ناصر شاهنوشی
استاد دانشگاه فردوسی مشهد
در روزنامه دنیای اقتصاد - شماره 4087 نوشت:
به‌دلیل پیشینه تاریخی زمانی که صحبت از سرمایه‌گذاری خارجی به میان می‌آید اذهان به سمت سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز سوق می‌یابد. بدون شک به‌دلیل وفور و ارزانی این منابع در ایران، سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز هم بازده سرمایه‌گذاری مطمئنی دارد و هم بازگشت سرمایه با ریسک کمتر را تضمین می‌کند. از همین‌رو و نیز به‌دلیل ساختار اداری نسبتا منسجم حوزه نفت و گاز در ایران طی چند دهه اخیر، بیشترین میزان سرمایه‌گذاری خارجی در این بخش محقق شده است. این وضعیت اگرچه مزایا و دستاوردهای مثبتی را به همراه داشته و موجب ورود تکنولوژی به بخش نفت و گاز شده است ولی آثار سوء آن همچون بیماری هلندی در کشور را تشدید کرده است.بخش کشاورزی ایران به‌عنوان بخش پایه با سابقه چند هزار ساله و با ساختاری نسبتا سنتی و در اقلیمی خشک و با همه ناملایمات درون و برون‌بخشی به هر شکل ممکن به حیات خود ادامه داده و امنیت غذایی کشور را تا میزان حداقل 80 درصد تامین و تضمین کرده است. ضرورت افزایش بهره‌وری تولیدات کشاورزی به‌منظور تامین نیاز غذایی جمعیت رو به رشد کشور با توجه به تغییرات اقلیمی و تشدید کمیابی منابع آبی، احتمال افزایش جهانی قیمت مواد غذایی و تاکید منطقی بر خوداتکایی در تولیدات کشاورزی نیازمند سرمایه‌گذاری بهینه و افزایش موجودی سرمایه در بخش کشاورزی کشور است.
در سال‌های اخیر کشورهای نوظهور در عرصه اقتصاد جهانی اهتمام جدی به توسعه کشاورزی خود داشته‌اند و در این مسیر از سرمایه‌گذاری خارجی به نحو مطلوبی بهره برده‌اند. برای مثال هند که در طول چند سال گذشته بیشترین نرخ رشد اقتصادی را داشته است از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بخش کشاورزی بهره برده است. این کشور امکان جذب صد درصد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بخش کشاورزی را فراهم ساخته؛ درحالی‌که این امکان را برای سایر بخش‌های اقتصادی این کشور به‌وجود نیاورده است. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بخش کشاورزی هند سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات کشاورزی، نهاده‌های تولیدی و فرآوری محصولات کشاورزی و حتی فعالیت‌های مکمل بخش کشاورزی را شامل می‌شود. چین با ایجاد جاذبه‌ها و مشوق‌های مناسب توانسته است در سال 2012 بیش از 2 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خارجی را از طریق شرکت‌های چندملیتی در بخش کشاورزی این کشور جذب کند. ترکیه مثال موفق دیگری طی سال‌های گذشته در زمینه جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش کشاورزی بوده است. این سه کشور به نحو چشمگیری ظرفیت تولید در بخش کشاورزی خود را افزایش داده‌اند و گام‌های ارزشمندی را هم در تامین نیازهای داخلی برداشته و هم سهم قابل ملاحظه‌ای از بازار جهانی محصولات کشاورزی را به خود اختصاص داده‌اند. قطعا ایران می‌تواند ازتجارب این کشورها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش کشاورزی استفاده کند. در چند دهه اخیر سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی ایران از روند رو به رشد مناسبی برخوردار نبود؛ به‌گونه‌ای که در برخی سال‌ها استهلاک سرمایه بیش از سرمایه‌گذاری در این بخش بوده و در نتیجه موجودی سرمایه در بخش کشاورزی را با رشد منفی مواجه ساخته است. برای تحقق اهداف مورد نظر در بخش کشاورزی که در ابتدا به آن اشاره شد، لاجرم رشد چشمگیر سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی را باید شرط لازم برای دستیابی به این اهداف دانست.
در شرایطی که کمیابی منابع آبی در کشور در حال تشدید است و بخش کشاورزی بیشترین آسیب را از این محدودیت متحمل می‌شود، نمی‌توان از یک طرف سهم بخش کشاورزی را از میزان مصرف منابع آبی کاهش داد و از طرف دیگر افزایش بهره‌وری در تولید محصولات کشاورزی را بدون سرمایه‌گذاری بهینه و بهنگام در این بخش انتظار داشت. بدون شک یکی از موثرترین راه‌های افزایش بهره‌وری در بخش‌های اقتصادی از جمله بخش کشاورزی ایجاد و تقویت زنجیره ارزش در این بخش است. زنجیره ارزش پیوند سازمان‌یافته و هدفمند بین مراحل ابتدایی تولید تا آخرین مرحله مصرف کالاها و محصولات است. برای خلق ارزش افزوده بیشتر و افزایش بهره‌وری باید به حلقه‌های این زنجیره و نقش ارتباطی آن با سایر حلقه‌ها توجه کرد. از آنجا که پیشرفت‌های فناورانه (تکنولوژی) در ارتقای بهره‌وری در تعدادی از حلقه‌های زنجیره ارزش نقش موثری دارد نیاز به سرمایه‌گذاری ازجمله سرمایه‌گذاری خارجی در این حلقه‌ها اجتناب‌ناپذیر است. از تولید بذرهای مقاوم به خشکی و شوری تا مراحل مختلف کاشت و داشت که نیازمند استفاده از روش‌ها و تکنولوژی‌های آب‌اندوز است و تا فرآوری محصولات کشاورزی و بازاریابی و بازرسانی آن، سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند مساعدت جدی کند. قطعا سرمایه‌گذاری خارجی امکان استفاده از تکنولوژی‌های مناسب را در هر یک از مراحل تولید و فرآوری محصولات کشاورزی فراهم خواهد ساخت و به بیان دیگر زنجیره ارزش محصولات کشاورزی را تقویت می‌کند. از آنجا که فرآیند تولید محصولات کشاورزی بخش‌های مختلف جامعه را به اشکال متفاوت متاثر خواهد ساخت، می‌توان انتظار داشت که افزایش سرمایه‌گذاری به‌ویژه سرمایه‌گذاری خارجی در بخش کشاورزی موجب تشدید بیماری هلندی در اقتصاد ایران نخواهد شد و حتی در درمان این بیماری نقش موثری را ایفا می‌کند. باید توجه داشت که افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در بخش کشاورزی نیازمند استفاده از شیوه‌های مناسب و متنوع تامین مالی در این بخش است. از این‌رو وظیفه دولت، مجلس، قوه قضائیه و نهادهای مدنی مرتبط با بخش کشاورزی ایجاد بسترهای منطقی برای امکان به‌کارگیری سهل و آسان شیوه‌های تامین مالی در بخش کشاورزی است.