حتما کلیپ‌های مشهوری از آزمایش‌های مربوط به روان‌شناسی اجتماعی را تماشا کرده‌اید، حتی اگر خودتان از این موضوع بی‌اطلاع باشید! فردی داخل کوچه در حرکت است و جمعیتی نیز با او همراه می‌شوند و ناگهان همه می‌نشینند و آن فرد نیز همراهی می‌کند. به این خصلت آدم‌ها «هم‌نوایی با جمع» می‌گویند خصلتی که در تصمیمات اقتصادی و رفتارهای شهری نیز به چشم می‌آیند. آنجا که همه مردم ناگهان و ناخودآگاه تصمیم می‌گیرند دلار بخرند یا بفروشند و... ! سال ٢٠٠۶ ریچارد تیلور اقتصاددان برجسته آمریکایی کتابی با عنوان «تلنگر» منتشر کرد و به مسئله اقتصاد رفتاری پرداخت که شباهت‌های زیادی با علم روان‌شناسی اجتماعی دارد. هم‌اکنون این بحث علمی در مجامع علمی ایران نیز مطرح شده است و دیروز دانشگاه فردوسی مشهد هم در نشستی به بررسی «کاربردهای اقتصاد رفتاری در مدیریت شهری» پرداخت.
مأموریت‌های شهری دانشگاهیان
معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهردار مشهد با بیان اینکه موضوع «اقتصاد رفتاری» کاربردی است و در تعامل مدیریت شهری با دانشگاه باید به آن بپردازیم گفت: روند ارتباط دانشگاه و صنعت در سالیان گذشته ما را به این نتیجه رساند که ارتباطات و تفاهم‌های کلی را کنار بگذاریم و موضوعات محوری مشخصی را پیش ببریم.
شهریار آل‌شیخ ادامه داد: رویکرد مدیریت شهری برای تعامل با دانشگاه در دوره جدید مدیریت شهری مبتنی بر راهبردهای عملیاتی است. در همین راستا با هر دانشکده در موضوع مشخصی توافق کردیم. به عنوان مثال پژوهش درباره مسئله بیگ دیتا را دانشکده ریاضی دانشگاه فردوسی پیگیری می‌کند. حجم انبوهی از اطلاعات در اختیار شهرداری است، از اطلاعات تراکنش‌های بلیت الکترونیک تا داده‌های مکانی جی‌پی‌اس شهری که تحلیل آن نیز می‌تواند
سودمند باشد.
وی افزود: با دانشکده مهندسی در حوزه داخلی‌سازی قطعات وارداتی تفاهم کردیم و دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه فردوسی نیز طبق تفاهم صورت گرفته درباره «اقتصاد رفتاری» مشغول تحقیق و پژوهش است.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهردار مشهد ادامه داد: در مشهد بخش خدمات در مقایسه با صنعت و کشاورزی رونق بیشتری دارد و فعالیت‌های خدماتی، محور اصلی اشتغال است و همین امر باعث شده که نقدینگی موجود در مشهد همیشه در سطح بالایی باشد و شکل‌گیری شرکت‌های هرمی، مؤسسات مالی غیرمجاز و بازارهای مالی را در شهر مشهد به پایتخت شبکه‌های مالی‌ای تبدیل کرده است که از نقدینگی سرگردان
استفاده می‌کنند.
رفتارهای اقتصادی متعارض
آل‌شیخ افزود: اقتصاد شهری و فعالیت‌های خدماتی سهم عمده اقتصاد استان است. البته این موضوع فقط درباره مشهد نیست، چراکه به‌طور کل شهرها تنها با داشتن ٢ درصد مساحت کره زمین، ۵٠ درصد جمعیت را دارا هستند. در شهر مشهد نیز با این اقتصاد بزرگ و جمعیت ساکن و زائر و گردشگر باید رفتارهای شهروندی و مدیریت شهری هماهنگ باشد، چراکه این ٢ گروه منافعشان مشترک و برهم منطبق است.
وی با اشاره به علم اقتصاد رفتاری و تأثیرات آن گفت: گاهی رفتار اقتصادی مردم با قواعد علم اقتصاد متفاوت و حتی در تضاد است. خیلی از رفتارهای اقتصادی مردم را نمی‌توان تنها با تکیه بر علم اقتصاد تحلیل کرد. قیمت سرقفلی مغازه در بازار بزرگ تهران به ازای هر متر حدود یک میلیارد تومان است. این در حالی است که قدمت آن مغازه‌ها در حدود ٨٠ سال است و بنای آن‌ها کیفیت ندارد. اما قیمت سرقفلی مغازه در نزدیک‌ترین خیابان به بازر بزرگ تهران که مشتریان اتومبیلشان را آنجا پارک می‌کنند در حدود ٧٠ میلیون تومان است. در حوزه حساب بانکی نیز همین مسئله به چشم می‌آید. اینکه فردی در بازار تهران در مؤسسه بدون مجوز جاوید حساب داشته باشد مورد توجه است. این صندوق هیچ سودی به مشتریان خود پرداخت نمی‌کند و حداقل سپرده‌گذاری در آن چند میلیارد تومان است. اما داشتن دسته چک این مؤسسه غیرمجاز در فضای بازار معتبرتر از دسته چک بانک‌های رسمی
کشور است.
نرم‌افزار باشگاه شهروندی آماده است
معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهردار مشهد ادامه داد: بررسی رفتارهای مردم برای مدیریت بهتر شهر نیز می‌تواند بسیار کاربردی باشد. در شرایط فعلی یکی از دغدغه‌های مدیریت شهری ایجاد باشگاه شهروندی است تا بتوانیم از طریق آن رفتارهای مردم را در حوزه اقتصاد رفتاری سامان‌بخشی کنیم. در این باشگاه از ساختار امتیاز‌دهی استفاده خواهد شد و هم‌اکنون این ساختار وجود دارد و می‌تواند مشارکت شهروندان را تغییر دهد. نرم‌افزار باشگاه شهروندی اکنون آماده است اما نحوه عرضه آن مسئله ماست و در حال تحقیق در این‌باره هستیم.
آل شیخ با اشاره به سایر چالش‌های مدیریت شهری افزود: در ٢ سال اخیر میزان استفاده شهروندان از اتوبوس و مترو در حال کاهش است. بخشی از این ماجرا به دلیل پایین بودن قیمت سوخت و به صرفه بودن استفاده از تاکسی‌های موبایلی و شخصی است. اما باید انگیزه‌های سفرهای عمومی و سایر جنبه‌های اقتصاد رفتاری مردم تحلیل شود.
اقتصاد رفتاری در خدمت سیاست‌گذاری
عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی، از دیگران سخنرانان این برنامه بود. دکتر مهدی فیضی در ابتدای صحبت‌های خود گفت: فرض ما در علوم اقتصادی این است که مردم می‌دانند که در مسائل اقتصادی چگونه رفتار می‌کنند و بر همین اساس رفتار آن‌ها را پیش‌بینی می‌کنیم اما پیش‌بینی‌ها محقق نمی‌شود و می‌بینیم رفتار مردم توده‌ای و نابخردانه است و تصمیم‌گیری‌شان بهینه نیست.
فیضی ادامه داد: «اقتصاد رفتاری» نمی‌خواهد حرف علم اقتصاد مرسوم را نقض کند اما می‌گوید در پیش‌فرض‌ها باید تجدید نظر کنیم تا درکمان و سیاست‌گذاری‌هایمان درست‌تر باشد. استفاده از علم اقتصاد رفتاری در بسیاری از کشورها رایج و کاربردی است؛ به عنوان مثال در آلمان برای بازیافت قوطی‌های پلاستیکی نوشابه راهکاری دارند. آنجا نوشابه را به قیمت بیشتری می‌خرید و در صورت برگرداندن قوطی پلاستیکی نوشابه به دستگاه مشخصی بقیه پول خود را دریافت می‌کنید. این نشان می‌دهد همیشه رفتارهای تشویقی برای اصلاح رفتار مردم کارساز نیست.
فساد در چنگال مردم
وی افزود: داشتن تعهد در دراز مدت برای عموم آدم‌ها سخت است اما تعهد جمعی این کار را آسان می‌کند و اکنون سایت‌ها و مجموعه‌هایی در دنیا با توجه به این خصوصیت رفتاری به مردم برای انجام کارهای سختشان کمک می‌کنند. می‌توان نمونه محلی و مشابه این سایت‌ها را ایجاد کرد و از آن برای کارهای سختی نظیر ترک اعتیاد کمک گرفت و مکانیزم‌هایی برای تعهد ایجاد کرد.
عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی ادامه داد: تجربیات جهانی در استفاده از اقتصاد رفتاری برای مقابله با فساد نیز می‌تواند مورد توجه ما قرار گیرد. طراحی‌های محیطی می‌تواند به نظارت‌های عمومی و اطلاع مردم از حقوقشان کمک کند. در گینه‌نو پلتفرمی برای گزارش فساد طراحی بر پایه پیامک طراحی شده است. این پلتفرم رایگان، در دسترس و بسیار ساده و استفاده از آن در تمامی موبایل‌ها امکان‌پذیر است. همچنین کسانی که از این پلتفرم استفاده کنند جایی اسمشان ثبت نمی‌شود.
فیضی ادامه داد: در کشور هند پویشی تشکیل شده که به مردم برچسب‌هایی به عنوان نماد رشوه‌گیری داده است. مردم این برچسب‌ها را جلو در اداراتی که از آن‌ها درخواست رشوه کرده‌اند می‌چسبانند. این ایده‌ها ساده است اما می‌تواند از فساد پیشگیری کند. همچنین در هند وب‌سایتی با عنوان «رشوه دادم» وجود دارد که مردم جزئیات رشوه‌هایی را که از آن‌ها گرفته شده است ثبت می‌کنند. این سایت به سادگی پراکندگی جغرافیای فساد را در ادارات مختلف نشان می‌دهد.
خانم‌ها کمتر دچار فساد‌های مالی‌اند
وی گفت: این کمپین ساده توانسته است در مقابله با فساد در کشور هند موفقیت‌هایی داشته باشد. البته نمونه فارسی سایت «رشوه دادم» با عنوان «زیر میزی» در ایران وجود دارد که توسط چند دانشجو راه‌اندازی شده اما فیلتر است!
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه قرار گرفتن اطلاعات در معرض عموم می‌تواند از وقوع فساد جلوگیری کند، گفت: انتشار گزارش‌های فصلی مرکز پژوهش‌های مجلس از میزان فساد در این زمینه می‌تواند مؤثر باشد.
فیضی با اشاره به نتایج پژوهش‌های جهانی در حوزه اقتصاد رفتاری گفت: مجموع مطالعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد خانم‌ها نسبت به آقایان در مسائل اقتصادی کمتر مرتکب فساد می‌شوند. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد در کشورهایی که تعداد خانم‌ها در پارلمانشان بیشتراست فساد کمتری دارند.
عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی با اشاره به انتشار اسامی اعضای هیئت مدیره شرکت‌های تابع وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: این اسامی برای اولین بار منتشر می‌شود و از طریق آن می‌فهمیم که چه افرادی با روابط فامیلی، با سن کم و تحصیلات اندک و نامربوط عضو هیئت مدیره شرکت‌های دولتی هستند. راه‌اندازی سامانه فاش توسط شهرداری مشهد و سامانه شفافیت در تهران نیز همین کارکرد را دارد و از فساد جلوگیری می‌کند.
شهرآرا
مأموریت‌های شهری دانشگاهیان
معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهردار مشهد با بیان اینکه موضوع «اقتصاد رفتاری» کاربردی است و در تعامل مدیریت شهری با دانشگاه باید به آن بپردازیم گفت: روند ارتباط دانشگاه و صنعت در سالیان گذشته ما را به این نتیجه رساند که ارتباطات و تفاهم‌های کلی را کنار بگذاریم و موضوعات محوری مشخصی را پیش ببریم.
شهریار آل‌شیخ ادامه داد: رویکرد مدیریت شهری برای تعامل با دانشگاه در دوره جدید مدیریت شهری مبتنی بر راهبردهای عملیاتی است. در همین راستا با هر دانشکده در موضوع مشخصی توافق کردیم. به عنوان مثال پژوهش درباره مسئله بیگ دیتا را دانشکده ریاضی دانشگاه فردوسی پیگیری می‌کند. حجم انبوهی از اطلاعات در اختیار شهرداری است، از اطلاعات تراکنش‌های بلیت الکترونیک تا داده‌های مکانی جی‌پی‌اس شهری که تحلیل آن نیز می‌تواند
سودمند باشد.
وی افزود: با دانشکده مهندسی در حوزه داخلی‌سازی قطعات وارداتی تفاهم کردیم و دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه فردوسی نیز طبق تفاهم صورت گرفته درباره «اقتصاد رفتاری» مشغول تحقیق و پژوهش است.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهردار مشهد ادامه داد: در مشهد بخش خدمات در مقایسه با صنعت و کشاورزی رونق بیشتری دارد و فعالیت‌های خدماتی، محور اصلی اشتغال است و همین امر باعث شده که نقدینگی موجود در مشهد همیشه در سطح بالایی باشد و شکل‌گیری شرکت‌های هرمی، مؤسسات مالی غیرمجاز و بازارهای مالی را در شهر مشهد به پایتخت شبکه‌های مالی‌ای تبدیل کرده است که از نقدینگی سرگردان
استفاده می‌کنند.
رفتارهای اقتصادی متعارض
آل‌شیخ افزود: اقتصاد شهری و فعالیت‌های خدماتی سهم عمده اقتصاد استان است. البته این موضوع فقط درباره مشهد نیست، چراکه به‌طور کل شهرها تنها با داشتن ٢ درصد مساحت کره زمین، ۵٠ درصد جمعیت را دارا هستند. در شهر مشهد نیز با این اقتصاد بزرگ و جمعیت ساکن و زائر و گردشگر باید رفتارهای شهروندی و مدیریت شهری هماهنگ باشد، چراکه این ٢ گروه منافعشان مشترک و برهم منطبق است.
وی با اشاره به علم اقتصاد رفتاری و تأثیرات آن گفت: گاهی رفتار اقتصادی مردم با قواعد علم اقتصاد متفاوت و حتی در تضاد است. خیلی از رفتارهای اقتصادی مردم را نمی‌توان تنها با تکیه بر علم اقتصاد تحلیل کرد. قیمت سرقفلی مغازه در بازار بزرگ تهران به ازای هر متر حدود یک میلیارد تومان است. این در حالی است که قدمت آن مغازه‌ها در حدود ٨٠ سال است و بنای آن‌ها کیفیت ندارد. اما قیمت سرقفلی مغازه در نزدیک‌ترین خیابان به بازر بزرگ تهران که مشتریان اتومبیلشان را آنجا پارک می‌کنند در حدود ٧٠ میلیون تومان است. در حوزه حساب بانکی نیز همین مسئله به چشم می‌آید. اینکه فردی در بازار تهران در مؤسسه بدون مجوز جاوید حساب داشته باشد مورد توجه است. این صندوق هیچ سودی به مشتریان خود پرداخت نمی‌کند و حداقل سپرده‌گذاری در آن چند میلیارد تومان است. اما داشتن دسته چک این مؤسسه غیرمجاز در فضای بازار معتبرتر از دسته چک بانک‌های رسمی
کشور است.
نرم‌افزار باشگاه شهروندی آماده است
معاون برنامه‌ریزی و توسعه شهردار مشهد ادامه داد: بررسی رفتارهای مردم برای مدیریت بهتر شهر نیز می‌تواند بسیار کاربردی باشد. در شرایط فعلی یکی از دغدغه‌های مدیریت شهری ایجاد باشگاه شهروندی است تا بتوانیم از طریق آن رفتارهای مردم را در حوزه اقتصاد رفتاری سامان‌بخشی کنیم. در این باشگاه از ساختار امتیاز‌دهی استفاده خواهد شد و هم‌اکنون این ساختار وجود دارد و می‌تواند مشارکت شهروندان را تغییر دهد. نرم‌افزار باشگاه شهروندی اکنون آماده است اما نحوه عرضه آن مسئله ماست و در حال تحقیق در این‌باره هستیم.
آل شیخ با اشاره به سایر چالش‌های مدیریت شهری افزود: در ٢ سال اخیر میزان استفاده شهروندان از اتوبوس و مترو در حال کاهش است. بخشی از این ماجرا به دلیل پایین بودن قیمت سوخت و به صرفه بودن استفاده از تاکسی‌های موبایلی و شخصی است. اما باید انگیزه‌های سفرهای عمومی و سایر جنبه‌های اقتصاد رفتاری مردم تحلیل شود.
اقتصاد رفتاری در خدمت سیاست‌گذاری
عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی، از دیگران سخنرانان این برنامه بود. دکتر مهدی فیضی در ابتدای صحبت‌های خود گفت: فرض ما در علوم اقتصادی این است که مردم می‌دانند که در مسائل اقتصادی چگونه رفتار می‌کنند و بر همین اساس رفتار آن‌ها را پیش‌بینی می‌کنیم اما پیش‌بینی‌ها محقق نمی‌شود و می‌بینیم رفتار مردم توده‌ای و نابخردانه است و تصمیم‌گیری‌شان بهینه نیست.
فیضی ادامه داد: «اقتصاد رفتاری» نمی‌خواهد حرف علم اقتصاد مرسوم را نقض کند اما می‌گوید در پیش‌فرض‌ها باید تجدید نظر کنیم تا درکمان و سیاست‌گذاری‌هایمان درست‌تر باشد. استفاده از علم اقتصاد رفتاری در بسیاری از کشورها رایج و کاربردی است؛ به عنوان مثال در آلمان برای بازیافت قوطی‌های پلاستیکی نوشابه راهکاری دارند. آنجا نوشابه را به قیمت بیشتری می‌خرید و در صورت برگرداندن قوطی پلاستیکی نوشابه به دستگاه مشخصی بقیه پول خود را دریافت می‌کنید. این نشان می‌دهد همیشه رفتارهای تشویقی برای اصلاح رفتار مردم کارساز نیست.
فساد در چنگال مردم
وی افزود: داشتن تعهد در دراز مدت برای عموم آدم‌ها سخت است اما تعهد جمعی این کار را آسان می‌کند و اکنون سایت‌ها و مجموعه‌هایی در دنیا با توجه به این خصوصیت رفتاری به مردم برای انجام کارهای سختشان کمک می‌کنند. می‌توان نمونه محلی و مشابه این سایت‌ها را ایجاد کرد و از آن برای کارهای سختی نظیر ترک اعتیاد کمک گرفت و مکانیزم‌هایی برای تعهد ایجاد کرد.
عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی ادامه داد: تجربیات جهانی در استفاده از اقتصاد رفتاری برای مقابله با فساد نیز می‌تواند مورد توجه ما قرار گیرد. طراحی‌های محیطی می‌تواند به نظارت‌های عمومی و اطلاع مردم از حقوقشان کمک کند. در گینه‌نو پلتفرمی برای گزارش فساد طراحی بر پایه پیامک طراحی شده است. این پلتفرم رایگان، در دسترس و بسیار ساده و استفاده از آن در تمامی موبایل‌ها امکان‌پذیر است. همچنین کسانی که از این پلتفرم استفاده کنند جایی اسمشان ثبت نمی‌شود.
فیضی ادامه داد: در کشور هند پویشی تشکیل شده که به مردم برچسب‌هایی به عنوان نماد رشوه‌گیری داده است. مردم این برچسب‌ها را جلو در اداراتی که از آن‌ها درخواست رشوه کرده‌اند می‌چسبانند. این ایده‌ها ساده است اما می‌تواند از فساد پیشگیری کند. همچنین در هند وب‌سایتی با عنوان «رشوه دادم» وجود دارد که مردم جزئیات رشوه‌هایی را که از آن‌ها گرفته شده است ثبت می‌کنند. این سایت به سادگی پراکندگی جغرافیای فساد را در ادارات مختلف نشان می‌دهد.
خانم‌ها کمتر دچار فساد‌های مالی‌اند
وی گفت: این کمپین ساده توانسته است در مقابله با فساد در کشور هند موفقیت‌هایی داشته باشد. البته نمونه فارسی سایت «رشوه دادم» با عنوان «زیر میزی» در ایران وجود دارد که توسط چند دانشجو راه‌اندازی شده اما فیلتر است!
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه قرار گرفتن اطلاعات در معرض عموم می‌تواند از وقوع فساد جلوگیری کند، گفت: انتشار گزارش‌های فصلی مرکز پژوهش‌های مجلس از میزان فساد در این زمینه می‌تواند مؤثر باشد.
فیضی با اشاره به نتایج پژوهش‌های جهانی در حوزه اقتصاد رفتاری گفت: مجموع مطالعاتی وجود دارد که نشان می‌دهد خانم‌ها نسبت به آقایان در مسائل اقتصادی کمتر مرتکب فساد می‌شوند. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد در کشورهایی که تعداد خانم‌ها در پارلمانشان بیشتراست فساد کمتری دارند.
عضو هیئت علمی گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی با اشاره به انتشار اسامی اعضای هیئت مدیره شرکت‌های تابع وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی گفت: این اسامی برای اولین بار منتشر می‌شود و از طریق آن می‌فهمیم که چه افرادی با روابط فامیلی، با سن کم و تحصیلات اندک و نامربوط عضو هیئت مدیره شرکت‌های دولتی هستند. راه‌اندازی سامانه فاش توسط شهرداری مشهد و سامانه شفافیت در تهران نیز همین کارکرد را دارد و از فساد جلوگیری می‌کند.
شهرآرا