یعقوب اندایش
کارشناس اقتصاد منابع و محیط زیست

در سیل اخیر داغ دل عده ای تازه شده است و به سد سازی حمله کرده و نه به نحوه ساخت آن، مکان یابی آن، اندازه و تعداد آن و مدیریت آب در رها سازی و آبخیزداری.

کشور ما خشک و نیمه خشک است و خشکسالی های پی در پی را تجربه می کند در صورت نبود سد ها و ذخیره سازی آب، در خشکسالی ها کشاورزی های پایین دست از دست می رفت و سالانه میلیاردها ضرر می زد.

همچنین با اندکی تفکر، مهار سیل های ناگهانی و فاجعه بار انسانی توسط سدها بر هیچ کس پوشیده نیست. سیل با دبی بیش از ۸۰۰۰ متر مکعب بر ثانیه اگر سدی جلوی آن نباشد کافی است که هزاران نفر انسان را نابود کند و خسارات تصاعدی به بار آورد.

در سیل اخیر خوزستان سه مساله مهم هویدا شد:

اول مدیریت خروجی آب سدها که منظور مدیریت آن فقط حین بارندگی های سیلابی نیست بلکه از قبل با اتکا به پیش بینی های دقیق تر و احتمالات، ذخیره آب باید طوری در نظر گرفته می شد که مشکل اخیر با این وسعت پیش نمی آمد.

دوم ایجاد سیل بندهای بی رویه و عدم نیاز به مجوز از سوی شرکت های بزرگ کشت و صنعت گرفته تا وزارت نفت و مردم. این سیل بندها امکان تخلیه آب را بسیار کاسته اند. هور العظیم از موارد مهم است که بستر طبیعی تخلیه آب بوده است. همچنین تجاوز به حریم رودخانه ها در سال هایی که خشکسالی وجود داشته بر ان افزوده است.

سوم نیاز به لایروبی بستر رودخانه ها که تخلیه آب را با کندی مواجه کرده اند. دو مورد اخر که تخلیه آب را کند کرده اند موجب سریز شدن آب به مناطق دیگر مثل روستاها و شهرهایی شده است که تا کنون سابقه نداشته است.

موضوع این است که با وجود سدها و سال های کم بارش، دخالت های انسانی در پایین دست بیشتر و برای خود کم هزینه تر شده، لذا این دخالت ها گسترش یافته تا اینکه با یک بارندگی سیل آسا این مشکلات هویدا شده است.

ساخت سد در کشور خشک که با خشکسالی های فراوانی رو به روست، ذاتا مشکل نیست بلکه کمک کننده است. ولی اگر به خوبی مکان یابی نشود و ملاحظات مورد نیاز در نظر گرفته نشود و سپس خروجی آب آن مدیریت نشود(حق آبه های پایین دست داده نشود و ذخیره آب مدیریت نشود) و بستر های پایین دست از رودخانه ها گرفته شود و اجازه تخلیه حداقل دبی از مسیرها و دشت ها داده نشود، فرصت های ایجاد شده توسط سدها به تهدید تبدیل می شود.

برخی رفع مشکل را در ساخت سدهای جدید می دانند که آن هم افراطی است و معلوم است به مشکل پی نبرده اند. سد سازی بر حوضه های آبریز هم حالت بهینه ای دارد که در خوزستان ما از آن حالت گذر کرده ایم و نباید بیشتر افراط کرد. بلکه باید حق آبه تالاب ها و زمین های پایین دست به طور بهینه داده شود.
اگر حق آبه ها رعایت گردد دیگر برخی از طرفداران محیط زیست نیز به سدسازی انتقاد تند نمی کنند.
لذا ما انسان ها می بایست به نحو احسن سد سازی را مدیریت کنیم تا بتوانیم به اهداف چندگانه که تامین آب کشاورزی، مدیریت سیل، تولید برق، افزایش ذخیره آب های تجدید پذیر برای مصارف شرب، خانگی، کشاورزی و مدیریت آبهای زیر زمینی، احیا محیط زیست و ایجاد چشم اندازهای زیبای طبیعی و ... است، نائل شویم.

منبع: کانال تلگرامی اندایش