محقق پسادکتری اقتصاد در دانشگاه استنفورد آمریکا با بیان این که قیمت نفت به کف رسیده است گفت: قیمت نفت تا مدتها به رقمهای بالای ۷۰ تا ۸۰ دلار نخواهد رسید.

محمد مروتی دارای دکترای اقتصاد از دانشگاه تگزاس آستین، محقق پسادکتری اقتصاد در دانشگاه استنفورد است. وی در سال 2013 از تز دکترای خود با موضوع بازارهای نفت، سرمایه گذاری نفت و نقش گاز طبیعی در تولید آمریکا در دانشگاه تگزاس آستین دفاع کرده است.

وی بر این باور است که اگر بحرانی رخ ندهد بعید است قیمت نفت از سطوح فعلی پایین تر برود ولی ممکن است تا چند ماهی قیمتها درهمین حدود فعلی باقی بماند و بعد با یک شیب ملایم به تدریج رشد کند ولی به این زودی به رقمهای بالای 70-80 دلار نخواهد رسید.

او معتقد است، قیمت از 50 دلار چندان پایین تر نخواهد رفت مگر اینکه تحولات تکنولوژیک عمده ای در فرایند استخراج نفت رخ دهد که این امر بیش از چند سال زمان نیاز دارد.

وی باور دارد که قیمت نفت در هیچ برهه ای از تاریخ به اندازه چهار سال اخیر بالا نبوده  و در سه-چهار سال اخیر به صورت تقریبا پیوسته بیش از 100 دلار بوده است.

او همچنین بر این باور است، قیمتهای بالا در چند سال اخیر باعث افزایش عرضه و کاهش تقاضا شده که این امر با تاخیر باعث افت قیمت نفت شده است.

وی معتقد است، سرعت شدید کاهش قیمت نفت ناشی از همزمانی سیل عرضه نفت با کاهش رشد اقتصادی در چین و ژاپن و اروپاست.

مشروح گفت‌وگوی تسنیم با مروتی را در ادامه می خوانید.

* قیمت نفت در هیچ برهه ای از تاریخ به اندازه چهار سال اخیر بالا نبوده است

* قیمت نفت در سه-چهار سال اخیر به صورت تقریبا پیوسته بیش از 100 دلار بوده است

* قاعده بلندمدت بازار نفت همان قیمتهای حدود 60-70 دلار است

تسنیم: چرا قیمت نفت تا این حد پایین آمده است؟

مروتی: اگر قیمت نفت را در ده سال گذشته یا بیشتر بررسی کنیم می بینیم که قیمت نفت در هیچ برهه ای از تاریخ به اندازه چهار سال اخیر بالا نبوده است. البته قیمت نفت در دوره های بسیار کوتاهی در سال 2008 به نزدیک 150 دلار نیز رسیده است ولی اگر به متوسط سالانه قیمت نفت برنت نگاه کنیم فقط در سه-چهار سال اخیر به صورت پیوسته بیش از 100 دلار بوده است.

قیمت نفت در چهار سال اخیر به صورت استثنایی بالا بوده و تا پیش از 2005 عموما کمتر از 50 دلار بوده است.

یعنی اگر به تاریخ نفت نگاه کنیم در واقع قیمتهای بالا در چند سال اخیر استثنایی بوده اند و قاعده بلندمدت بازار نفت همان قیمتهای حدود 60-70 دلار و حتی کمتر است.

قیمتهای بالا در چند سال اخیر باعث افزایش عرضه و کاهش تقاضا شده که این امر با تاخیر باعث افت قیمت نفت شده است

سرعت شدید کاهش قیمت نفت ناشی از همزمانی سیل عرضه نفت با کاهش رشد اقتصادی در چین و ژاپن و اروپاست

این بالا بودن قیمت نفت برای چند سال متوالی باعث به راه افتادن مکانیزمهایی شده است که پس از چند سال منجر به کاهش قیمت نفت شده است. این اتفاقا به طور خلاصه به دلیل آن است که در اثر قیمتهای بالا در چند سال اخیر از طرفی  عرضه زیاد شده و از سوی دیگر تقاضا کم شده و برآیند این دو باعث افت قیمت شده است. سرعت شدید کاهش قیمت نفت ناشی از همزمانی سیل عرضه نفت با کاهش رشد اقتصادی در چین و ژاپن و اروپاست که باعث کاهش شدیدتر تقاضا شده است.

تسنیم: قیمت نفت از سال 2011 بالا بوده است،  پس چرا کاهش قیمتها در چند ماه اخیر شروع شده است؟

مروتی: نفت از این لحاظ کالایی خاص است چرا که فرایند عرضه و نیز تقاضای آن به گونه ای است که افزایش یا کاهش قیمت نفت در کوتاه مدت اثر زیادی بر روی آن ندارد ولی در بلندمدت قضیه متفاوت است. افزایش عرضه مستلزم سرمایه گذاریهای سنگین و طولانی مدت است و تغییرات تقاضا نیز مستلزم تغییرات تکنولوژی مصرف است که هر دو اینها در طی چند سال محقق میشوند.

مثلا در سمت عرضه اگر ناگهان قیمت نفت به 200 دلار هم برسد فردا عرضه نفت تغییر نخواهد کرد برای اینکه افزایش تولید مستلزم برنامه ریزی برای سرمایه گذاری و حفاری و ایجاد زیر ساختهای انتقال و... است. ولی اگر قیمت نفت برای مدت زیادی بالا بماند انواع و اقسام فعالیتها برای تولید نفت بیشتر به راه می افتد.

عرضه از منابع متعارف: منابع متعارف نفت مثل میادین نفتی ایران با حفر چاه عمودی قابل استخراج هستند و پس از رسیدن به نفت، هزینه جاری تولید اندکی دارند. با ادامه تولید نفت، از فشار مخازن کم میشود و برای تولید بیشتر باید از روشهای پیشرفته تری  مثل تزریق آب و گاز و ... استفاده کرد که گران هستند. اکثر چاههای نفت متعارف در آمریکا قدیمی هستند و فشارشان بسیار کم است. پیش از سال 2005 قیمت نفت زیر 50 دلار بود و استخراج از بسیاری از این میادین نفتی به صرفه نبود چون مثلا استخراج از آنها 60 دلار در هر بشکه هزینه داشت. وقتی قیمت هر بشکه نفت به 100 دلار میرسد آن چاههای متروکه هم دوباره مورد توجه قرار می گیرند و با سرمایه گذاری برای تزریق و افزایش فشار مخزن، این چاهها هم وارد عرصه تولید میشوند. به همین ترتیب مناطق صعب العبور و سخت مثل مناطق عمیق اقیانوس و قطب شمال هم به صرفه میشوند.

عرضه از منابع نامتعارف:اتفاق جالب دیگری عمدتا در 10 سال اخیر رخ داده است و آن اینکه منابع نامتعارف که با حفاری عادی قابل استخراج نیستند مورد توجه قرار گرفتند. قیمت بالای نفت باعث به راه افتادن سیل تحقیقات و سرمایه گذاریها برای توسعه روشهای جدید استخراج نفت از منابع نامتعارف شده است. یکی از این روشها استخراج از لایه های رسی (shale play) است. برای استخراج شیل باید از حفاریهای افقی (Horizontal Drilling) و تَرَک دادن لایه های رسی با آب (Hydraulic Fracturing) استفاده کرد که این شیوه ها تا حدود 10 سال پیش که قیمت نفت زیر 50 دلار بود به صرفه نبودند. با افزایش قیمت نفت این شیوه های استخراج از منابع نامتعارف هم از لحاظ تحقیقاتی و هم از لحاظ مهارتهای اجرایی توسعه زیادی یافت و حجم تولید نفت از مخازن نامتعارف افزایش چشم گیری داشته است چنانکه تولید نفت در آمریکا از کمتر از 7 میلیون بشکه در روز در 5 سال پیش به بیش از 10 میلیون بشکه در امروز رسیده است یعنی افزایش تولید نفت در آمریکا در این مدت تقریبا به اندازه تولید نفت ایران در شرایط فعلی بوده است!

تقاضا: در سمت تقاضا نیز تغییرات قیمت فراورده های نفتی در کوتاه مدت اثر زیادی روی مصرف ندارند ولی در بلندمدت قضایا کاملا متفاوت است. مثلا  اگر فردا صبح قیمت بنزین دو برابر شود، مصرف آن کاهش شدیدی نخواهد داشت چرا که مردم مجبورند برای رفتن به محل کار خود از خودروی خود استفاده کنند و سیستم حمل و نقل عمومی بلافاصله نمیتواند جوابگوی خیل عظیم متقاضیان حمل و نقل عمومی باشد. از طرفی هم تغییر میزان مصرف مستلزم خریدن خودروی کم مصرف تر و یا تغییر فاصله تا محل کار است و این تغییرات بسیار زمان بر هستند. همین طور مصرف کنندگان صنعتی هم برای استفاده از فراورده های نفتی از ماشین الات و تجهیزاتی استفاده میکنند که تغییر دادن  آنها در کوتاه مدت بسیار دشوار است.

با این وجود اگر چند سال قیمت نفت بالا باشد مصرف کنندگان با خودشان حساب میکنند که اگر برای خودروی کم مصرف یا عایق بندی منزل خود هزینه کنند برایشان به صرفه است. برای همین به تدریج به تکنولوژیهای کم مصرف تری روی می آورند و تقاضا کم میشود. مثلا مصرف نفت در آمریکا در سال 1980 میلادی با سال 1995 میلادی تقریبا برابر بود با وجود بزرگ شدن اقتصاد و رشد جمعیت! افزایش قیمت نفت در اواخر دهه 70 میلادی مصرف کنندگان آمریکایی را که به داشتن خودروهای بزرگ معروف بودند تشویق کرده بود به خودروهای کم مصرف ژاپنی روی بیاورند و کمتر در حومه شهرها ساکن شوند. همین اتفاق در چند سال اخیر هم دوباره رخ داده است کما اینکه الان تویوتا در زمره پرفروش ترین خودروسازیها در آمریکاست و کارآیی مصرف خودروهای خودروسازهای آمریکایی نیز به شدت نسبت به 10 سال قبل بیشتر شده است و انواع خودروهای برقی هم به بازار خودرو نفوذ کرده است.

برای همین است که وقتی چند سال قیمت نفت بالا باشد هم مصرف نفت کم می شود و هم سیل تولید نفت به بازار وارد می شود. همین اتفاق به همراه کاهش رشد اقتصادی در چین و ژاپن و اروپا باعث افت شدید قیمت شده است.

* عربستان تولید را تغییر نداده است

تسنیم: نقش عربستان در این میان چیست؟

مروتی: بر خلاف تصورات رایج در واقع عربستان تولید خود را زیاد نکرده بلکه کاری که عربستان کرده این است که تولید را کاهش نداده است. برای مثال به جدول زیر که از گزارش ماهانه اوپک[1] (لینک) در ماه اخیر برداشته شده است نگاه کنید. بر اساس این گزارش تولید نفت عربستان تقریبا ثابت بوده است و حتی در سه ماهه منتهی به دی ماه به طور متوسط 140 هزار بشکه کمتر از میزان مشابه در سه ماهه منتهی به مهرماه است. در واقع عربستان میتوانست با کاهش تولید خود قیمت نفت را بالا نگه دارد ولی تصمیم گرفت به تولید خود در سطح سال گذشته ادامه دهد و در واقع سیل نفت نامتعارف از امریکا و کانادا و سایر نقاط دنیاست که عرضه را بیشتر کرده ....

... ادامه در تسنیم ...

منبع: تسنیم