استاد دانشگاه امام صادق (ع) معتقد است در صورتی که دولت بخواهد از روش‌های گوناگون برای جبران کسری بودجه خود از بانک مرکزی استقراض کند، رشد پایه پولی و تورم را به دنبال خواهد داشت.

دکتر کامران ندری استاد اقتصاد دانشگاه امام صادق (ع) در پاسخ به سوالی در خصوص تبعات استقراض احتمالی دولت از بانک مرکزی و چاپ اسکناس به منظور جبران کسری بودجه اظهار داشت: پاسخ کوتاه این است که تورم ایجاد می کند. ما در اقتصادمان به طور مستقیم برنامه ای تحت عنوان استقراض دولت از بانک مرکزی نداریم. بلکه دولت ها به صورت غیرمستقیم به سراغ استقراض از منابع بانک مرکزی می روند.

این استاد اقتصاد در ادامه در خصوص شیوه های غیرمستقیم تامین مالی کسری بودجه از نظام بانکی گفت: یک شیوه ای که دولت در سال های اخیر به صورت غیرمستقیم از منابع بانک مرکزی استفاده کرده، استفاده از منابع صندوق توسعه ملی بوده است. این منابع، ذخایری هستند متعلق به این صندوق که در حساب هایی در خارج از کشور قرار دارد که البته در حال حاضر به دلیل تحریم ها، مسدود هستند و بلوکه شده اند. خب دولت مستقیم نمی تواند ارز موجود در این حساب ها را مورد استفاده قرار دهد. در نتیجه با اخذ مجوز، مالکیت این ذخایر را به بانک مرکزی منتقل می کند و بانک مرکزی معادل اینها، ریال چاپ می کند و به دولت می دهد. اگر بانک مرکزی آن ارزها را می توانست بفروشد و ریال در اختیار مردم را جمع آوری کند، مشکلی به وجود نمی آمد، ولی چون نمی تواند این ارزها را در بازار بفروشد، مجبور است که اصطلاحا ریال چاپ بکند که البته این امر به گونه ای است که فقط حساب های دولت را بستانکار می کند. به عبارت دیگر منجر به خلق پول برای دولت می شود.

روش دوم؛ این است که از تسهیلات بانکی استفاده می شود. یعنی با مجوز مجلس، تسهیلات تکلیفی ارائه می شود. بعد وقتی دولت در سررسید آن، نمی تواند از عهده بازپرداخت بدهی هایش بربیاید، در نتیجه بانک ها بستانکار می شوند، در واقع مطالباتشان از دولت از این محل افزایش پیدا می کند و در نهایت فشار به بانک مرکزی آورده می شود و بانک مرکزی نیز مجبور می شود که منابع در اختیار بانک ها قرار دهد، به بیان دیگر پول چاپ می کند. از سویی برای اینکه بانک ها با مشکل مواجه نشوند، بعد از مدتی دولت به بانک مرکزی می گوید که آن تعهدات و بدهی های بانک ها به خودت را به حساب بدهی های دولت به بانک مرکزی لحاظ کن. یعنی یک تهاتری انجام می شود و در نهایت مثل این می ماند که دولت برای تامین مخارج خودش از منابع بانک مرکزی استفاده کرده است.

سومین راهی که به نوعی خیلی ظریف به سراغ استقراض غیرمستقیم از منابع نظام بانکی می رود این است که دولت اذعان می کند که کسری بودجه را از طریق فروش سهام در بازار سرمایه تامین می کند. این راه خیلی خیلی غیرمستقیم است که فهم آن دقت بالایی نیاز دارد.

دولت می گوید سهامم را در بازار سرمایه عرضه می کنم، منتهی برای اینکه قیمت سهام بالا برود، به بانک مرکزی فشار می آورد که نرخ بهره را پایین نگهداری کند، در نتیجه پایین نگه داشتن نرخ بهره در بازار بین بانکی، منجر به افزایش قدرت خلق پول بانک ها می شود. یعنی دولت به هزینه افزایش رشد نقدینگی در اقتصاد، یک رونقی را در بازار سهام ایجاد می کند تا در نهایت بتواند سهامش را در بازار سرمایه با قیمت بالاتر بفروشد. این روش، خیلی ظریف است و مستقیما منجر به رشد نقدینگی نمی‌شود، ولی غیرمستقیم به خاطر اینکه نرخ بهره را بانک مرکزی پایین نگه داشته است، رشد نقدینگی در نهایت افزایش پیدا می کند.

وی تاکید کرد: بانک مرکزی مجبور می شود برای اینکه جلوی افزایش نرخ بهره را بگیرد، منابع به بازار بین بانکی تزریق کند. تزریق منابع یعنی چی، یعنی پایه پولی را افزایش بدهد.

ندری در ادامه اظهار داشت: اینها روش های غیرمستقیمی است که به شرایط زمان و در شرایط مختلف، دولت از آنها استفاده کرده و در یکی دو سال اخیر بیشتر از روش اول و دوم یعنی منابع صندوق توسعه ملی و رونق بازار سهام، استفاه کرده است.

ندری معتقد است که دولت تصور می کند روش های تامین کسری بودجه، غیرتورمی بوده، اما واقعیت این است که تورمی که ما الان با آن مواجه هستیم، عمدتا به کسری بودجه دولت و این شیوه های غیرمستقم و ظریف و در واقع زیرکانه ای که دولت استفاده کرده بازمی گردد که در نهایت، این روش ها به بانک مرکزی ختم می شود.

یعنی با پایین نگه داشتن نرخ بهره برای اینکه قیمت سهام بالا برود و یا فروش ارز صندوق توسعه ملی و همچنین تسهیلات تکلیفی، همگی نشان می دهد که همه این راه ها نه به طور مستقم ولی به روش هایی به منابع بانک مرکزی منتقل شده و شاهد تورم بالای این سال ها در اقتصاد کشورمان هستیم.

وی با اشاره به هشدارهای رئیس کل بانک مرکزی در خصوص استفاده دولت از منابع صندوق توسعه ملی اظهار داشت: موضع بانک مرکزی و شخص رئیس کل در خصوص منابع صندوق توسعه ملی، کاملا شفاف و روشن است.

ندری افزود: آقای همتی گفته اند این یعنی تامین کسری بودجه دولت از طریق پایه پولی؛ گرچه اسمش این است که دولت منابع صندوق توسعه ملی را استفاده کرده ولی در واقع از محل رشد پایه پولی، کسری بودجه دولت تامین شده است. این موضوع صراحتا توسط دکتر همتی در پست های اینستاگرامی اشاره شده است.

این استاد دانشگاه با تاکید بر لزوم تقویت بیشتر استقلال بانک مرکزی از دولت اظهار داشت: در کشورهای دنیا، بانک های مرکزی بر کاهش تورم متعهد هستند و با مشکلات دولت کاری ندارد. روش هایی که دولت در این چند سال اخیر برای تامین کسری بودجه خودش استفاده کرده است، عمدتا روش های تورم زا بوده و شیوه های غیرتورمی را استفاده نکرده است.

ایبِنا