دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران
در کانال تلگرام خود نوشت:
سالها است که معضل ترافیک و آلودگی هوا که به طور اجتناب ناپذیر به هم مرتبط هستند کشور را با دشواری روبرو کرده است و علاوه بر هزینه های سنگین اقتصادی سبب تهدید سلامتی بخش گسترده ای از شهروندان شده است. اگر در گذشته این مشکل عمدتا محدود به تهران بود امروزه کلان شهرها و حتی برخی شهرهای بزرگ نیز دچار این معضل شده اند. از مجموع قرائن و شواهد نیز چنین بر می آید که این مشکل نه تنها چشم انداز حل شدن در آینده نزدیک را ندارد بلکه به نظر می رسد بر شدت آن نیز افزوده خواهد شد. در مطلبی حدود دو سال قبل نوشته بودم که مشکل ترافیک و آلودگی هوا یک مشکل اقتصادی است و راه حل آن نیز اقتصادی است، در حالی که نهاد های مسئول عمدتا توجه خود را بر جنبه های فنی و مهندسی موضوع متمرکز کرده اند و همچنان جای علم اقتصاد در حل این معضل اقتصادی همانند بسیاری از معضلات دیگر اقتصادی خالی است.
معضل ترافیک و آلودگی دارای ریشه ها و بنابراین درمانهای بلندمدت و همچنین ریشه ها و درمانهای کوتامدت است که هردو نیازمند بررسی و تصمیم گیری نهادهای مسئول است، گرچه به دلیل وضعیت نسبتا بحرانی تمرکز بر ریشه ها و درمانهای کوتاه مدت از اولویت برخوردار است.
یکی از عوامل بلندمدت ایجاد ترافیک و آلودگی در شهرهای بزرگ توسعه نامتوازن کشور و مهاجرت است و تا زمانی که این توسعه نامتوازن تداوم داشته باشد این مشکل نیز تداوم داشته و تشدید نیز خواهد شد.این مهاجرت در کنار دلایل فرهنگی و جامعه شناختی در اصل ریشه اقتصادی دارد. افراد مهاجر برای انجام فعالیت اقتصادی که شکل دادن آن در شهرهای بزرگ در مجموع کم هزینه تر است، برای بهره مند شدن از انجام قرارداد های پیمانکاری برای دستگاههای دولتی و شبه دولتی که در شهر های بزرگ وفور آن بیشتر است و برای یافتن شغل که در شهرهای بزرگ بیشتر است به سمت مراکز بزرگ شهری سرازیر می شوند و به نظر نمی رسد در آینده نزدیک تحول مثبتی در این زمینه روی دهد.
از دیگر عوامل ایجاد ترافیک و آلودگی رشد سریع مراکز شهری و از کنترل خارج شدن ساخت وساز شهری و در نتیجه مشکلات شهرسازی و خیابان بندی است. در شرایطی که شهرداری ها ساخت و ساز و تراکم را وسیله اصلی کسب درآمد می دانند و از این طریق از رشد قیمت و اجاره نسبی مراکز بزرگ شهری جلوگیری می کنند به طور طبیعی تراکم شدید جمعیت و گذرگاههای نامتناسب با آن شکل گرفته و ترافیک و آلودگی را به ارمغان می آورد. این موضوع نه تنها عوارض ترافیک و آلودگی را به همراه دارد بلکه از نظر معماری و بافت نازیبای شهری نیز آثار منفی زیادی به همراه داشته است. مناسب آن است که شهرداری ها و بویژه در کلان شهرها هزینه تراکم را به شدت بالا ببرند و از این طریق قیمت و اجاره نسبی این کلان شهرها را بالا ببرند تا از جذابیت آنها کاسته شود. در عوض، شهر داری ها باید به افزایش شدید عوارض سالیانه در این کلان شهرها بپردازند تا علاوه بر کاهش جذابیت اشاره شده منبع درآمدی پایدار و قابل پیش بینی برای شهرداری ایجاد نمایند که اتفاقا از رکود و رونق ساخت و ساز چندان اثر نمی پذیرد. به نظر نمی رسد در آینده نزدیک شاهد تحول مثبتی در این زمینه نیز باشیم.
از جمله عوامل دیگر ترافیک و آلودگی ضعف و نامتناسب بودن وسایل حمل و نقل عمومی و پر مصرف بودن و بد مصرف بودن غالب اتومبیل های موجود در کلان شهرها است. متخصصین اقتصاد بخش عمومی عقیده دارند که برای کاهش پیامدهای منفی ناشی از ترافیک و آلودگی لازم است از اتکا به اتومبیل شخصی برای حمل ونقل کاسته شود و برای این منظور لازم است به وسایل حمل و نقل عمومی به گونه ای یارانه داده شود و بر وسایل حمل و نقل خصوصی به گونه ای مالیات تحمیل شود(آنچه در عمل رخ داده است چنین نبوده است که نشانه آن اعطای تسهیلات خرید خودرو در شرایطی که کمبود نقدینگی بنگاههای کوچک را در تنگنا قرار داده است و اعطای سوبسید به شکل عوارض گمرکی بالا برای حمایت از اتومبیل های پر مصرف تولید داخل است). در این زمینه لازم است اشاره شود که حتی اگر قیمت بنزین در بقیه نقاط جهان کاهش یابد لازم است در ایران بر آن مالیات سنگین وضع شود و افزایش یابد زیرا دارای پیامد خارجی منفی است. بدون داشتن سیاستی بلند مدت در این زمینه نتیجه آن می شود که مینی بوس از سیستم حمل و نقل شهری مانند تهران حذف می شود و در عوض ون جای آن را می گیرد. به نظر نمی رسد در آینده ای نزدیک تحول مثبتی از این نظر صورت گیرد.
از جمله دلایل اساسی تشدید ترافیک و آلودگی در کلان شهرها و بویژه تهران پایین بودن هزینه جاری استفاده از اتومبیل است که عامل اصلی در تصمیم گیری برای استفاده از اتومبیل است(باید توجه داشت که قیمت اتومبیل به دلیل اینکه هزینه ثابت است نقشی در این تصمیم گیری ندارد). هزینه روزانه ای که فرد برای طرح ترافیک(که آنهم صرفا برای محدوده ترافیک موضوعیت دارد) و پارک کردن متحمل می شود در مقایسه با درآمد متوسط در شهر تهران آن چنان پایین است که عملا تاثیری در تصمیم گیری فرد برای استفاده از اتومبیل شخصی ندارد. به نظر می رسد در کنار افزایش چند برابری هزینه استفاده از طرح ترافیک لازم است نه تنها پارک کردن در خیابانهای اصلی شهر های بزرگ کاملا ممنوع گردد بلکه اولا برای خیابانهای فرعی نیز هزینه پارک کردن شبانه روزی شده و آنچنان بالا باشد که عملا توجیه اقتصادی برای استفاده از اتومبیل شخصی را از بین ببرد. آنهایی نیز که می خواهند از اتومبیل شخصی استفاده کنند لازم است در هزینه ای که جامعه برای آنها متحمل می شود سهیم باشند. آنچه در حال حاضر در خیابانها و کوچه های تهران از پارک کردن اتومبیل ها و تحمیل هزینه استفاده از اتومبیل به جامعه دیده می شود به هیچ وجه در شان پایتخت کشوری مانند ایران نیست. برای این منظور همزمان لازم است سیستم حقوق و مزایای پرسنل راهنمایی و رانندگی و همچنین میزان جرایم رانندگی در شهرهای بزرگ بازنگری کامل شود تا تضمین برای اجرا نیز فراهم گردد. بدون تلاش جدی در این راستا مشکل ترافیک و آلودگی همچنان باقی خواهد بود و هر روز نیز بر وخامت اوضاع افزوده خواهد شد و در کوتاه مدت تنها چیزی که بر روی آن امکان مانور وجود دارد همین موضوع است. تردید نکنیم که قرار نیست از دنیای بیرونی کسی برای حل این مشکل دست به کار شود و این ما هستیم که عامل ایجاد و مسئول حل این مشکل هستیم.