با توجه به رشدهای اخیر بازار سهام که با رونق معاملاتی و ورود هیجانی سهامداران همراه شده، شرایط فعلی و چشم‌انداز آتی بازار تنها براساس شدت ورود پول جدید و متغیرهای رفتاری قابل توضیح است.
یک- از ابتدای سال ۹۷ و همزمان با آغاز نوسانات ارزی ناشی از خروج ایالات متحده از برجام، بازار سهام رشد زیادی را تجربه نموده است. ارزش بورس تهران در نیمه اردیبهشت ۹۹ نسبت به ابتدای سال ۹۹ بیش از ۷۵ درصد، نسبت به ابتدای سال ۹۸ بیش از ۳۸۰ درصد و نسبت به ابتدای سال ۹۷ بیش از ۷۶۰ درصد افزایش یافته است. برای درک بزرگی این عدد توجه داشته باشید که مجموع رشد ارزش بازار از ابتدای دهه نود تا آغاز نوسانات ارزی اخیر (فروردین ۹۰ تا فروردین ۹۷) تنها برابر با ۲۴۰ درصد بوده است.
دوم- شوک ارزی به صورت کامل در بازار سهام تخلیه شده است. محاسبه شاخص ارزش دلاری بورس تهران نشان می‌دهد که در پایان فروردین ۹۹ این شاخص نسبت به ابتدای سال ۹۷ نه تنها کمتر نبوده بلکه حدود سی درصد نیز بالاتر قرار گرفته است. با توجه به آنکه تکانه ارزی، نقطه آغاز رشد اخیر بورس بوده و در حال حاضر این تکانه به صورت کامل یا حتی بیش از حد در بازار تخلیه شده، می‌توان گفت رشدهای اخیر بورس چندان مبتنی بر اصول بنیادین قرار نگرفته است.
سوم- چشم‌انداز وضعیت درآمد و سودآوری شرکت‌ها نیز بهبود محسوسی نداشته است. هرچند که پس از جهش ارزی، درآمد ریالی بسیاری از شرکت‌های صادراتی رشدهای دو تا سه برابری را تجربه نمود اما تداوم این رشد سودآوری برای سال جاری بنا به برخی دلایل نامحتمل است. از یکسو جهش نرخ ارز و افزایش معادل ریالی درآمد صادراتی شرکت‌ها در سال‌های ۹۷ و ۹۸ محقق شده و برای سال جاری رشد نرخ ارز تنها در محدوده نرخ تورم برآورد می‌گردد و جهش ارزی، بسیار دور از انتظار است.
از سوی دیگر با توجه به تشدید فضای تحریمی انتظار می‌رود که به تدریج هزینه مبادله در تجارت خارجی افزایش یابد و شرکت‌ها ناچارند ذیل عناوینی نظیر تخفیف، حاشیه سود خود را کاهش دهند. در نهایت آنکه به دلیل افت تقاضای جهانی پس از شیوع بیماری کرونا (و همچنین جنگ نفتی میان عربستان و روسیه) انتظار می‌رود که قیمت جهانی کالاهای پایه در سال جاری نست به سال قبل کاهش یابد. در مجموع برآوردهای خوشبینانه بیانگر آن است که سود ۱۲۱ هزار میلیارد تومانی شرکت‌ها در سال ۱۳۹۸، برای سال آینده رشد حداکثر ۱۰ درصدی را تجربه خواهد نمود. برآورد بدبینانه نیز کاهش ۱۵ درصدی را نشان می‌دهد.
چهارم- در کنار رونق قیمتی، معاملات سهام نیز در دو سال اخیر رونق محسوسی داشته است. ارزش معاملات بورس تهران در فروردین ۹۹ که یک ماه نیمه تعطیل محسوب می‌شود به حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. این رقم تقریبا سه برابر میانگین ارزش معاملات ماهانه سال ۹۸، ده برابر میانگین ارزش معاملات ماهانه سال ۹۷ و بیش از مجموع معاملات تمام ماه‌های سال‌های ۹۵ و ۹۶ (دوره بیست و چهار ماهه) است. لازم به ذکر است که بیش از سه-چهارم معاملات توسط افراد حقیقی صورت می‌گیرد. تمام این ارقام گویای اقبال عمومی و حجم گسترده تقاضا در بازار سهام است.
پنجم- حضور افراد حقیقی در بازار سرمایه افزایش یافته است. طی دوره یک و نیم ماهه ابتدای سال جدید حدود ۳۵۰ هزار سهامدار جدید وارد بازار سرمایه شده و در حال حاضر حدود ۲.۵ میلیون کد سهامداری متعلق به افراد حقیقی در بازار فعال است. با توجه به آهنگ صعودی صدور کدهای جدید، انتظار می‌رود این روند همچنان ادامه یابد و دو مساله مهم آزادسازی سهام عدالت و عرضه عمومی سهام دولت در قالب ETF در نیمه دوم اردیبهشت می‌تواند نقطه عطف این رشد باشد و تعداد سهامداران حقیقی را به چند ده میلیون نفر بالغ گرداند.
ششم- ورود سرمایه جدید توسط افراد حقیقی به بازار سهام یا اصطلاحا فِرِش مانی، به صورت تصاعدی در حال افزایش است. افراد حقیقی تنها در هفته دوم اردیبشهت (۵ روز کاری) بیش از ۶۳۰۰ میلیارد تومان پول جدید وارد بازار سهام نموده‌اند که این رقم با مجموع پول وارد شده توسط این افراد در نیمه اول سال قبل برابر است! از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا نیمه اردیبشت نیز حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان پول جدید توسط این افراد وارد بازار شده که با کل عملکرد سال ۱۳۹۸ برابری می‌کند. این ارقام به خوبی شدت هیجان افراد حقیقی برای ورود به بازار سهام را نشان می‌دهد. دانش تحلیلی پایین و رفتار توده‌وار، دو ویژگی مهم این گروه از سهامداران است.
هفتم- طرف عرضه سهام به سرعت در حال تقویت است. طی دوره یک و نیم ماهه ابتدای سال جدید سه شرکت عرضه اولیه شده و بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان سرمایه از بازار جمع‌آوری نموده‌اند. برای داشتن تصویر مقایسه‌ای توجه کنید که ارزش وجوه جمع‌آوری شده در این سه فقره عرضه اولیه، بیش از سرمایه جمع‌آوری شده در مجموع عرضه‌های اولیه سال‌های ۹۵ تا ۹۸ (بیش از ۶۸ مورد عرضه اولیه) است. در نیمه دوم اردیبهشت ماه نیز بیش از ۱۵ هزار میلیارد تومان از سهام دولت در سه شرکت بانکی و دو شرکت بیمه‌ای در قالب ETF پذیره‌نویسی خواهد شد و البته بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان سهام دولت در شرکت‌های پالایشی نیز به زودی در سازوکار مشابه عرضه خواهد شد. اضافه نمودن عرضه سهام بانک‌ها، نهادهای عمومی و آزادسازی سهام عدالت این ارقام، نشانگر شدت عرضه سهام در ماه‌های آینده خواهد بود. این موضوع، چالش بزرگی برای رشد بازار با اتکاء به فشار تقاضا و ورود سرمایه جدید خواهد بود.
هشتم- ریزش بازارها همیشه در شرایط غیرمنتظره روی می‌دهد. اصطلاح "لحظه مینسکی" بر پایه کارهای اقتصاددان آمریکایی هایمن مینسکی ابداع شده و به لحظه‌ای اطلاق می‌شود که بازار مالی در نهایت ناباوری فرو می‌ریزد، افراد سراسیمه به فروش دارایی‌ها روی می‌آورند و همین هجوم باعث ریزش بیشتر قیمت‌ها می‌شود. این لحظه درست شبیه زمان‌هایی در کارتون رود رانر (Road Runner) یا میگ‌میگ است که در آن کاراکتر گرگ، دوان دوان از لبه پرتگاه رد می‌شود و همچنان مسیر خود را ادامه می‌دهد چرا که تصور می‌کند در حال دویدن بر روی زمین است. اما در یک لحظه، که همان لحظه مینسکی است، ناگهان متوجه می‌شود که در چه وضعیتی قرار دارد و به سرعت سقوط را تجربه می‌نماید. سرعت این سقوط به حدی است که یک نگاه کوچک به پایین، تنها عکس‌العمل کاراکتر خواهد بود. به نظر می‌رسد شرایط بازار سهام کشور در حال حاضر مشابهت زیادی با این الگو دارد و لحظه مینسکی بسیار نزدیک است. در این شرایط، استراتژی بهینه سهامداران باید حداقل‌سازی ریسک (و نه حداکثرسازی) سود باشد و بر همین اساس می‌بایست پیش از رسیدن به نقطه بحران، به تدریج اقدام به حفظ سود، نقد نمودن دارایی خود و خروج از بازار نمایند.
منبع: ایبِنا