ابراهیم رزاقی یکی از ریشه‌های وابستگی اقتصاد ایران به نفت را نفوذ ۶۰ساله لیبرال‌ها از کودتای ۲۸ مرداد تاکنون در صنعت نفت دانست و تصریح کرد: نفت در ایران نه ملی شد و نه مردمی. صنایع دفاعی تنها الگویی است که می‌توانیم آن را ملی بنامیم.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، بیش از 6 دهه از ملی شدن صنعت نفت ایران می‌گذرد؛ ملی شدن صنعتی که به زعم بسیاری از کارشناسان موتور محرک توسعه اقتصادی ایران است. با این حال این موتور محرک پس از سال‌ها به مهمترین و حیاتی‌ترین شاهرگ اقتصاد ایران تبدیل شده است، به طوری که بدون درآمدهای نفتی، اقتصاد ایران توان سر پا ایستادن نخواهد داشت.
اینکه چرا اقتصاد ایران به نفت و درآمدهای نفتی وابسته است و اینکه ملی شدن صنعت نفت چه اثری بر وابستگی اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی داشته است و این موضوع که آیا ملی شدن صنعت نفت به معنی دولتی شدن این صنعت بوده و یا مردمی شدن آن، موضوع‌هایی است که ابراهیم رزاقی در گفت‌وگو با تسنیم در باره آنها سخن گفته است.
دکتر ابراهیم رزاقی نویسنده کتاب «قراردادهای نفتی یا اسناد خیانت» اسنادی را از زیر پا گذاشتن منافع ایرانیان در قراردادهای کشورهای خارجی با کشور ارائه کرده است. وی دکترای تخصصی توسعه اقتصادی را در سال 1355 از دانشگاه سوربن فرانسه دریافت کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در هیأت علمی دانشگاه تهران آغاز به کار کرد.
رزاقى، پایان‌نامه دکترایش را با عنوان «اثر نفت در توسعه اقتصادى» زیر نظر پروفسور لودوک فرانسوى گذرانده است. لودوک به رزاقى که در حال تنظیم مطالب رساله‌اش بوده، گفته اشت: «در رساله‌ات به یک سئوال جواب ندادى. ما از شما نفت مى‌خریم و نفت هم اقتصاد ما را احیا مى‌کند و شما هم پول نفت را به خرید کالاهاى تولید شده از سوی ما اختصاص مى‌دهید و چرخه اقتصادى ما را دوباره فعال مى‌کنید. چرا درباره این چرخه دوباره مطلبى ننوشته‌اى؟». این سئوال موجب مى‌شود که رزاقى برای یافتن پاسخ صحیح، مطالب جدیدى را به رساله‌اش بیفزاید.
رزاقی با آن که جزو کارکنان و مدیران نفتی نبوده، اما از جمله اقتصاددانانی است که نگاه دقیقی به نفت دارد. وی از منتقدان اقتصاد لیبرالی است.
مشروح گفتگو
ریشه‌های تاریخی ملی شدن صنعت نفت ایران و وابستگی اقتصاد ایران به نفت از این حادثه تاریخی تا کنون را بررسی کنید.
رزاقی: باید ابتدا روحیه و فرهنگ مردم ایران را در طول تاریخ کنکاش و بررسی کنیم. مردم ایران در طول تاریخ و حداقل در دو سده اخیر کاملا به‌صورت 2 قطبی عمل کردند. بسیاری از ظلم‌ها و ستم‌ها را در برهه‌ای از زمان صبورانه تحمل کردند و دم نزدند و چنان برآشفتند که از دل این اعتراض تحولات بسیار عمیق و گسترده‌ای در کشور ایجاد شده است که در برخی موارد به ظهور و سقوط دولت‌ها و حاکمیت‌ها انجامیده است. حال اینکه چرا و به چه علت ملت ایران این گونه عمل می‌کند، بحثی مفصل و در حوزه فرهنگی و اجتماعی است.
ملی شدن صنعت نفت را نیز در این چارچوب باید بررسی و تحلیل کرد. ریشه این نهضت به طور حتم باز می‌گردد به نهضت و جنبش تنباکو، آن زمان که میرزای شیرازی در مخالفت با قرارداد انحصار تنباکو در مقابل حکومت مرکزی ایستاد و مردم نیز به حمایت او برخاستند.
بعد از این قیام و در سال‌های بعد شاهد به پا خاستن مردم ایران در جریان انقلاب مشروطه بودیم که مردم به حمایت از روحانیون در برابر استبداد حکومت داخلی ایستادند تا حداقل آزادی‌ها را به دست آورند. تا این تاریخ، هنوز نفت و منابع نفتی در تاریخ ایران اثرگذار نبود. شاید پس از اکتشاف نفت و اندک اندک از دوران سلطنت پهلوی و حکومت رضاخان نفت نقش بی‌بدیل خود را در اقتصاد ایران پیدا کرد و به همان اندازه که منابع ما و درآمدهای کشور از این منابع افزایش می‌یافت، استقلال این حکومت و به تبع آن استبداد آن نیز بیشتر و بیشتر می‌شد.
با رسیدن به سلطنت پهلوی دوم و به قدرت رسیدن محمدرضا شاه وضعیت اقتصاد ایران متحول شد. اگرچه ابتدا حکومت او، به دلایل مختلف فضای باز در کشور حاکم بود و در سایه این فضای باز، دولت مردمی مصدق به روی کار آمد و نفت ایران به‌صورت ظاهری ملی شد، ولی دیری نپایید که این ملی شدن صنعت نفت به دولتی شدن این صنعت ختم شد و با کودتای 28 مرداد، نفت ایران در اختیار کنسرسیوم غربی قرار گرفت که این کنسرسیوم با خود فرهنگی کاملا لیبرال را وارد صنعت نفت ایران کرد که تا به امروز نیز این فرهنگ سرمایه‌داری و لیبرال سرمایه‌داری در شالوده صنعت نفت باقی مانده است.
ما از این تاریخ هر روز شاهد آمیخته شدن فرهنگ کشور با فرهنگ کشورهای سرمایه‌داری هستیم. شاه نیز با دلارهای نفتی اقتصاد کشور را به‌صورت کاملا وابسته به سمت این فرهنگ حرکت می‌داد.
منبع: تسنیم، گفتگو از امیرحسین هاشمی جاوید