دكتر عليرضا سلطاني
كارشناس اقتصاد انرژي
اعضاي اوپك چهارشنبه گذشته در الجزاير با توافق بر سر كاهش توليد نفت اعضا، رويداد بزرگي را در تاريخ سياسي اوپك رقم زدند. رويدادي كه خوشبين‌ترين كارشناسان نيز پيش‌بيني آن را به دليل شكاف بزرگي كه بين دو گروه از كشورهاي اين سازمان وجود داشت، نمي‌كردند. در واقع اعضاي اوپك، راهي كه طي كردن آن حداقل چند ماه طول مي‌كشيد را يك ساعته طي كردند. پيش از اجلاس نيز بارها از سوي مقامات نفتي اعضاي اوپك تاكيد شده بود كه نشست فريز نفتي الجزاير، نشستي غيررسمي و صرفا مشورتي است اما اين اظهارات در اصل، ظاهر ماجرا بود و در عمل اراده كشورهاي نفتي بر رسيدن به يك توافق بود. اراده‌اي كه نشست غيررسمي، حاشيه‌اي و مشورتي الجزاير را به نشستي فوق‌العاده و تاريخي براي اوپك و بازار نفت تبديل كرد. هرچند اگر روند مناسبات اعضاي اوپك پس از نشست فريز نفتي دوحه و مهم‌تر از آن نشست فصلي اخير اوپك در وين مورد توجه قرار گرفت، شايد پيش‌بيني‌ها نسبت به امكان به نتيجه رسيدن اجلاس الجزاير در محافل رسانه‌اي و تحليلي قوت مي‌گرفت. تا پيش از نشست فريز نفتي دوحه، روابط ميان كشورهاي عضو اوپك، بسيار سرد و نااميد‌كننده براي بازارهاي جهاني بود كه نماد آن اختلاف نظر شديد بر سر انتخاب دبيركل جديد اوپك بود. نشست دوحه در اواخر فروردين ماه، پاياني براين سردي و نااميدي بود چه اينكه علاوه بر كشورهاي عضو اوپك (غير از ايران)، كشورهاي نفتي غيراوپك به ويژه روسيه نيز در اجلاس شركت داشت نشست دوحه اگرچه حاشيه‌هاي سياسي زياد عمدتا حول اختلاف نظر ايران و عربستان در پي داشت و به همين دليل هم به توافق نرسيد اما سرآغاز همكاري ميان كشورهاي نفتي بر سر بهبود قيمت‌ها در بازار شد. اگرچه همه كشورهاي عضو و حتي غيرعضو اوپك، پيروز نشست نفتي الجزاير هستند اما پيروز بزرگ اين نشست به طور قطع ايران است. بر اساس اعلام دبيرخانه اوپك، ايران به همراه دو كشور ليبي و نيجريه، فعلا مشمول فريز نفتي نيستند. اما چرا ايران تنها پيروز بزرگ اين نشست است؟ به دو دليل؛ اول اينكه ايران از تصميم فريز نفتي مستثي شده است و اين فرصت را دارد كه نه تنها توليد خود را كاهش يا حتي ثابت نگه ندارد (برخلاف ساير اعضا)، بلكه توليد خود را به سطح ٤ ميليون بشكه نيز افزايش دهد. دوم اينكه، رقابت و به عبارت دقيق‌تر چالش و تنش نفتي‌اي كه از يك سال مانده به اجراي برجام بين ايران و عربستان آغاز شده بود، نهايتا با كوتاه آمدن عربستان و پذيرش سياست نفتي ايران از سوي اين كشور در نشست الجزاير، به پايان رسيد. هرچند نشانه‌هاي اوليه رفع چالش و تنش ميان تهران و رياض در نشست فصلي اخير (١٣ خرداد ٩٥) خود را نشان داد. به طور قطع آنچه باعث كوتاه آمدن عربستان و عقب‌نشيني تدريجي آن از مواضع سرسختانه عليه ايران شد، مقاومت و پايداري ايران بر مواضع نفتي خود بود. عربستان به همراه برخي از كشورهاي عرب عضو اوپك در اوج مذاكرات هسته‌اي ايران با كشورهاي ١+٥، سياست تحديد و فشار عليه ايران را آغاز كردند و با پيش‌بيني توافق هسته‌اي ايران و غرب، سعي در تداوم شرايط تحريمي عليه ايران را داشتند و به اين علت به كاهش قيمت نفت در بازارهاي جهاني دامن زدند. كاهشي كه در واقع خود آنها را گرفتار ساخت. گام دوم اين كشورها، وادار كردن ايران به عدم افزايش توليد پس از رفع تحريم‌ها به بهانه جلوگيري از كاهش قيمت و بسترسازي براي افزايش قيمت بود كه اين سياست نيز با هوشمندي ايران و اصرار بر سياست نفتي بازگشت سريع و مقتدرانه به بازار نفت به نتيجه نرسيد. ايران پيش از توافق هسته‌اي در مرداد ٩٤ و در ماه‌هاي منتهي به اجراي برجام (بهمن ٩٤) به طور صريح و قاطع اعلام كرد كه بدون توجه به شرايط بازار نفت و ملاحظات كشورهاي نفتي، سياست افزايش سريع توليد و صادرات نفت را پس از رفع تحريم‌ها براي رسيدن به جايگاه پيش از تحريم‌هاي ايران در بازار نفت به اجرا مي‌گذارد. اين سياست نيز در عمل به اجرا گذاشته شد و خيلي سريع‌تر از آنچه پيش‌بيني مي‌شد ايران توانست توليد و صادرات خود را دوبرابر كند. اين رويكرد نه تنها به بهبود جايگاه ايران در بازار نفت و اوپك منجر شد بلكه زمينه عقب‌نشيني عربستان و متحدين آن در مقابل ايران را موجب شد كه اوج آن در نشست نفتي الجزاير بود. با توجه به روند همكاري جويانه‌اي كه در اوپك حول محور ايران و عربستان شكل گرفته و حتي به كشورهاي نفتي خارج از اوپك نيز تسري پيدا كرده، پيش‌بيني مي‌شود نقش آفريني اوپك در بازار نفت افزايش يافته و زمينه افزايش نسبي قيمت‌هاي نفت در محدوده ٥٥ تا ٦٠ دلار را فراهم مي‌سازد. علاوه براين نبايد از پيامدهاي سياسي اين موضوع به خصوص در مناسبات پرتنش كنوني ميان ايران و عربستان نيز غافل شد. در واقع اين شرايط، فرصتي جديد براي آغاز روند بهبود مناسبات ايران و عربستان است كه بايد آن را غنيمت شمرد.
منبع: اعتماد