هر ایرانی که شروع به فکر کردن در این رابطه بکند دست آخر سرش گیج خواهد رفت! چون با شواهدی مواجه می‌شود که نشان می‌دهد قدرت دست هیچکس نیست! نه رهبری، نه سپاه، نه وزارت اطلاعات، نه بروکرات‌های دولتی و ... . اگرچه پاسخ به این سوال که «قدرت دست کیست؟» به ظاهر کمک‌کننده به نظر می‌رسد، اما واقعیت هم این است که قدرت دست هیچکس نیست!

▫️برای همین بعضی از مذهبیون اعتقاد دارند کشور را امام زمان (عج) اداره می‌کند!

▫️قدرت در ایران یکی از مصادیق سیستم پیچیده(Complex Systems) هست. در این گونه سیستم‌ها، بدون اینکه یک برنامه‌ریز متمرکز (Central Planner)وجود داشته باشد، به واسطه قواعد رفتاری مشخصی که عوامل(بازیگران) دارند نوعی «نظمِ خودجوش» ایجاد می‌شود. بنابراین اثرگذاری بر این سیستم‌ها نه با تغییر افراد، بلکه با تغییر در «قواعد رفتاری» امکانپذیر می‌شود.

▫️این دقیقا همان مفهومی است که در قرآن کریم می‌فرماید:
«ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بأنفسهم»

▫️برای درک اینکه امکان ایجاد نظم در یک سیستم پیچیده بدون وجود یک برنامه‌ریز مرکزی به چه صورت است می‌توان به مثال حرکت منظم در پرواز دسته پرندگان یا شنای دسته ماهی‌ها اشاره کرد. حرکت دسته پرندگان به قدری نظم و زیبایی دارد که باور کردن اینکه این نظم، یک برنامه‌ریز متمرکز ندارد سخت است! از کودکی هم فکر می‌کردیم که مثلا آن پرنده‌ای که جلوتر از همه حرکت می‌کند رهبر گروه است در حالی که چنین نیست!

▫️در مدلسازی مبتنی بر عامل(Agent-based Modeling) می‌توانیم این الگوهای منظم در پرواز پرندگان را «تنها با سه قاعده رفتاری بسیار ساده» بازتولید کنیم! با تغییر پارامترهای مربوط به این قواعد رفتاری خروجی سیستم شبیه پرندگان دیگری متفاوت از قبلی‌ها می‌شود. مثلا یکی از قواعد رفتاری این است که «فاصله با پرنده کناری نباید بیشتر از A بشود». پارامتر A در حرکت پرندگان مختلف ممکن است متفاوت بوده و نتیجتا شکل‌هایی که در حال پرواز ایجاد می‌کنند متفاوت بشود!

⭕️⭕️حالا برویم سراغ مسئله فساد

وقتی که بخواهیم تفکر شخص-محور را در مبارزه با فساد کنار بگذاریم، به این نتیجه می‌رسیم که باید مکانیزم‌ها را اصلاح کنیم. تفکر شخص-محور می‌گوید که راه کاهش فساد، حذف افراد فاسد از سیستم است! در حالی که تا وقتی مکانیزم‌ها اصلاح نشوند با دستگاهی مواجه هستیم که دائم افراد فاسد جدیدی تولید می‌کند! از یک طرف، دستگاه پشت سر هم دارد افراد فاسد را «تولید» می‌کند و از طرف دیگر، شما ایستاده اید تا آن‌ها را یکی‌یکی شکار کنید! بنابراین باید دستگاه را خاموش کرد!

▫️اما چه کسی و به چه صورت باید مکانیزم‌ها را اصلاح کند؟! کسانی که باید مکانیزم‌ها را اصلاح کنند خودشان جزئی از همین سیستم هستند!

▫️مطابق آنچه «دانش روانشناسی» می‌گوید آنچه که تعیین‌کننده قواعد رفتاری است، باورها(شناخت‌ها)ی افراد است. افکار منجر به احساس، و احساس منجر به رفتار خواهد شد. پویایی‌های شناخت‌ها در بافتی اجتماعی یک سیستم بسیار پیچیده ایجاد می‌کند که مطالعه و تبیین آن بسیار سخت است. اما اگر بتوان به تبیین خوبی از آن رسید می‌توان با یک کار بسیار کوچک اثری بسیار بزرگ روی سیستم گذاشت؛ چیزی شبیه اثر پروانه‌ای در فیزیک!

▫️برای اصلاح مکانیزم‌ها باید روی شناخت افراد با تأثیرگذاری بیشتر(که ممکن است اصلا معروف هم نباشند) کار کرد.

▫️از مراکز تحقیقاتی معروف که چنین رهیافتی به سیستم‌های اجتماعی دارند می‌توان به بنیاد جورج سوروس اشاره کرد که سال‌هاست در این زمینه خبره شده‌اند و در مواردی مثل انقلاب‌های مخملی هم موفق عمل کرده‌اند!

▫️اینکه ادعا می‌شود که ایران را امام زمان(عج) اداره می‌کند شاید به دلیل مشاهده همین پیچیدگی‌ها و نوزایی‌ها باشد. ولی بعید نیست به زودی طبقه الیت دنیا (از نوع روسی یا آمریکائی یا چینی یا حتی ایرانی فرقی نمی‌کند) از طریق علوم شناختی و مدلسازی مبتنی بر عامل و با کمک هوش مصنوعی کنترل کامل دنیا را در دست بگیرند... .

کانال اقتصاد و مالی رفتاری