مهدی بهنامه

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد

 براساس شواهد، پس از برجام یک موج شدید از سرمایه‌های خارجی(مستقیم و غیرمستقیم) در کشور شکل خواهد گرفت، ولی آنچه که مهم است، اینست که آیا این پدیده یک موج موقت و ناپایدارخواهد بود یا یک فرایند پایدار و همیشگی؟

؟ مطالعات نشان می‌دهند که برای جذب سرمایه خارجی به صورت پایدار در درجه اول نیاز به تامین امنیت سیاسی و اقتصادی بوده و بعد از آن وجود ساختار و بسترهای نهادی،  اقتصادی، سیاسی و حقوقی مناسب و همچنین وجود زیرساخت‌های اقتصادی  قوی و کارا در اولویت قرار دارند.

برای در ک بهتر از نحوه جذب سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم به‌نظر می‌رسد که ابتدا تئوری‌های مطرح در زمینه انگیزه سرمایه‌گذارهای خارجی را درنظرگرفته سپس با توجه به انگیزه‌های آنان نحوه جذب این نوع سرمایه را بررسی کنیم.

 دونینگ می‌گوید سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری چهار انگیزه استراتژیک دارند: 1. دسترسی به منابع اولیه 2. دسترسی به بازار 3.  افزایش کارائی 4.  استفاده از دارایی‌های استراتژیک.

کشور ما قابلیت و مزیت‌های لازم را در هر چهار بعد قضیه  داراست، ولی اگر امنیت و بستر اقتصادی به صورت کارآمد نباشد محتمل است که یا یک موج هیجانی و کوتاه‌مدت از سرمایه خارجی شکل بگیرد و یا کشور ما به یک تامین‌کننده مواد اولیه و بازار مصرف تبدیل شود، دراینصورت به هر ترتیب یک سرمایه‌گذاری خارجی پویا وکارآمد برای کشور شکل نمی‌گیرد. لذا می‌توان گفت در ایران انگیزه‌های مناسب مانند: منایع اولیه، دسترسی به بازار، نیروی کار مناسب و دارائی‌های استراتژیک موجود هستند و هجوم اخیر کشورهای مهم دنیا به‌همین دلیل است، ولی لازم است برای پایداری در جذب سرمایه‌های خارجی و جلوگیری از فرصت‌سوزی‌های آتی، مسأله امنیت، فساد، بستر و زیرساخت اقتصادی و سیاسی موردتوجه قرار گیرد. در غیراینصورت، کشورهای رقیبی در منطقه هستند که می‌توانند امتیازهای مهم‌تری را در این زمینه به سرمایه‌گذاران بدهند.

برای استفاده بهتر از فرصت‌ها، لازم است برنامه‌ریزی و سیاست‌های دولت به ترتیبی باشد که همراه با سرمایه‌گذاری خارجی، زمینه‌های انتقال تکنولوژی برتر (و نه قدیمی) به کشور فراهم شده و از طرفی سرمایه‌گذاری خارجی با هدف صادرات باشد و نه فقط جهت تامین مصرف بازار داخلی. دراین‌صورت، باتوجه به پتانسیل علمی بالا در کشور، سرریز دانش و اطلاعات  جدید را به بخش‌های مهم اقتصادی خواهیم داشت.

برای سوق دادن سرمایه‌گذاران خارجی به سمت موضوعات موردنیاز در خراسان رضوی، ابتدا با یکسری مطالعات میدانی باید زمینه‌هایی که درآن، استان مزیت رقابتی دارد، شناخته شده و سپس با اطلاع‌رسانی‌های مناسب در ابعاد بین‌المللی مانند برگزاری نمایشگاه، همایش، تماس با اتاق‌های بازرگانی در سطح بین‌المللی، ارتباط با سفارت‌خانه‌ها و... این فرصت‌ها به سرمایه‌گذاران خارجی معرفی شوند. البته باید توجه داشت که قبلا در  استان در زمینه‌های مختلف از جمله راه‌آهن و فرودگاه و مباحث کشاورزی، آبیاری، دارویی، لبنی و مخابرات با کشورهای خارجی صحبت‌هایی شده، ولی  برای یک سرمایه‌گذاری به هدف صادرات، اصل، داشتن مزیت رقابتی  است.

برای اینکه ببینیم سرمایه‌های خارجی در شرایط فعلی اقتصاد ما چقدر می‌تواند اثرگذار باشد، ابتدا باید علت اصلی جذب سرمایه‌های خارجی را جویا شویم؛ در سال‌های قبل از1980 میلادی ابتدا، کشورهای جهان‌سوم نظر مساعدی نسبت به سرمایه‌های خارجی نداشتند، آن‌ها بر این باور بودند که ما استعمار را از در بیرون کردیم و حالا می‌خواهد از پنجره وارد شود. لذا، در آن سال‌ها سرمایه‌گذاران خارجی برای انتخاب مکان مناسب  با مشکلات زیادی مواجه بودند، ولی بعد از سال‌های دهه 80 میلادی با شروع موج نهایی جهانی شدن توجه به مزیت سرمایه‌های خارجی در زمینه پرکردن شکاف پس‌انداز و سرمایه‌گذاری (مشکل عمده کشورهای جهان سوم)، تامین مالی بنگاه‌ها، افزایش رشد اقتصادی، افزایش اشتغال، انتقال تکنولوژی، افزایش قدرت چانه‌زنی، افزایش قدرت سیاسی، افزایش درآمد مالیاتی دولت، افزایش کیفیت کالاهای تولیدی و...  بیشتر شد و پس از این دوره، این کشورهای میزبان بودند که برای جذب سرمایه‌های خارجی، واگذاری امتیازهای فراوان از جمله معافیت مالیاتی و گمرکی و حتی پرداخت یارانه را برای جذب این سرمایه‌ها در دستور کار خود قرار دادند. حال، اثرگذاری سرمایه‌های خارجی  در موارد ذکر شده  به کارایی و اثربخشی دولت در زمینه ایجاد نهادهای کارآمد و توانمند، ایجاد محیط مناسب و امن، اتخاذ سیاست‌های درست برای استفاده از ظرفیت‌های موجود و نه اینکه تبدیل شدن به بازار مصرف و منبع تامین مواد اولیه برای این شرکت‌ها برمی‌گردد.

برای جذب سرمایه‌های خارجی، دولت می‌تواند با اجرای برنامه‌های بلندمدت در زمینه زیرساخت‌ها و ساختار اقتصادی، مبارزه با فساد، و از طرفی با برنامه‌های کوتاه‌مدت مانند: اعمال سیاست‌های اقتصادی مناسب در زمینه سیاست‌های پولی، مالی و ارزی، ایجاد بازارهای مالی قوی، تسهیل قوانین و رفع موانع و محدودیت‌ها و همچنین ارائه امتیازهایی مانند: نرخ مناسب خوراک پتروشیمی، تخفیف مالیاتی و گمرکی، زمینه جذب پایدار این سرمایه‌ها را فراهم کند. همچنین، لازم است که دولت، شرایطی را  فراهم کند که سرمایه‌گذاران توانایی پیش‌بینی متغیرهای مهم اقتصادی مانند نرخ ارز، نرخ خوراک پتروشیمی و... را داشته باشند تا زمینه‌های تداوم جذب سرمایه‌های پایدار فراهم شود.

در این میان، بخش خصوصی  می‌تواند با شناخت فرصت‌های داخل کشور در مواردی که مزیت رقابتی آن مهم باشد و همچنین، شناخت فرصت‌های خارجی  در زمینه تکنولوژی، مدیریت، خدمات و... به این امر مهم کمک کند.       

منبع: دنیای اقتصاد – ویژه نامه خراسان