولی متاسفانه دولتها نتوانسته اند که سیاستهای سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی مناسب برای رسیدن باین هدف اجرا کنند.  مثال بسیار واضح این افراط و تفریط ها قانون یارانه ها های عمومی است که در هیچ کجای دنیا رسم نیست که دولت مردم را رانت خوار کند و در عین حال اجازه دهد ساختار اقتصادی مملکت راه قهقرائی داشته باشد. اگر دولت ارزش یارانه های دو دهک پائین را 100% اضافه کند و بقیه را کلاً حذف نماید من فکر نمی کنم که مردم معترض شوند به شرطی که پس انداز این برنامه را برای پویا کردن تولید داخلی به کار ببرند.

• مقابله به مثل ایران در برابر عربستان

تسنیم: چنانچه عربستان از حربه نفت علیه ایران استفاده کند، راهکار چیست؟

زنگنه: اگر عربستان از حربه نفت علیه ایران استفاده می کند ایران نیز می تواند مقابله به مثل کند و برای چند سال آینده سفر به مکه را بسیار محدود کند و پس انداز آن را برای تهیه امکانات گردشگردی در ایران مصرف کند. 

• پیش بینی آینده قیمت نفت

تسنیم: پیش بینی شما از آینده قیمت نفت چیست؟

زنگنه: به طور کلی به نظر می‌رسد که حداقل تا سال آینده قیمت نفت در همین حدودهایی که هست بماند و احتمال رسیدن به 70-80 دلار در آینده نزدیک بسیار کم است.  احتمالا موسسات نفتی حاشیه ای تولید خود را از چاههایی که حفر کرده اند ادامه خواهند داد ولی پروژه های جدیدی را آغاز نمی کنند تا قیمت نفت افزایش یابد و مجددا آنها را با صرفه کند که سالها طول خواهد کشید. 

منبع: تسنیم - گفت وگو از : مریم سلیمی