یک سال پیش در چنین روز و چنین ساعتی، آقای حسن روحانی سیاست دلار ۴۲۰۰ تومنی رو مثل بختک به جان اقتصاد کشور انداختند.
اشکال این سیاست رقم ۴۲۰۰ نبود. اشکالش تعیین دستوری نرخ، قاچاق دونستن معاملات ارزی آزاد، و تعطیل کردن صرافی‌ها بود. این سیاست به اختلاس‌های نجومی در برخی شرکتهای پتروشیمی و فولاد منجر شد که قبلا آن را تشریح کردم:
[همیشه مونده بودم چرا شرکتهای پتروشیمی به فروش ارز به قیمت ۴۲۰۰ تن می‌دن.
برام سوال بود که چرا به دولت فشار نمی‌آرند که ارزشون رو به قیمت بازار، که بین هفت تا هشت هزار تومنه، معامله کنند.
بالاخره فهمیدم و می‌خوام براتون تعریف کنم. فقط اگه سرپا یا در حال حرکتید، اول بشینید بعد بخونید!
ارز صادرکنندگان، مثلا پتروشیمی یا فولاد، در اختیار بانک مرکزی در حسابهای خارج کشور قرار میگیره.
وارد کننده ثبت سفارش میگیره و میره بانک مرکزی میگه دلار ۴۲۰۰ می‌خوام.
بانک مرکزی به هر صادرکننده ارز داری، پنج تا واردکننده معرفی میکنه تا برن ازش دلار بخرند.
واردکننده‌ها به شرکت صادرکننده، مراجعه میکنند. مثلا میرن دفتر‌مرکزی یه شرکت پتروشیمی و هر کدوم چونه می‌زنند که پتروشیمی دلار ۴۲۰۰ رو به اونها بفروشه.
شرکت پتروشیمی فقط می‌تونه به نرخ ۴۲۰۰ بفروشه، پس چطوری بین متقاضی‌های ارز یکی رو انتخاب میکنه؟
مدیر پتروشیمی بهشون یادآوری میکنه که قیمت ارز تو بازار مثلا ۷۵۰۰ه. طرفین شروع میکنن به چونه زدن و چون پنج تا متقاضی هست، قیمت میاد بالا.
یه واردکننده بهم گفت دیروز ۳۰ میلیون دلار ارز ۷۲۰۰ از یک پتروشیمی دولتی خریده. منتها
۳۰ × ۴۲۰۰ = ۱۲۶
۱۲۶ میلیارد تومان چک در وجه شرکت پتروشیمی کشیده.
اینجا جالب میشه:
بعد بابت اختلاف ۳۰۰۰ تومنی،
۳۰ × ۳۰۰۰ = ۹۰
۹۰ میلیارد تومن چک در وجه شخص مدیر پتروشیمی دولتی کشیده!
گفتم آخه مگه میشه؟!؟! حسابهای بانکی راحت قابل کنترله. مگه میشه کسی حساس نشه که این آقای مدیر پتروشیمی چجوریه که چند روز یه بار ۹۰ میلیارد تومان پول میاد تو حسابش؟
گفت مدیرهایی که محافظه‌کارند یه جور دیگه باهام حساب میکنند. میگن ۱۲۶ میلیارد تومن چکی که بابت ۳۰ میلیون دلار دادی، واقعا معادل ۱۷/۵ میلیون دلار ۷۲۰۰ بوده. پس مدیر پتروشیمی یه شماره حساب خارج از کشور بهم میده میگه وقتی ۳۰ میلیون دلار رو از بانک مرکزی تحویل گرفتی، ۱۲/۵ میلیون دلار رو به این شماره حساب واریز کن. اینجوری عملا ۱۷/۵ میلیون دلار به قیمت ۷۲۰۰ خریدم.
گفتم اگه به نرخ ۷۲۰۰ تن ندی چی میشه؟ گفت ارز رو میده به یکی دیگه از اون چهار نفر.
این خاص یه پتروشیمی دولتی خاص نیست، شامل فولاد و همه صادرکننده‌های دیگه هم میشه.
اگه دولت از خیر ارز ۴۲۰۰ می‌گذشت و نرخ ارز رو آزاد می‌کرد، این پولها وارد یه شرکت دولتی می‌شد، اما حالا گیر مدیر فاسدش می‌آد. اگه تونستید حسابهای خارج از کشورش رو ردگیری کنید.]
میلیاردها دلار ارز ارزون به واردکنندگان خاص داده شد، ولی به ازای بخشی از اون دلارها، جنسی به کشور وارد نشد. اون ارزها برای همیشه از کشور خارج شد. در طول سال ۹۷، ارز ارزون بین عده‌ای خاص توزیع شد تا یک شبه میلیاردر بشوند، اما در بقیه جامعه، قدرت خرید میلیون‌ها خانوار به شدت کاهش یافت.
علاوه بر اون، درست در زمانی که تحریم‌های آمریکا بر می‌گشت، شبکه صرافی کشور بهم ریخت تا نور علی نور بشه.
تاریخچه این سیاست ارزی رو مرور کنیم:
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
آخر شب ۲۰ فروردین، اسحاق جهانگیری به تلویزیون اومد تا سیاست ارزی جدید رو رسما اعلام کنه. در ازای این اشتباه فاحش، او مدتها مضحکه عام و خاص شد. البته او بعدا به اشتباه بودن این سیاست پی برد، کما اینکه می‌بینم اخیرا در حمایت از ارز ۴۲۰۰ تومنی موضعی نگرفته.
همون زمان این پست رو زدم:
[خوبه یادی هم بکنیم از بهمن ۱۳۹۰، زمانیکه دلار در بازار آزاد ارز ۱۹۰۰ تومن شده بود.
محمود بهمنی، رییس کل بانک مرکزی، دستور تک نرخی شدن نرخ ارز در سطح ۱۲۲۶ تومان را داد.
وی با حضور در خبر ساعت ۱۴ شبکه یک سیما، افزود از یک هفته پیش، کمیته‌ای مشغول محاسبه ارز تک نرخی بود و به رقم ۱۲۲۶ تومن رسید.
بهمنی ادامه داد: بنابراین مسافران، دانشجویان و هر کسی که نیاز به منابع ارزی داشته باشد از این به بعد ارز را با این نرخ به روش صحیح و کنترل شده دریافت می‌کند.
وی افزود: همه مراجعان نیازمند ارزی برای واردات و یا تولید به هر میزان چه از طریق حواله و چه از طریق گشایش ال سی و روش‌های مختلف این ارز را در اختیار آنها قرار می‌دهیم.
بهمنی اضافه کرد: هم اکنون پایمان را فراتر گذاشته و گفته ایم از هر جای دنیا که نیاز دارند کالا وارد کنند برنامه ریزی می کنیم که در همان کشور ارز را به حساب فروشنده واریز کنیم و حتی نیاز به حواله نباشد.
همچنین بهمنی گفت: برای تولید کنندگان و وارد کنندگان میزان ارز نامحدود است و هر میزان که بخواهند گشایش کنند در اختیار آنان ارز قرار می دهیم.
۶۰۰۰ / ۴۲۰۰ = ۴۳٪
۱۹۰۰ / ۱۲۲۶ = ۵۵٪
قیمت دلار در بهمن ۱۳۹۱، درست یکسال بعد از فرمایش آقای بهمنی، شد ۳۷۰۰ تومن.
« تاریخ خودش رو تکرار میکنه، بار نخست بصورت تراژدی، و بار دوم بصورت کمدی»]
تا نشون بدم که این سیاست، عین سیاستی که آقای بهمنی در بهمن سال ۱۳۹۰ اعلام کردند، به چند برابر شدن نرخ ارز، توزیع رانت، نابودی تولید، و چندین سال رکود منجر خواهد شد.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
چند روز بعد، محمد نهاوندیان به تلویزیون اومد تا نحوه محاسبه نرخ ۴۲۰۰ رو شرح کنه که خود طنز تلخ دیگری بود. با این وجود، مدتهاست آقای نهاوندیان هم از حمایت از این سیاست ارزی دست برداشته.
عبدالناصر همتی اون زمان در بانک مرکزی نبود، لذا قصوری در اتخاذ این تصمیم نداشت. اما چند هفته بعد از ورود ایشون به بانک مرکزی، سیاست ارز ۴۲۰۰ به کالاهای اساسی محدود شد.
از مدتی قبل زمزمه این تغییر سیاست بود، لذا نیمه تیر ماه این پست رو زدم
فرض کنیم به هر استدلالی، سیاستگذار به این نتیجه رسید که نرخ ارز کالاهای اساسی و نرخ ارز کالاهای غیراساسی باید متفاوت باشه. در این حالت، من ادعا می‌کنم که نرخ ارز کالاهای اساسی اتفاقا باید بالاتر از نرخ ارز بقیه باشه، نه پایین‌تر و یارانه‌ای. چرا؟
کالای اساسی یک کالای استراتژیکه و باید در داخل کشوری که در معرض تحریم قرار داره از ظرفیت تولیدی مناسبی برخوردار باشه.
البته من توصیه به گرون‌تر شدن ارز کالاهای اساسی نمی‌کنم، ولی می‌خواهم تاکید کنم که زمانی که سیاستگذار ارز ۴۲۰۰ تومنی (یا حتی ۳۸۰۰ تومنی) رو به کالاهای اساسی تخصیص میده، در حالیکه قیمت ارز سایر کالاها ۸۰۰۰ تومنه، داره عملا سیگنال غلط به تولیدکننده میده. ارز ۴۲۰۰ برای کالای اساسی، به تولیدکننده سیگنال میده که کالای اساسی تولید نکن!
‼️ یعنی ارز ۴۲۰۰ ظرفیت تولید داخلی کالای اساسی رو نابود میکنه!
نابودی ظرفیت تولید داخل کالای اساسی، یعنی وابستگی بیشتر به واردات کالای اساسی، همون کالایی که استقلال در تولیدش از نظر امنیت ملی اهمیت داره.
در واقع میشه استدلالهای محکمی برای توجیه گرون‌تر کردن ارز کالاهای اساسی مطرح کرد، اما یارانه‌ای بودن ارز واردات کالاهای اساسی فاقد توجیه اقتصادی بلندمدته.
با توجه به مزایای تک‌نرخی بودن ارز، توصیه من اینه که واردکننده کالای اساسی هم، عین واردکننده سایر کالاها، باید ارز رو به نرخ تعادلی دریافت کنه، تا سیگنال درستی به تولیدکننده داخلی داده بشه.
و تاکید کردم که « ارز ۴۲۰۰ ظرفیت تولید داخلی کالای اساسی رو نابود میکنه!» چند ماه بعد کار به جایی کشید که باید با هواپیما گوسفند وارد می‌کردیم.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
تنها عضو ارشد تیم اقتصادی رییس جمهور که به حمایت از سیاست ارزی رییس‌جمهور ادامه می‌داد و بر اجرای این سیاست اصرار داشت، محمدباقر نوبخت بود. آخرین بار همین پنجشنبه گذشته، آقای نوبخت در مورد وارد کردن ۱۴ میلیارد دلار کالای اساسی با دلار ۴۲۰۰ تومنی در سال ۹۸ صحبت کردند
[نوبخت: معیشت مردم را به نوسانات ارزی گره نمی‌زنیم
رئیس سازمان برنامه و بودجه:
?علی‌رغم محدودیت‌های پیش روی دولت پیش‌بینی می‌شود که در سال جدید ۲۱ میلیارد دلار درآمدزایی خواهیم داشت.
?در سال جدید معیشت مردم را به ارز و نوسانات آن گره نخواهیم زد.
?ما خود را متعهد به اختصاص ۱۴ میلیارد دلار برای تامین مایحتاج مردم با ارز ۴۲۰۰ تومان کرده ایم.
?در نظر داریم که خود اقدام به واردات محصولات مورد نیاز مردم کرده و به واسطه کالا برگ‌های الکترونیکی و روش‌های دیگر براساس اراده مجلس و دولت آنها را بین اقشار جامعه توزیع کنیم.(اقتصاد نیوز)]
وارد کردن ۱۴ میلیارد دلار کالا با دلار ۴۲۰۰ تومنی، یعنی دولت در پی تداوم سیاست تضعیف تولید داخل، و همچنین استمرار توزیع رانت به خواص مرتبط است.
اما امروز بعدازظهر، درست در سالگرد اتخاذ این سیاست، ایشون گفتند «شیوه کنونی پرداخت ارز ۴۲۰۰ به کالاهای اساسی درست نیست»
[نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه: باید قبول کنیم که شیوه کنونی پرداخت ارز ۴۲۰۰ به کالاهای اساسی درست نیست و این منافع به دست مردم نمی‌رسد؛ بنابراین بحث تغییر این روند مطرح است اما هنوز به جمع‌بندی نهایی نرسیده‌ایم.(نود اقتصادی)]
سوال ایجاد شد که منظور ایشون از «شیوه درست» چیه؟ پنهان کردن یارانه در قیمت هیچ «شیوه درستی» نداره.
? یارانه فقط باید نقدی و مستقیم توزیع بشه.
در پی پخش این خبر، ایشون سریع اضافه کردند که: «بحث حذف ارز ۴۲۰۰ ... نهایی نشده و نباید با انتشار چنین [خبری] ... جو روانی جامعه را به بهم بزنیم»
[نوبخت: گوشت قرمز به جای دلار ۴۲۰۰ تومانی با ارز نیمایی وارد می‌شود/ هنوز دلار ۴۲۰۰ تومانی کالاهای اساسی حذف نشده است
رئیس سازمان و بودجه:
?هم اکنون برای واردات ۲۵ قلم کالای اساسی ارز ۴۲۰۰ تومانی پرداخت می‌شود و براین اساس سال گذشته ۱۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان یارانه برای کالای اساسی پرداخت شد و پیش‌بینی کردیم که امسال نیز ۱۴ هزار میلیارد تومان یارانه پرداخت شود.
?گوشت قرمز از جمله اقلامی که برای واردات ارز ۴۲۰۰ تومانی پرداخت می‌شد اما شاهد بودیم که قیمت گوشت به دلیل خروج دام و نبود نظارت کافی کاهش نیافت و مردم از پرداخت یارانه بهره‌ای نبردند.
?به این جمع بندی رسیدیم که اگر واردات گوشت با ارز نیمایی باشد قیمت آن کاهش می‌یابد. از محل واردات گوشت با ارز نیمایی ۵۰ تا ۶۰ هزار میلیارد تومان ارز صرفه جویی می‌شود.
?بحث حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی از کالاهای اساسی هنوز نهایی نشده و نباید با انتشار اخباری مبنی بر حذف یارانه ۴۲۰۰ تومانی و افزایش قیمت ها جو روانی جامعه را به هم بریزیم و مردم را نگران کنیم.(اقتصاد نیوز)]
جمع بندی:
مضرات پنهان کردن یارانه در قیمت کاملا شناخته شده‌ست. لذا تبعات ارز یارانه‌ای، از آغاز این سیاست معلوم بود، اما بر این سیاست اصرار شد، و در نتیجه جامعه فقیرتر شد. اگر این سیاست اتخاذ نشده بود، امروز مردم قدرت خرید بیشتری می‌داشتند.
ای بسا همین تضعیف اقتصادی در سال ۹۷ بود که به آمریکا جسارت و وقاحت تروریست دونستن سپاه رو داد.
حالا که تبعات این سیاست رو همه به عینه دیدیم، چرا فرمانده اقتصادی دولت در حذف این سیاست مضر تعلل میکنه؟
https://t.me/Economics_and_Finance