انتشارات پگاه‌روزگارنو کتاب «جامعه بازار؛ تفاسیر رقیب» نوشتۀ آلبرت هیرشمن را با ترجمۀ محمدرضا فرهادی‌پور، منتشر و روانۀ بازار کتاب کرد.

این کتاب مجموعه‌ای از چهار مقاله از آلبرت هیرشمن (۲۰۱۲-۱۹۱۵)، اقتصاددان و فیلسوف سیاسی برجستۀ آلمانی است. پس از مرگ هیرشمن کتابی با عنوان «نوشته‌های اساسی هیرشمن» توسط جرمی آدلمن دوست و همکار او در مؤسسۀ تحقیقاتی پرینستون منتشر شد. چهار مقالۀ انتخابی در کتاب حاضر تشکیل‌دهندۀ بخش دوم از این کتاب هستند.

آلبرت هیرشمن اقتصاددان پیشرویی بود که از حوزۀ مطالعات اقتصادی فراتر رفته و در عرصه‌های گوناگونی از علوم اجتماعی صاحب نظریات بدیع و پیشگامانه‌ای بود. انتشار کتاب او با نام «خروج، اعتراض و وفاداری» در سال ۱۹۷۰ او را به اوج شهرت رساند. خودش معتقد بود که علاقه‌اش به موضوع این کتاب از زندگی شخصی‌اش سرچشمه گرفته است، چرا که بارها با پرسش مهمی روبه‌رو بوده است: «باید دست به خروج بزنم یا اعتراض؟»

گذر از مرزهای رشته‌ای و زندگی روی مرزهای میان‌رشته‌ای کار هیرشمن است. در سال ۱۹۷۷ کتاب بی‌نظیر «هواهای نفسانی و منافع: استدلال‌های سیاسی به طرفداری از سرمایه‌داری پیش از اوج‌گیری» را به رشتۀ تحریر درآورد. خودش بعدها در مصاحبه‌ای می‌گوید این کتاب را «ننوشتم تا بر ضد کسی بنویسم. برای من مظهر کشف مستقلانه پیوندهای موجود میان ایده‌های گوناگون بود. لذتی بی‌پایان در من دمید: فارغ‌البال نوشتن و کشف‌کردن بی‌هیچ اجبار برای اثبات نادرستی ایدۀ این و آن....» این کتاب مطالعۀ دگرگونی‌های ایدئولوژیک قرون هفدهم و هجدهم است که تعقیب منافع مادی را به‌مثابه روشی برای اهلی‌کردن هواهای نفس تلقی می‌کرد.

مقالۀ اول از کتاب حاضر «مفهوم منفعت؛ از حسن تعبیر تا همانگویی» نام دارد. در دهۀ ۱۹۸۰ مفهوم «منفعت شخصی» به‌شدت مورد مناقشه میان دست‌راستی‌ها و منتقدینشان بود. دست‌راستی‌ها با استفاده از این مفهوم از آزادی عمل افراد در قبال مداخلۀ دولت‌ها دفاع می‌کردند و در مقابل منتقدان، به جای اهمیت به منفعت شخصی، هدف اجتماعی را تحسین می‌کردند. هدف هیرشمن در این مقاله، نشان‌دادن این موضوع بود که مفهوم «منفعت» نه‌تنها با مفهوم «خود» بلکه با نفس ایدۀ «قدرت سیاسی» مرتبط بوده است. قصد او این بود تا نشان دهد که رفاه فردی و کشورداری از ابتدای کار درهم‌تنیده بودند. تفکیک میان انگیزه‌های خودخواهانه از کنش‌های نوع دوستانه، مفهوم «منفعت» را از قدرت تحلیلی عظیم آن تهی ساخت.

هیرشمن در دومین مقالۀ این مجموعه با عنوان «تفاسیر رقیب از جامعۀ بازار؛ متمدن، مخرب یا ضعیف؟» بررسی روش‌های چندگانه‌ای پرداخت که اقتصاددانان دربارۀ سرمایه‌داری می‌اندیشیدند. او در این مقاله به تبیین طیف روش‌های ممکنی که می‌توان در قالب آنها در خصوص بازارها و مالکیت اندیشید، پرداخت. این مقاله برای هیرشمن مجالی بود تا استدلال‌های کتاب «هواهای نفسانی و منافع؛ استدلال‌های سیاسی به طرفداری از سرمایه‌داری پیش از اوج‌گیری» را به‌نحو مؤثری در مباحثات داغ عصر رونالد ریگان و مارگارت تاچر به کار بگیرد.

سومین مقاله با عنوان «علیه خست؛ سه روش آسان پیچیده‌سازی بعضی مقولات گفتمان اقتصادی»، سنگ بنای مهمی در چرخش اخیر اقتصاد رفتاری و یک مقالۀ پیشگام در این حوزه است. ایدۀ اصلی هیرشمن در این مقاله این است که رویکرد اقتصادی، روایتی به‌شدت ساده‌لوحانه حتی در خصوص فرآیندهای اقتصادی بنیادین مثل مصرف و تولید به دست می‌دهد. دست‌کشیدن از این ساده‌سازی‌های افراطی به اقتصاددانان اجازه می‌دهد تا بتوانند به وجود دیگر مضامین قدغن‌شده برای تحلیل اقتصادی یعنی عشق، طمع و حسادت نیز اقرار کنند. از این لحاظ هیرشمن در این مقاله اهمیت پل‌زدن بین گسست هیجانات و رفتار را پیش‌بینی کرد که دستاورد مهمی در حوزۀ اقتصاد رفتاری بود.

آخرین مقاله از این مجموعه «سه استفاده از اقتصاد سیاسی در تحلیل اتحاد اروپایی» نام دارد. هیرشمن در این مقاله در فضای پس از جنگ جهانی دوم به طرح موضوعات ظاهراً فراموش‌شدۀ بحران‌های دولت رفاه پرداخته است. موضوعاتی که سال‌ها پیش از آن در کتاب قدرت ملی و ساختار تجارت خارجی در مورد آنها بحث کرده بود و مجدداً مورد اقبال اقتصادسیاسی‌دانان بین‌المللی قرار گرفته بود. دریافت درس‌هایی از توسعه و بینش‌هایی از سوی سه‌گانۀ خروج و اعتراض و وفاداری به هیرشمن کمک کرد تا در این مقاله برای تفکر در مورد حاکمیتی بالاتر و فراتر از دولت ملی، داربست جدیدی برپا کند.

پیش از این کتاب، آثاری از هیرشمن به زبان فارسی ترجمه شده که مهم‌ترینشان عبارتند از: «هواهای نفسانی و منافع»، «خروج، اعتراض، وفاداری» «خطابۀ ارتجاع» «پیش‌رفتن با جمع» و ….

مترجم این اثر، محمدرضا فرهادی‌پور، نیز مترجم و نویسندۀ اقتصادی است که کتاب‌هایی را از اقتصاددانان تراز اولی ترجمه کرده است که عناوین برخی از آنها به شرح ذیل است: «پیش‌رفتن با جمع» آلبرت هیرشمن، «فرار بزرگ» نوشته انگس دیتون برندۀ نوبل اقتصاد، «اقتصاد چگونه کار می‌کند» نوشته راجر فارمر، «چرا کشورها شکست می‌خورند» نوشته دارون عجم‌اغلو و جیمز رابینسون، «سرمایه در قرن بیست‌ویکم» نوشته توماس پیکتی، همین‌طور مقالات علمی-پژوهشی و تحلیلی متعددی هم در حوزه‌های اقتصادی از وی در مجلات اقتصادی منتشر شده است.

این کتاب را انتشارات پگاه‌روزگارنو در ۱۴۸ صفحه و به قیمت ۲۵,۰۰۰ تومان منتشر کرده است.

منبع: مهر