امین کریمی/ پژوهشگر اقتصادی در اندیشکده حکمرانی شریفایجاد حس رضایتمندی در خود، ادای دین، کسب اعتبار، دوری از حس گناه و ... انگیزه‌های کمک‌های خیرخواهانه را شکل می‌دهند. در مقابل، بی‌اعتمادی به دریافت‌کننده کمک، درآمد کم، مسوولیت‌گریزی و... از جمله عوامل کاهش پرداختی‌های نیکوکارانه است. سوالی که مطرح می‌شود اینکه چگونه می‌توان موارد ترغیب‌کننده را شکل داد و از انگیزه‌های بازدارنده جلوگیری کرد.

اقتصاد رفتاری تلاش کرده است تا با بهره‌گیری از دانش روان‌شناسی و یافته‌های علم اقتصاد به این سوال پاسخ دهد. در یک تقسیم‌بندی دیگر از انگیزه‌های خیرخواهانه، می‌توان خیرین را به دو گروه کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم کرد. در دسته کوتاه‌مدت،‌ انگیزه فرد به‌صورت آنی شکل می‌گیرد که در آن برنامه هدفمندی برای کمک توسط خیر وجود ندارد. همین‌طور احتمال اینکه نسبت به کمک گیرنده آگاهی داشته باشد بسیار پایین است. دسته دوم خیرینی هستند که پرداختی‌های خود را در دوره‌های مشخص و با آگاهی کافی از دریافت‌کننده انجام می‌دهند. به‌طور معمول بیشتر کمک‌ها توسط دسته کوتاه‌مدت صورت می‌گیرد. در نوشتار حاضر تلاش شده است تا پنج تلنگر اثرگذار در حوزه‌ خیریه‌ها و چگونگی بهره‌گیری از آنها تشریح شود. این تلنگرها محدود به خیرینی می‌شود که در دسته کوتاه مدت جای می‌گیرند و از بیان تلنگرهای مرتبط با دسته بلندمدت به دلیل اختصار متن پرهیز شده است.

ساده‌سازی

همه ما تجربه پرکردن فرم‌های کاغذی یا الکترونیکی را داریم. همواره انجام چنین کارهایی با مشقت همراه است. مختصر و ساده بودن فرآیند کمک برای انگیزه نیکوکارانه‌ای که به‌صورت کوتاه مدت شکل گرفته، موضوعی حیاتی است؛ زیرا به همان سرعت شکل‌گیری،  انگیزه، امکان از بین رفتن آن وجود دارد. به‌عنوان مثال، بتینگر و همکاران (۲۰۱۲) در بررسی خود روی کمک هزینه تحصیلی دولت آمریکا برای دانش‌آموزان (Federal Student Financial Aid) به‌منظور افزایش انگیزه ادامه تحصیل در دانشگاه، نشان دادند که ساده کردن فرم‌ها و کمک به تکمیل آن توانسته است تا ۱۰ درصد نرخ متقاضیان دریافت کمک هزینه را افزایش دهد که در نتیجه آن احتمال حضور افراد در دانشگاه افزایش می‌یابد. بنابراین تا جای ممکن لازم است تا فرآیند کمک ساده باشد. امروزه استفاده افراد جامعه از تلفن همراه این امکان را برای نهادهای خیریه فراهم کرده است تا با چند عمل ساده، پرداختی‌‌های خیرین را جمع‌آوری کنند.  ابزاری که باعث شد تا صلیب سرخ آمریکا در زلزله سال ۲۰۱۰ کشور هائیتی بتواند در ۲۴ ساعت نخست، بیش از یک میلیارد دلار از محل کمک‌های مردمی جمع‌آوری کند.

بازخورد سریع و همراه با احساس

تا حالا شده است که به دلیل سرعت غیرمجاز جریمه شوید؟ به‌طور معمول این نوع جریمه باعث می‌شود تا فرد برای مدتی حتی بیش از حد مورد نیاز احتیاط به خرج دهد. در واقع می‌توان گفت‌ بازخوردهای رفتار ما اعمال آتی ما را شکل می‌دهد. از طرفی افراد تمایل دارند تا کاری را انجام دهند که بازخورد مثبت و همراه با احساس سریعی داشته باشد و بابت چنین پاداشی معطل نشوند. به‌عنوان مثال،‌ فروشگاه اینترنتی آمازون برای تشویق مشتریان خود این امکان را فراهم کرده است که با خرید کتاب بتوانند بلافاصله به بخش‌های اول آن به‌صورت الکترونیکی دسترسی داشته باشند. در نتیجه فاصله میان خرید کتاب تا تحویل آن برای مشتریان پذیرفته‌تر می‌شود و آنها پاداش عمل خود را زودتر از موعد دریافت می‌کنند. از این رو لازم است تا موسسات خیریه نه‌تنها با کمترین تاخیر به افراد بازخورد مثبت و همراه با احساسات نشان بدهند، بلکه اثر کمک وی را نیز با ذکر شواهد بیان کنند. این کار می‌تواند با ارسال عکس از اقلام مورد نیاز تهیه شده یا فیلم ضبط شده قدردانی افراد نیازمندی که کمک‌ها را دریافت کرده‌اند، صورت گیرد. خوب است که در این مواقع خیر مورد خطاب مستقیم قرار گیرد و نام او آورده شود؛ زیرا در این شرایط حس اثرگذاری بیشتری به وی دست می‌دهد.

بهره‌گیری از هنجارهای اجتماعی

تا حالا شده است کاری را تنها به خاطر همرنگی با دوستان و آشنایان خود انجام دهید؟ در واقع رفتار ما بسیار بیش از آنچه فکر می‌کنیم از سایرین تاثیر می‌پذیرد. به‌طور دقیق‌تر نوع ادراک ما از رفتار دوستان در شکل‌گیری اعمال ما موثر است. بورساری و کری (۲۰۱۳) تاثیر رفتار دیگران در مصرف الکل توسط دانشجویان را مورد بررسی قرار دادند. آنها در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که دانشجویان مصرف الکل توسط دوستان خود را بیش از مقدار واقعی تخمین می‌زنند. همین موضوع میزان مصرف نوشیدنی‌های الکلی را افزایش داده است. از این رو لازم است خیریه‌ها تلاش کنند تا در گروه‌های شکل‌گرفته در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دیده شوند؛ زیرا این فضاهای تعاملی متشکل از افرادی با انگیزه‌های مشابه‌ است که می‌توانند روی یکدیگر اثرگذار باشند. یکی دیگر از روش‌ها اضافه شدن نشان خیریه به عکس پروفایل کاربران است. خیریه‌ها می‌توانند در سایت یا برنامه تلفن همراه خود این امکان را فراهم کنند تا فرد با بارگذاری عکس خود بتواند به راحتی نشان خیریه را به آن اضافه کند تا از این طریق نقش یک سفیر را ایفا کند.

سوق دادن افراد به سمت نقش سازنده

ما روزانه نقش‌های مختلفی به خود می‌بینیم. دوست، همکار، فرزند، دانشجو، همسر، مادر، پدر و ... از جمله نقش‌هایی است که در زندگی ایفا می‌کنیم. اینکه خود را در چه نقشی بیابیم می‌تواند عامل مهمی در شکل‌گیری رفتارمان باشد و مهم‌تر اقتضائات محیطی است که باعث می‌شود تا لباس هر یک از نقش‌های گفته شده را به تن کنیم. برای مثال خطاب کردن مردم با عنوان «یک رای دهنده باشید» نسبت به شرایطی که گفته شود «رای بدهید» نرخ مشارکت در انتخابات را افزایش می‌دهد (برایان و همکاران، ۲۰۱۱). زیرا در چنین شرایطی افراد به‌صورت ناخواسته خود را در نقش یک شهروند دارای حق رای می‌یابند. در نتیجه برجسته کردن نقش فرد به‌گونه‌ای که مشوق انگیزه‌های نیکوکارانه باشد، می‌تواند تلنگری برای کمک در نظر گرفته شود. خیریه‌ها می‌توانند پرداخت‌های نیکوکارانه قبلی افراد را به آنها یادآور شوند. این‌کار احتمال کمک دوباره آنها را افزایش می‌دهد. برای خیریه‌های کوچک،‌ خطاب کردن افراد به‌عنوان عضوی از خانواده خیرین یا عضو این گروه نیکوکار بودن می‌تواند موثرتر باشد (کسلر و میلکمن، ۲۰۱۶).

روشن ساختن جوانب موثر بر انتخاب

چقدر در هنگام تصمیم‌گیری تمامی جوانب کار را می‌سنجیم؟ حتی در هنگام تصمیم‌های مهم هم نمی‌توان ادعا کرد که تمامی پیامدها را در نظر می‌گیریم. ما به‌طور معمول روی مواردی که به نظرمان مهم است، متمرکز می‌شویم. به‌عنوان مثال همه ما می‌دانیم که مصرف بیش از نیاز انرژی همراه با صرف هزینه بیشتر است. اما تعداد کمی از افراد به اثرات مصرف انرژی در تولید آلاینده‌ها آگاهی دارند یا به آن توجه می‌کنند. حتی می‌توان ادعا کرد که بسیاری از افراد جامعه از تاثیر روش‌های تولید انرژی در شیوع بیماری‌هایی همچون سرطان آگاهی لازم را ندارند. آسنسیو و دلماس (۲۰۱۵) در بررسی خود نشان دادند آگاهی بخشی به افراد درخصوص مضر بودن فرآیند تولید انرژی برای سلامت می‌تواند مانند یک مشوق غیرمالی باعث کاهش ۸ درصدی مصرف انرژی توسط خانوارها شود. این در حالی است که خانواده‌های دارای فرزند، ۱۹ درصد مصرف خود را کاهش دادند. به این دلایل خیریه‌ها بهتر است تا با تامین‌کنندگان خود متناسب با عامل اثرگذار در تصمیم‌گیریشان صحبت کنند. از این رو لازم است تا افراد را براساس خصوصیاتی همچون شغل دسته‌بندی کنند و عامل اثرگذار در کمک‌های خیرخواهانه هر یک را شناسایی کنند. به‌عنوان مثال از دیدگاه یک معلم علاوه بر تامین معیشت، آموزش نیز از اولویت برخوردار است و لازم است اثر کمک او در آموزش فرد نیازمند مشخص شود. از طرف دیگر خیریه‌ها می‌توانند اعضای خود را از پروژه‌های جدید حمایتی یا افراد جدید تحت پوشش نیز آگاه سازند. این موضوع می‌تواند انگیزه آنها را برای کمک افزایش دهد.

دنیای اقتصاد