حالا که قضیه شفافیت درآمدی پیش اومده و حتی گام‌هایی برای انتشار درآمدهای دولتی‌ها برداشته شده، خوبه که به این مساله بپردازیم که آیا شفافیت همیشه خوبه؟ مثلا فرض کنید ما از این وضعیت پیش‌تر هم بریم و از همین فردا سوابق مالیاتی و درآمدی همه ایرانیان روی یک سامانه بارگذاری بشه و شما بتونید بفهمید که بقیه اعضای خانواده، اساتید، همکاران، سیاست‌مداران، دوستان و حتی آدم‌هایی که نمی‌شناسید، چقدر درآمد دارن و چقدر مالیات می‌پردازن. به نظر شما این شفافیت چه پیامد اجتماعی می‌تونه داشته باشه؟
جالبه بدونید نروژ جز کشورهایی که در حال حاضر همچین سامانه‌ای داره. قبل از سال ۲۰۰۱ هر نروژی اگر می‌خواست سوابق مالیاتی فرد دیگه‌ای رو ببینه باید یک درخواست می‌داد، اما از سال ۲۰۰۱ به بعد هر نروژی می‌تونست خیلی سریع به یک وبسایت مراجعه کرده و بفهمه که بقیه مردم نروژ چقدر مالیات می‌پردازن و چقدر درآمد دارند. البته این وضعیت منحصر به نروژ نیست و کشورهای دیگه‌ای مثل فنلاند، سوئد و ایسلند هم قوانینی در زمینه به نمایش گذاشتن عمومی سوابق مالیاتی دارن.
حالا تو این وضعیت، احتمالا فقرا بیشتر آسیب می‌بینن، چون اونا می‌فهمن که "فقیرتر از اونی هستن که فکر می‌کردن" و همین مساله روی عزت‌نفس اونها تاثیر میذاره. به همین دلیل مطالعه‌ای انجام شده و با بررسی پیمایش‌هایی که از سال ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۳ در نروژ انجام شده، تاثیر شفافیت درآمدی رو بر رضایت از زندگی و میزان شادی نروژی‌ها بررسی کردن. نتایج اونها فرضیه بالا رو تائید کرده و نشون داده فقرا از به نمایش گذاشتن عمومی لیست احساس شرم می‌کنن و کودکان خانواده‌های فقیر در مدرسه به خاطر عمومی بودن لیست، مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرن.
حرف اینه که شفافیت یکی از مباحثی‌ه که در اقتصاد به طور عام و اقتصاد رفتاری به طور خاص خیلی در موردش بحث شده، اما همیشه نمیتونه یک گزینه سیاستی خوب باشه. واضح‌ه که حرف این نیست که چون شفافیت بر فقرا تاثیر گذاشته باید ازش جلوگیری بشه، حرف اینه که باید نحوه ارائه و به نمایش گذاشتن اطلاعات به صورتی باشه که در عین حال که شفافیت وجود داره، پیامدهای اجتماعی مخربش کاهش پیدا کنه. مثلا تو سال ۲۰۱۴، دولت نروژ تصمیم گرفت که جستجو در سوابق مالیاتی دیگه به صورت «ناشناس» نباشه (بحث ناشناس بودن یا نبودن یکی از موضوعاتی که ادبیات گسترده‌ای در اقتصاد رفتاری داره)، و به جای اون هر فرد می‌تونست در وبسایت بفهمه که چه کسی درآمدش رو سرچ کرده. وقتی ناشناس بودن حذف شد، تعداد جستجوهای الکی و از روی تفریح و یا حتی برای سواستفاده، ۸۸% کاهش پیدا کرد. آدم‌ها همچنان به سایت مراجعه می‌کردن، اما این بار نه برای جستجوی درآمد دیگران، بلکه برای این که بفهمن چه کسی اونها رو سرچ کرده!
درسته که این یک گام عملی برای مبارزه با فساده (انتشار درآمدهای دولتی‌ها در ایران) و در اولین گام معمولا به جزئیات مساله خیلی دقت نمیشه، اما با توجه به تاثیر بلندمدت شفافیت بر جامعه، لازمه که برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای اجرای برنامه صورت بگیره تا یک سیاست خوب در بلندمدت به یک سیاست بد مبدل نشه.
◽️برای دسترسی به گزارش حقوق و مزایای مدیران عامل و اعضای هیئت مدیره صندوق بازنشستگی کشوری و هلدینگ‌های زیرمجموعه به این لینک مراجعه کنید
کانال تلگرامی اقتصاد رفتاری