هوای پاک و محیط زیست سالم نقش مهمی در رفاه جسمی و روانی جامعه ایفا می‌کند. شواهد زیادی وجود دارد که آلودگی هوا به عنوان یکی از مصادیق تخریب‌های زیست محیطی، اثرات زیان‌باری بر سلامتی و محیط زیست انسان‌ها وارد می‌کند.
سوزش چشم و گلو، تنگی قفسه‌سینه و مشکلات تنفسی، افزایش خطر ابتلا به حمله قلبی و مشکلات ریوی مانند آسم از جمله اثرات زیان‌بار اولیه آلودگی هوا بر سلامتی انسان‌ها است و در صورت تشدید، این مشکل می‌تواند به سرطان و آسیب به سیستم ایمنی، عصبی و تنفسی منجر شود. همچنین اسیدی شدن خاک و منابع آبی، تغییرات آب و هوایی و آسیب دیدن محصولات کشاورزی از جمله اثرات زیان‌بار آلودگی هوا بر محیط زیست محسوب می‌شود.
در پژوهشی که در ارتباط با "بررسی اثر درجه باز بودن تجاری و کنترل فساد بر شاخص ذرات معلق هوا در کشورهای منتخب سه گروه درآمدی" توسط تیم پژوهشگران متشکل از احمد سیفی(استادیار گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد)، نرگس صالح‌نیا(استادیار گروه اقتصاد دانشگاه فردوسی مشهد) و فاطمه گل‌زاده خرق(دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی دانشگاه فردوسی مشهد) انجام شده، آمده است:« فرآیند رشد و توسعه اقتصادی، به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته که از تکنولوژی‌های پاک بی‌بهره هستند، موجب تخریب بیشتر تخریب محیط زیست می‌شود. از این رو دولت‌ها تمامی تلاش‌های خود را برای رسیدن به آن به کار بسته و در این راستا از تجارت به عنوان موتور رشد اقتصادی بهره می‌برند.»
محققان می‌گویند:« امروزه کشورها به اهمیت حفاظت از محیط زیست پی برده و به وضع قوانین ملی و همکاری با توافق‌نامه‌های بین‌المللی در این زمینه می‌پردازند چرا که حفظ کیفیت محیط زیست همگام با رشد اقتصادی اهمیت قابل توجهی دارد. اما با وجود تلاش‌های صورت گرفته جهت کنترل آلودگی، رانت حاصل از منابع طبیعی، دولت‌ها را برای ورود به فعالیت‌های رانت‌جویی تشویق کرده و به طور قابل توجهی زمینه‌های ایجاد فساد را افزایش می‌دهد.
بالا بودن سطح فساد نیز، نگرانی‌های زیست محیطی دولت را کم‌رنگ کرده، کنترل کیفیت محیط زیست را با تاخیر همراه می‌کند و تصویب و اجرای قوانین سخت‌گیرانه زیست‌محیطی را به تعویق می‌اندازد.»
در این پژوهش یافته‌ها نشان می‌دهند:« مردم کشورهای فقیر استطاعت مالی برای تقاضای امکانات رفاهی را ندارند. در نتیجه، در مراحل اولیه توسعه اقتصادی، افزایش آلودگی هوا، عارضه جانبی قابل قبول رشد اقتصادی به نظر می‌رسد. با این حال، زمانی که یک کشور به استاندارد بالایی از زندگی می‌رسد، مردم توجه بیشتری به امکانات رفاهی زیست‌محیطی نشان می‌دهند. این امر منجر به وضع قوانین زیست‌محیطی و ایجاد نهادهای جدیدی برای حفاظت از محیط زیست خواهد شد و کیفیت محیط‌زیست بهبود خواهد یافت.»
در ادامه این پژوهش آمده است:« تجارت آزاد می‌تواند اثرات متناقضی در جهت افزایش یا کاهش آلودگی داشته باشد. کیفیت محیط زیست می‌تواند همزمان با افزایش حجم تجارت (به ویژه صادرات) از طریق اثر مقیاس کاهش یابد؛ چرا که افزایش تجارت، حجم فعالیت‌های اقتصادی را بالا برده و آلودگی را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر، آزاد سازی تجاری می‌تواند از طریق اثر فنی، وضعیت محیط زیست را بهبود بخشد؛ چرا که افزایش درآمد ناشی از تجارت، به پیدایش شیوه‌های تولیدی پاک‌تر منجر می‌شود و منجر به کاهش آلودگی خواهد شد.
همچنین از آنجا که کشورهای کم‌درآمد و در حال توسعه، مقررات زیست محیطی نسبتا ضعیفی دارند، با توجه به اثر ترکیب فعالیت‌های اقتصادی، در تولید کالاهای آلاینده به تخصص می‌رسند. در حالی که کشورهای ثروتمند با به کارگیری سیاست‌های سخت زیست محیطی در کالاهای پاک به تخصص می‌رسند.»
پژوهشگران معتقدند:« فساد می‌تواند از دو راه مستقیم و غیر مستقیم بر محیط زیست اثر بگذارد. فساد به طور مستقیم قدرت قوانین را زیست محیطی را کاهش می‌دهد و با اثر گذاشتن بر سطح پذیرش مقررات، اثربخشی اجرای سیاست‌های زیست‌محیطی را نیز کاهش می‌دهد. فعالیت‌های فاسد برای شرکت‌ها فرصتی را فراهم می‌آورد که اجرای سیاست‌های زیست محیطی را نیز کاهش می‌دهد. فعالیت‌های فاسد برای شرکت‌ها فرصتی را فراهم می‌آورد که از اجرای سیاست‌های زیست محیطی سر باز زنند و به این ترتیب منجر به افزایش آلودگی محیط زیست می‌شود.»
در نتایج این پژوهش آمده است:« اجرای طرح‌هایی جهت حمایت از محیط زیست مانند کاهش تعرفه‌های گمرکی برای واردات ماشین‌آلات تولیدی پاک و دوست دار محیط زیست و ارائه تسهیلات مناسب به بنگاه‌های صنعتی جهت استفاده از این تکنولوژی‌های کارا از راهکارهای موثر در این زمینه است.
علاوه بر این، در گروه‌های درآمد متوسط و درآمد پایین، متغیر کنترل فساد اثری منفی و معنی‌دار بر شاخص ذرات معلق هوا می‌گذارد. در نتیجه این کشورها می‌توانند با کاهش سطح فساد و کنترل بیشتر فعالیت‌های آلوده به آن، به صورت قابل توجهی عملکرد اقتصادی و زیست محیطی خود را بهبود ببخشند.»
این پژوهش در شماره سی و ششم نشریه پژوهش‌های اقلیم‌شناسی منتشر شده است.
منبع: ایسنا