تحولات اخیر و تغییر دولت نوری‌المالکی در عراق و  تهدید داعش بر مناطق منجر به کاهش نسبی قیمت‌ جهانی نفت در چندماه اخیر بوده است. با تداوم این روندها و به بازار برگشتن نفت‌هایی که درگیر بحران‌های ژئوپلیتیکی بوده‌اند، احتمال کاهش بیشتر قیمت‌های جهانی نفت وجود دارد که به نظر می­رسد این امر مطلوب آمریکایی‌ها نیست و می‌تواند طرح‌ها و برنامه‌های انرژی آنها را بر هم زند. در این خصوص با سيدغلامحسين حسنتاش، کارشناس انرژی به طرح چند پرسش اساسی در این حوزه پرداختیم که تحلیل و نظرات ایشان در پی خواهد آمد. 

 در شرایط کنونی چه عواملی بازار جهانی نفت را تحت تاثیر قرار می­دهند؟ 

بسیار شواهد، بازتاب‌دهنده وضعیت سبقت‌گیری عرضه از تقاضا در بازار جهانی نفت است که در صورت تداوم می‌تواند منجر به کاهش قیمت جهانی نفت شود که البته در دوماه گذشته هم این اتفاق افتاده است. عمدتا سه دسته عوامل‌ اساسی (شامل عرضه و تقاضا) عوامل ژئوپلیتیکی(شامل بحران‌های سیاسی) و عوامل فنی(شامل سوانح و طوفان‌ها) بازارجهانی نفت را تحت تاثیر قرار می‌دهند که اثرات بلندمدّت و عمده مربوط به عوامل اساسی است. عوامل ژئوپلیتیکی تا حضور پدیده سیاسی اثر دارند و عوامل فنی اثرات کوتاه‌مدت‌تر و محدودتری دارند. البته بازارهای بورس و معاملات کاغذی و آتی نفت و سوداگری‌های موجود در آن بازارها نیز گاهی قیمت‌های جهانی در معاملات فیزیکی یا جاری را تحت تاثیر قرار می‌دهند. طی دو سه سال اخیر عوامل اساسی بازار نفت در مسیر فزونی عرضه بر تقاضا بوده است. عرضه نفت‌خام و همچنین عرضه گازطبیعی و به تبع آن میعانات‌گازی (که می‌تواند جایگزین نفت‌خام باشد)، خصوصا در کشورهای غیراوپک درحال افزایش بوده و رشد تقاضای نفت، به‌دلیل بحران اقتصادی در کشورهای صنعتی متوقف و حتی گاهی منفی بوده است. در این میان عمدتا تحولات ژئوپلیتیکی خصوصا در کشورهای عضو اوپک، موجب بالانس عرضه و تقاضا  گردیده است. یک روز تحولات موسوم به بهارعربی و خصوصا بحران لیبی، روز دیگر درگیری‌های نیجریه و آثار آن بر کاهش تولید نفت این کشورها، زمانی دیگر تحریم‌های نفتی ایران و درجایی دیگر بحران اوکراین و آثار انتظاری و روانی آن بر احتمال قطع گاز روسیه به اروپا و اخیرا کاهش تولید نفت عراق به خاطر تحرکات گروهک موسوم به داعش، بازار نفت را تحت تاثیر قرار داده و در غیراینصورت همواره پتانسیل کاهش قیمت جهانی نفت وجود داشته است. 

 چه عواملی سبب  کاهش نسبی قیمت‌ جهانی نفت در ماه‌های اخیر بوده است؟

از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد که طی این سال‌ها آمریکایی‌ها خواهان کاهش قیمت جهانی نفت نبوده‌اند. توسعه تولید نفت و گاز از منابع شیل و سایر منابع غیرمرسوم که ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری و میلیون‌ها فرصت شغلی را در ایالات‌متحده به‌وجود آورده و موجب تفوق اقتصادی آمریکا نسبت به رقبایش در خروج از رکود اقتصادی شده است، مرهون این سطح از قیمت‌های جهانی نفت بوده است. اینک بعضی از بحران‌های مذکور درحال فروکش کردن است. با تغییر دولت نوری‌المالکی در عراق تهدید داعش بر مناطق و تاسیسات نفتی عراق قدری کاهش یافته است. با آتش‌بس میان دولت اوکراین و جدایی‌طلبان شرق این کشور، آرامش روانی بیشتری در اروپا حاصل شده است و با توافقات طرفین درگیر در لیبی و کاهش آشوب‌ها در نیجریه تولید نفت این دو کشور در مسیر افزایش قرار گرفته است و حاصل همه اینها کاهش نسبی قیمت‌ جهانی نفت در چندماه اخیر بوده است. با تداوم این روندها و به بازار برگشتن نفت‌هایی که درگیر بحران‌های ژئوپلیتیکی بوده‌اند، احتمال کاهش بیشتر قیمت‌های جهانی نفت وجود دارد که مطلوب آمریکایی‌ها به‌نظر نمی‌رسد و می‌تواند طرح‌ها و برنامه‌های انرژی آنها را بر هم زند. ولذا در صورت صحیح بودن این فرض، باید دید که چه راهکارهایی برای ایالات‌متحده برای حفظ قیمت‌های جهانی نفت و جلوگیری از کاهش بیشتر آن وجود دارد. 

 راهکارهای ایالات‌متحده برای حفظ قیمت‌های جهانی نفت و جلوگیری از کاهش بیشتر آن چیست؟

بعضی از احتمالات بدین شرح است که اولا شاید بتوان انتظار بحران‌های جدید ژئوپلیتیکی را در نقاط دیگری داشت که باید کنجکاو بود که کجا پتانسیل بیشتری برای این مسئله دارد. یمن وارد دور جدیدی از بحران سیاسی می‌شود که ممکن است به مناطق دیگری نیز سرایت کند، در ونزوئلا پاره‌ای نارضایتی‌های اجتماعی وجود دارد و مسائل لیبی و نیجریه و عراق هم هنوز کاملا برطرف نشده است. دوم اینکه تشدید فشارهای تحریمی غرب و خصوصا ایالات‌متحده علیه روسیه ممکن است موجب کاهش تولید و صادرات نفت این کشور شود و به‌نظر می‌رسد که این مساله در جهت‌گیری تحریم‌ها نیز اثر داشته است. شرکت‌های نفتی روسی زودتر در معرض تحریم قرار گرفته‌اند. بدلیل وابستگی اروپا به گاز روسیه ممکن است فشار بر شرکت گازپروم و طرح‌های گازی روسیه کمتر از شرکت‌ها و طرح‌های نفتی باشد. احتمال سوم اینکه ممکن است عربستان‌سعودی مجبور شود برای حفظ قیمت‌ها، میزان تولید نفت خود را کاهش دهد و به جایگاه تولیدکننده شناور برگردد، کما اینکه در ماه جولای نیز تولید نفت این کشور نسبت به ماه قبل از آن قدری کاهش داشته است. همچنین ممکن است که عربستان‌ تلاش کند که برنامه کاهش تولید را به اوپک بیاورد و سعی کند بار را بین همه اعضای تقسیم‌ کند که البته با توجه به وضعیت و مشکلات فعلی اغلب اعضای اوپک توفیق آن دور از ذهن به‌نظر می‌رسد. چهارمین احتمال این­که ممکن است فشارهای تحریم نفتی علیه ایران تشدید شود و اگر طی چندماه گذشته تحریم‌کنندگان با توجه به محدودیت‌های تولید عراق و لیبی و دیگران، نسبت به افزایش نسبی صادرات نفت‌خام و میعانات‌نفتی ایران قدری با مسامحه برخورد کرده بودند، سخت‌گیری را بیشتر کنند. 

 با توجه به احتمال چهارم که ممکن است فشارهای تحریم نفتی علیه ایران تشدید شود، در این حالت بازار نفت ایران به کدام سو خواهد رفت؟ 

در این رابطه باید دانست که آمریکایی‌ها از حدود دو سال پیش سعی کرده‌اند که تحریم‌های نفتی و محدودیت صادرات نفت  ایران را به‌گونه‌ای مدیریت کنند که کمبود شدید نفت در بازار بوجود نیاید و قیمت جهانی نفت بیش‌ از حد بالا نرود. به نظر می‌رسد که دامنه قیمتی بین 90 تا 110 دلار برای ایشان مطلوب بوده است. بنابراین گاهی در شرایطی که در پی بحران‌های ژئوپلیتیکی و سیاسی، بازار دچار کمبود بوده است نسبت به صادرات نفت ایران با مسامحه برخورد کرده‌اند و برعکس اگر بازار در شرایط اشباع بوده است درمورد صادرات ایران سخت‌گیری بیشتری داشته‌اند. از ابتدای سال 2012 میلادی براساس سفارش نهادهای کنترل تحریم‌های ایران در دولت آمریکا، هر دو ماه یک بار گزارشی توسط اداره اطلاعات انرژی این کشور تهیه می‌شود که وضعیت بازار و قیمت‌های جهانی نفت و فرآورده‌های نفتی را در غیاب یا بدون احتساب تولید ایران، رصد می‌کند، هدف این گزارش در واقع همین مسئله است که تولید و صادرات نفت ایران متناسب با مدیریت بازارجهانی، تنظیم شود. در هرحال باید هشیارانه تحولات آتی را رصد کرد تا از غافلگیری اجتناب شود.

منبع: آرمان