مسعود درخشان کارشناس ارشد انرژی بررسی مدل قراردادهای جدید نفتی در ایران را یک تجربه بی‌سابقه خواند.

به گزارش فارس، مسعود درخشان صبح روز شنبه در نشست خبری که برگزار شد با بیان اینکه قراردادهای بلندمدت با شرکت‌های نفتی خارجی یکی از مهمترین مسائل بعد از انقلاب اسلامی است، گفت: تقریباً یک سال است که از تصویب نخستین صورت قرارداد در هیأت وزیران گذشته است و در این مدت اتفاقات مهمی رخ داده است.

وی ادامه داد: از یک بعد، این رویدادها افتخارآمیز هستند، چرا که برای اولین بار در تاریخ سیاسی نفت کشور کلیات یک قرارداد نفتی یک سال به بحث گذاشته شده است که در تاریخ صد ساله نفت ما بی‌سابقه بوده و این از افتخارات جمهوری اسلامی ایران است، چنان که منتقدان، آزادانه و با حفظ احترام متقابل و متولی قراردادها هم با آرامش و حفظ اخلاق اسلامی وارد بحث شدند.

درخشان با تأکید بر اینکه این سابقه خوبی برای آیندگان به جا خواهد گذاشت، گفت: در هیچ کشور در حال توسعه نفتی و حتی هیچ کشور پیشرفته‌ای چنین سابقه‌ای نداریم و نکته مهمتر این است که این مدل قراردادی سه بار به تصویب هیأت وزیران رسیده است. یعنی هیأت وزیران آماده بودند آنچه را تصویب کردند دوباره به بحث بگذارند که اتفاق پسندیده و قابل تقدیری است.

این استاد برجسته اقتصاد انرژی اضافه کرد: منتقدین هم گروه‌های مختلفی بودند و نوعاً سامان‌یافته نبودند که اینجا نقش رسانه‌ها پررنگ شد و نشان داد رسانه‌ها به چه درجه‌ای از بلوغ رسیده‌اند که می‌توانند نقش واقعی خود را در جامعه ایفا کنند.

وی افزود: بعد از رونمایی مدل قراردادی در کنفرانس تهران، طیف‌های مختلفی از منتقدان درباره آن بحث کردند و در ادامه دولت متولی شد و یکی از افراد صاحب‌نظر و دلسوز را برگزید تا منتقدین با حضور متولیان قراردادها در طول سه هفته بحث کنند که این بحث یک جمع‌بندی پیدا کرد که به جمع‌بندی ۱۵ ماده‌ای معروف است.

درخشان گفت: منتقدان از دیدگاه های مختلفی آمده بودند و طبعاً جمع‌بندی کار مشکل بود که انجام شد و البته خیلی‌ها هم می‌گویند دیدگاه‌های ما در جمع‌بندی منعکس نیست و ما جمع‌بندی متفاوتی داریم.

* معیارهای مقام معظم رهبری انعقاد قراردادهای نفتی
وی با بیان اینکه حتی مقام معظم رهبری هم تذکرات مهمی در این باره داده‌اند، گفت: آن ۱۵ بند را وزارت نفت دید و پاسخی تهیه کرد که پاسخ‌ وزارت نفت به آن ۱۵ بند تبدیل به یک گزارش شد و درباره آن آقای وزیر و دیگران بحث کردند و صورت نهایی به تصویب رسید که الان در هیأت تطبیق قوانین است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح کرد: این نشان‌دهنده فضای بحث در کشور است که با اخلاق اسلامی کارها به خوبی جلو می‌رود.

وی ادامه داد: مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان و در حاشیه نامه آقای رئیس‌جمهور، به یک نکته کلیدی اشاره کردند و در فاصله چند روز درباره قراردادها معیار ارائه دادند، ایشان در جایی فرموده‌اند که اینجانب به خاطر منافع و مصالح کلان کشور این توصیه‌ها را مطرح می‌کنم که نکته مهمی است. ایشان ادامه دادند که همه نهادهای قانونی وظایف خود را مجدانه انجام دهند و نکاتی که کارشناسان مطرح کرده‌اند مدنظر قرار گیرد.

وی افزود: ایشان در دیدار با دانشجویان هم فرموده‌اند تا وقتی اصلاحات انجام نشده است و با منافع کشور سازگار نشود، این کار انجام نخواهد شد.

درخشان تأکید کرد: ایشان معیارهای جدیدی ارائه داده‌اند، یعنی ایشان هم به بندهای قرارداد و بررسی یک به یک آنها توجه داشته‌اند و همچنین علاوه بر آن، ارزیابی‌ قراردادها با معیار مهم دیگری یعنی منافع کلان کشور را مدنظر قرار داده‌اند.

*تطیبق قرادادهای نفتی با منافع کلان کشور در وزارت نفت و دیگر نهادهای پژوهشی
وی با بیان اینکه این معیار قبلاً چندان مورد توجه کارشناسان نبوده است، گفت: از این روست که اخیراً پیشنهاد کرده‌اند که وزارت نفت یا مجمع تشخیص مصلحت یا دیگر نهادهایی که مصالح و منافع کلان کشور را مدنظر دارند، وارد این حوزه شوند.

این کارشناس اقتصاد انرژی تأکید کرد: وقتی معیار ما بررسی منافع و مصالح کلان نظام است، باید ملاحظات مهمتری از ساختار حسابداری قرارداد یا میزان دریافت شرکت خارجی و حل و فصل اختلافات فنی داشته باشیم.

درخشان ادامه داد: من البته با طرح این مباحث کاملاً موافقم، اما فرمایش رهبری فراتر از این موارد است و باید تأکید کنم که البته توجه به جزئیات، بسیار مهم است و رهبر انقلاب فرموده‌اند نکات کارشناسان نفتی به دقت بررسی شود.

وی با اشاره به بحث درباره قراردادهای نفتی آمریکا گفت: میادین نفتی آمریکا متعلق به بخش خصوصی است، اما قراردادهای آنها ۲۰۰ یا ۲۵۰ صفحه دارد و چنان وارد جزئیات می‌شوند که طرف سرمایه‌گذار نتواند سوءاستفاده کند و همه چیز بادقت‌های کارشناسی بحث می‌شود.

درخشان تصریح کرد: بدون اجرای فرمان مقام معظم رهبری، این مسئله به صورت ناقص رها خواهد شد.

* چند سؤال مهم درباره مواضع منتقدان الگوی جدید قراردادهای نفتی

وی در ادامه با اشاره به طرح چند سؤال درباره قراردادهای سرمایه‌گذاری نفتی خارجی گفت: آقای وزیر گفته‌اند منتقدان قراردادها دو دسته‌اند،یک دسته کسانی هستند که مخالف سرمایه‌گذاری خارجی در کشور هستند و ما با آنها کاری نداریم و تنها با کسانی بحث می‌کنیم که درباره نوع سرمایه‌گذاری خارجی بحث دارند.

عضو هیأت علمی دانشکده علامه طباطبایی ادامه داد: خیلی‌ها به من گفتند شما مخالف سرمایه‌گذاری خارجی هستید، اما من اعلام می‌کنم که اینطور نیست و اتفاقاً با نظر آقای وزیر موافقم که با کسانی کلاً مخالف سرمایه‌گذاری خارجی هستند، نمی‌شود وارد چنین مباحثی شد.

وی با طرح این پرسش که آیا ما با ورود سرمایه به کشور مخالفیم؟ گفت: بعضی گفته‌اند دکتر درخشان چرا مخالف ورود سرمایه به کشور است و پاسخ ما این است که خیر، ما مخالف ورود سرمایه خارجی به کشور نیستیم؛ می‌پرسند که آیا ما با افزایش تولید و درآمدهای نفتی مخالفیم؟ پاسخ این است که خیر، سؤال سوم این است که آیا ما با دسترسی به دانش فنی بالا و فناوری مدرن و به روز که منجر به ازدیاد برداشت و برداشت بهینه می‌شود مخالفیم؟ پاسخ این است که خیر؛ می‌گویند اصلاً هدف حضور شرکت‌های خارجی همین است که ما سرمایه‌گذاری خارجی داشته باشیم و تولید نفت ما افزایش یابد و به دانش فنی و فناوری مدرن دسترسی پیدا کنیم.

درخشان تصریح کرد: من پیش از این نوشته‌ام که از زمان دارسی تا الان هیچ فناوری در چارچوب هیچ قرارداد نفتی به ایران منتقل نشده است و این را اثبات کرده‌ایم، اما اگر آقایان مخالفند، می‌توانند به روش دیگری این را اثبات کنند و بگویند فلان فناوری طی فلان قرارداد به ایران منتقل شده است.

وی ادامه داد: می‌گویند در IPC ما این مشکل را حل کردیم و شرکت نفتی ایرانی در کنار شرکت خارجی قرار می‌گیرد و از او یاد می‌گیرد که درباره آن هم صحبت کردم.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: سؤال می‌کنند که آیا ایران اصلاً نباید به اقتصاد جهانی بپیوندد و همیشه باید در انزوا باشیم؟ در صورتی که در ارتباطات می‌توانیم بازار فروش و دسترسی به فناوری به دست بیاوریم؛ می‌گوییم این کار خوبی است؛ می‌گویند شرکت‌های نفتی خارجی ابزار تحقق این هدف هستند و چرا با حضور آنها مخالفت می‌کنیم؟

وی افزود: به ما می‌گویند اگر قرار است یک فاز پارس جنوبی را به تولید برسانیم و شرکت خارجی یک میلیارد گرفته و این کار را به موقع انجام داده است و به شرکت ایرانی مثلاً ۲.۷ میلیارد داده‌ایم و هنوز فاز را تکمیل نکرده است، به نظر شما باید به کدامیک پروژه بدهیم؟ دانش اقتصاد چه می‌گوید؟

درخشان گفت: سوال بعدی این است که اگر بخواهیم در آینده تحریم نشویم، آیا یکی از درس‌های تحریم‌های اخیر این نیست که تولید نفت را بالا ببریم؟ چنان که اگر تولید نفت ما در سطح عربستان بود به فکر کسی می‌رسید که ما را تحریم کند؟ ما هم می‌گوییم نه، خیلی مشکل است، می‌گویند ۴ میلیون بشکه را خودمان می‌توانیم تولید کنیم اما برای رسیدن به تولید ۷ میلیون بشکه در روز ناگزیر هستیم از خارجی‌ها استفاده کنیم و شما چرا مخالفت می‌کنید؟

وی ادامه داد: آخرین سؤال این است که می‌گویند ما ۱۴۰ سال است از زمان رویترز قرارداد نفتی داریم، آیا نباید از آن درس بگیریم؟ می‌پرسند می‌خواهید با خارجی‌ها کار کنید یا نه؟ می‌گوییم چرا می‌خواهیم؛ می‌گویند ابزار کار کردن با خارجی‌ها قراردادهای نفتی است و بعد از انقلاب روی بیع متقابل کار کردیم که با قانون اساسی سازگاری داریم و بیع متقابل ۲۰ سال تجربه شد؛ آیا نباید اشکالات و ضعف‌های آن برطرف شود و درس بگیریم؟ می‌گویند این IPC همان بیع متقابل است و شما می‌خواهید چرخ را از نو اختراع کنید، اصلاً اسم IPC را نیاورید بگویید قرارداد بیع متقابل پیشرفته؛ چرا با آن مخالفت می‌کنید؟

درخشان با بیان اینکه مسائل مشکل راه‌حلهای ساده ندارند، افزود: اوج دانش در هر رشته‌ای در این است که یک مطلب را خیلی ساده بیان کنید، کشورهای پیشرفته صنعتی با بیان ساده مسائل، به راحتی کشورهای در حال توسعه را به مسیری می‌برند که از قبل آن، سودهای کلانی حاصل شود.

وی افزود: بهتر است در ابتدا درباره ماهیت شرکت‌های نفتی خارجی صحبت کنیم، چرا که در دوره‌ای که می‌گویند انفجار اطلاعات وجود دارد، راجع به شرکت‌های نفتی میزان اطلاعات تقریباً صفر است. سازوکار شرکت‌های نفتی و نوع ارتباط آنها به سیاستگذاری در کشورهای در حال توسعه و نقش آنها در سیاست جهانی مشخص نیست.

*هنوز نمی‌دانیم شرکت‌های نفتی چه بلایی بر سر دولت مصدق آوردند

این اقتصاددان با بیان اینکه برای دستیابی به ماهیت این شرکت‌ها باید عملکرد گذشته آنها را بررسی کنیم، گفت: هنوز نمی‌دانیم این شرکت‌های نفتی چه بلایی بر سر دولت مصدق آوردند. متأسفانه در ایران ذوقی برای تشکیل نشست‌های تخصصی درخصوص کالبدشکافی شرکت‌های نفتی و سنجش سیاست‌های آنها در کشورهای نفتی و در حال توسعه وجود ندارد و به همین دلیل، این شرکت‌ها پدیده‌های محرمانه‌ای باقی مانده‌اند.

وی ادامه داد: جالب است که تعداد شرکت‌های نفتی دنیا تقریباً تغییری نمی‌کند و شیل همان شیل است و توتال همان توتال. اگر شرکت دیگری مانند BP شکل می‌گیرد، باز هم وابسته به همان‌ها است. آن وقت برخی مدیران می‌گویند شرکت‌های نفتی ما در کنار این شرکت‌های نفتی غول‌پیکر قرار می‌گیرند تا در آینده مثل آنها شوند، اما به این سؤال پاسخ نمی‌دهند که شرکت‌های نفتی عربستان که وضعیت بهتری نسبت به ما دارند، چرا نتوانستند همانند آنها شوند؟ آیا آن شرکت‌ها منتظر می‌مانند که یک شرکت نفتی در جمهوری اسلامی مثل آنها شود؟

درخشان با اشاره به عملکرد شرکت‌های نفتی در دوره پهلوی، تصریح کرد: در دوره پهلوی تمام صنعت نفت دراختیار شرکت‌های خارجی بود و اصلاً شرکت BP از نفت ایران به وجود آمد. بعد از کودتای ۲۸ مرداد، کنسرسیوم ایران و انگلستان تأسیس شد و پس از انقلاب اسلامی هم نفت در دست آنها بود.

* انتقال تکنولوژی با وجود رابطه گرم پهلوی هم انجام نشد

این استاد اقتصاد انرژی ادامه داد: رابطه شرکت‌های نفتی با شرکت‌های ایرانی و دولت بسیار گرم بود، اما در تمام این دوره هفتاد ساله چه دستاوردی برای ایران داشت؟ آیا در جمهوری اسلامی می‌توانیم همانند دوره شاه رابطه گرم با آنها برقرار کنیم؟ آیا اقتصاد ایران در دوره پهلوی جهانی شد که می‌گوییم ورود شرکت‌های خارجی نفتی خارجی به ایران می‌تواند اقتصاد ما را جهانی کند؟

*سندی که دکتر موحد رو کرد/استقلال روستاها و شهر‌های کوچک مانع تسلط شرکت‌های نفتی

وی با طرح این سؤال که شرکت‌های نفتی چه عملکردی در خصوص صنعت نفت ایران داشته‌اند، گفت: آقای دکتر موحد که متخصص نفت بوده‌اند، در سخنرانی خود در دانشگاه تهران (حدود ۲۵ سال پیش) گفتند که سندی را دیده‌ام که کارشناس شرکت نفت انگلیس در نامه‌ای به وزارت امور خارجه نوشته است که مشکل ایران این است که روستاها و شهرهای کوچک ایران، مستقل و خودکفاست و تا زمانی که این استقلال وجود دارد ما نمی‌توانیم این کشور را تحت کنترل دربیاوریم.

درخشان افزود: این تحلیل کارشناس شرکت نفت انگلیس است و در دولت مصدق دیدیم که چه بلایی بر سر دولت مصدق آوردند. ممکن است بگویند که این اتفاق مربوط به گذشته است و دنیا تغییر کرده و نباید مدام به گذشته استناد کرد. بسیار خب، ما گذشته را فراموش می‌کنیم و می‌رسیم به دوران بعد از انقلاب.

* تا سال‌ها دوره تخصصی مهندسی مخازن در ایران نداشتیم

این استاد اقتصاد انرژی با اشاره به تأسیس مدرسه فنی آبادان که پس از انقلاب به دانشکده نفت تبدیل شد، گفت: در این مدرسه یا دانشکده، رشته پرستاری و حسابداری و پالایش نفت وجود داشت، اما تنها چیزی که تدریس نمی‌شد، مهندس مخازن بود، چرا که می‌گفتند لازم نیست ایرانی بداند نفت چگونه استخراج می‌شود و به همین دلیل، عمده کسانی که از این دانشکده فارغ‌التحصیل می‌شدند در حوزه نفت، متخصص پالایش بودند.

* حمایت زنگنه از شکل‌گیری دوره دکتری مهندسی مخازن

وی اضافه کرد: این مسئله تا زمان وزارت آقای زنگنه ادامه داشت و یکی از افتخارات ایشان این است که دوره دکترای مهندسی مخزن را راه‌اندازی کرد و حمایت مالی خوبی برای آن انجام شد. آقای زنگنه در این سخنرانی در همان زمان گفته بود به تعداد انگشتان دو دست، استاد مخازن نفت نداریم، اما بررسی‌ای که من انجام دادم در آن زمان، دیدم که اساتید مخازن نفت کمتر از انگلستان یک دست هستند، اما خوشبختانه هم‌اکنون اساتید و متخصصان متعددی در حوزه مخازن تربیت شده‌اند که برخی از آنها در سطح جهانی هستند.

درخشان همچنین به همکاری با دکتر سعیدی متخصص نفت در مرکز پژوهش‌های مجلس اشاره کرد و گفت: ایشان به من می‌گفت انگلیسی‌ها در دانشکده نفت آبادان ما را تحقیر می‌کردند تا ما یک بله‌قربان‌گو باشیم و به همین دلیل به دنبال ترک تحصیل از آن دانشکده رفتم، اما آنها نمی‌پذیرفتند و می‌گفتند تو ۹ ماه در اینجا درس خوانده‌ای و نمی‌توانی بروی، اما من از آنجا فرار کردم.

وی ادامه داد: دکتر سعیدی با هزینه خودش به دانشگاه استنفورد رفت و دکترای نفت گرفت. در مدت ۱۰ سالی که با ایشان کار کردم، توانستم دانش ایشان را در این حوزه مدون کنم.

این استاد اقتصاد انرژی ادامه داد: دکتر سعیدی می‌گفت دوره‌ای در شرکت ملی نفت ایران با کنسرسیوم نفتی همکاری می‌کردیم و پس از بررسی‌ها به این نتیجه رسیده بودیم که روش بهره‌برداری از مخازن غلط است، اما هر چقدر به انگلیسی‌ها می‌گفتیم که این روش غلط است و برای آنها استدلال می‌آوردیم، آنها نمی‌پذیرفتند، تا اینکه پس از چند سال آنها را قانع کردیم که روش بهره‌برداری را اصلاح کنند.

درخشان افزود: انگلیسی‌ها براساس قرارداد دقیقی که با ایران تنظیم کرده بودند، از پذیرش اشتباه خود سرباز می‌زدند، تا اینکه ما با استناد به ۲ جمله «آخرین روش‌ها و تکنولوژی بهره‌برداری از مخازن و حراست و حفظ ذخایر نفتی ایران»، از متن قرارداد آنها را ملزم به پذیرش این اشتباه کردیم. آنها پس از پذیرش، اسناد و مدارک را به فرانسه ارسال کردند که پاسخ این سؤال در زمان جنگ ایران و عراق داده شد. پاسخ داده شده پس از سال‌ها، تأیید استدلال مهندسان ایرانی مبنی بر روش غلط بهره‌برداری شرکت نفت انگلیس از مخازن نفت ایران بود.

وی با اشاره به بحث‌های خود با دکتر سعیدی گفت: به ایشان می‌گفتم دکتر! شرکت‌های خارجی دانش فنی می‌آورند که ایشان عصبانی می‌شد و می‌گفت تاکنون چه دانش تکنولوژی را آورده‌اند؟

* خسارات جبران‌ناپذیر شرکت شیل به میدان سروش

این کارشناس اقتصاد انرژی با اشاره به قرارداد بیع متقابل و عملکرد آن در ۲۰ سال گذشته، گفت: شرکت نفتی شیل در میدان نفتی سروش فعالیت می‌کرد که دکتر سعیدی نامه‌ای به سران قوا نوشت مبنی بر اینکه عملکرد این شرکت خسارات جبران‌ناپذیری به مخازن ما وارد کرده است و باید جلوی آن گرفته شود، پس از پیگیری‌های متعدد، بالاخره شیل را ۲۵۰ میلیون دلار جریمه کردند، اما طبق اطلاع بنده، درنهایت این ۲۵۰ میلیون دلار دریافت نشد.

* طراحی بلوک‌بندی پارس جنوبی به نفع قطر توسط توتال

وی با ذکر مثال دیگری در این باره افزود: شرکت توتال نقشه بلوک‌بندی پارس جنوبی را به گونه‌ای طراحی کرد که درنهایت به زیان ایران و به نفع قطر باشد و هم‌اکنون می‌بینیم که توتال در طراحی‌های اولیه به گونه‌ای طرح را به پیش برده که درنهایت استحصال گاز از پارس جنوبی به نفع قطر باشد.

* خطاهای شرکت‌های نفتی خارجی عمدتا آگاهانه بوده است

درخشان تصریح کرد: خطاهایی که شرکت‌های نفتی خارجی در ایران انجام داده بودند که عمدتا‌ً آگاهانه بوده است توسط دکتر سعیدی نوشته شده، اما می‌توانیم بگوییم که ایشان اساساً غرض داشته و اصلاً خودش برای توتال کار می‌کرد و حقوق از آنجا گرفته است، اما چه کسی این استدلال‌ها را ثابت می‌کند. عملکرد بیع متقابل در ایران ۲۰ سال بوده و هدف از اجرای این قراردادها این بود که شرکت‌های خارجی بیایند و فناوری با خود بیاورند که البته انتقال دانش فناوری در همه قراردادها وجود داشت، که البته در IPC پیوست فناوری وجود ندارد.

* انتقال فناوری در چارچوب قراردادهای نفتی اساسا امکان‌پذیر نیست

وی ادامه داد: اما اساساً انتقال فناوری در چارچوب قراردادهای نفتی امکان‌پذیر نیست و ما این را قبلاً اثبات کردیم و عملکرد گذشته این را اثبات می‌کند.

* مبتکر قرارداد بیع متقابل پس از ۲۰ سال می‌گوید با قرارداد بیع فناوری منتقل نشد

این استاد اقتصاد انرژی با اشاره به اظهارات رئیس کمیته تدوین قراردادهای نفتی بیع متقابل، در گفت‌وگوی ویژه خبری چند ماه پیش گفت: مبتکر بیع متقابل پس از ۲۰ سال می‌گوید که فناوری در قرارداد بیع متقابل منتقل نشده است، بنابراین وقتی طراح این قراردادها می‌گوید منتقل نشده، حالا همین فرد می‌گوید در قرارداد IPC می‌توانیم به انتقال دانش و تکنولوژی دست یابیم.

* پاسخ ایرادات ما درباره انتقال فناوری را ندادند
درخشان ادامه داد: می‌گویند در صورت جدید قراردادها از سبدی از قراردادها از جمله بیع متقابل استفاده خواهد شد و فقط IPC نیست اما درباره بیع متقابل که رئیس بیع متقابل می‌گوید نتوانسته فناوری را منتقل کند؛ سپس بعد از آن در IPC چطور فناوری منتقل می‌شود؟ پیوست فناوری کجاست؟ ما که آن را ندیده‌ایم.

وی تصریح کرد: وقتی IPC صورت پیشرفته بیع متقابل است ما نمی‌دانیم چگونه فناوری منتقل می‌شود؟ نه تنها نمی‌دانیم چگونه، بلکه می‌دانیم و یقین داریم که امکان‌پذیر نیست.

استاد برجسته اقتصاد و انرژی ادامه داد: در جاهایی آمدند و بحث شد و ما دلایل خودمان را مطرح کردیم و قرار شد متخصصانشان بروند و جواب ما را درباره انتقال فناوری بیاورند که ظاهراً وقت نداشتند و رفتند و بر نگشتند.

* روایتی از مذاکره با ۷ غول نفتی

وی اظهارداشت: من به همراه مرحوم دکتر سعیدی و دوست دیگری ماموریت گرفتیم با شرکت‌های نفتی خارجی مباحثه کنیم و دیدگاه آنها را بفهمیم و گزارشی برای رئیس جمهور وقت در اوایل دهه ۸۰ تهیه کنیم.

وی با بیان اینکه مجری طرح بنده بودم اما کار زیر نظر دکتر سعیدی انجام می‌شد، گفت: با ۷ شرکت نفتی در ۶ روز در ۵ کشور جلسه گذاشتیم که خود آنها از این فشردگی و جلسات ۷ تا ۸ ساعته ما تعجب کرده بودند. آن موقع وزارت نفت ایراد می‌گرفت که اینها چرا می‌روند مذاکره می‌کنند که ریاست جمهوری گفت اینها برای مباحثه می‌روند نه مذاکره.

درخشان تصریح کرد: مرحوم سعیدی بسیار قوی و مسلط بود چنانکه جلوی شل که نشست گفت شما سروش را خراب کردید و با توتال و بی‌پی هم همینطور برخورد می‌کرد. بی‌پی هیچ قرارداد بیع متقابلی امضا نکرد اما همیشه در ایران دفتر داشت و مرحوم سعیدی می‌گفت اینها اینجا هستند برای روزهای خوب آینده که به نظر می‌رسد روزهای خوب آینده فرا رسیده است.

وی ادامه داد: در آن مذاکرات، حقوقدان ارشد بی‌پی گفت: ما به نوع قرارداد شما کاری نداریم و به پشت قرارداد و منفعتش نگاه می‌کنیم، چنانکه اگر مینیمم انتظار ما برآورده شود آن را قبول می‌کنیم و صورت قرارداد برای ما مهم نیست، من اضافه می‌کنم که آنها وارد قراردادی می‌شوند که مینیمم منافع آنها را تامین می‌کند و اضافه بر آن از ناآگاهی ما استفاده می‌کنند و ما را چپاول می‌کنند چنانکه اگر خودمان هم جای آنها بودیم همین کار را می‌کردیم چون شرکت نفتی به دنبال سود خودش است.

* ساز و کار فرصت طلبی شرکت‌های نفتی خارجی

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تاکید کرد: آنچه باید مد نظر داشته باشیم آن است که صورت قرارداد مهم است اما بدانید صورت قرارداد همیشه تفسیر بردار است و آن دانش ما است که تعیین می‌کند ما از منافع خودمان چطور محافظت می‌کنیم.

این کارشناس ارشد انرژی ادامه داد: آیا ما آن دانش را داریم؟ پاسخ من این است که بله داریم،اما از این دانش بهره‌برداری موثر نمی‌شود. چرا که دانش ما پراکنده است و هنوز هیچ نهادی نداریم که از دانش و خرد جمعی استفاده کنند و مذاکرات و خود قراردادها همواره محرمانه هستند.

وی اضافه کرد: شرکت‌های نفتی می‌گویند صورت قرارداد برای ما مهم نیست بلکه تأمین منافعمان مهم است و باید تأکید کنم که برای آنها حضور در ایران مهم است و وقتی آمدند یک اتفاق می‌افتد و آن فرصت طلبی است.

درخشان با تأکید بر اینکه این یک بحث کاملاً علمی و فنی است، گفت: مثلاً توتال می‌آید و بساطش را پهن می‌کند و بعد از ۱۰ سال یک نمودار برای شما می‌آورد که رفتار مخزن این است،شما هم می‌دانید که رفتار مخزن بسیار پیچیده است و نمودار را که نشان داد می‌گوید ۵ میلیارد دلار باید روی قرارداد من برود.اینجا کمیته مشترک باید وارد بحث فنی شود و چه کسی در این بحث فنی برنده است؟ از ابتدا معلوم است.

وی افزود: آیا این مشکل را برای تمام استادان مخازن و دانشگاه‌های کشور عمومی می‌کنند و از آنها نظر می‌خواهند؟ هرگز؛ چون با شرکت خارجی هم قرارداد محرمانگی امضاء کردند و در بحث فنی آن چند نفر عضو کمیته با شرکت خارجی چه کسی برنده است؟

درخشان تصریح کرد: به این می‌گویند فرصت طلبی که جزء جدایی ناپذیر قراردادهای نفتی است و هرچه زمان بیشتر باشد فرصت طلبی هم بیشتر خواهد بود.

* در حالی به افزایش تولید جایزه می‌دهند که مخازن ما تحت فشار قرار می‌گیرد

این استاد برجسته اقتصاد و انرژی در ادامه اظهار داشت: می‌گویند IPC را می‌بندیم تا تولید به میزان چشمگیری افزایش بیابد در حالیکه بسیاری از مهندسان مخزن ما می‌گویند برعکس، باید تولید را از مخازن اصلی نفت پایین بیاوریم؛ مخزن نفت مثل شیر سماور نیست که آن را باز کنیم و تا انتها نفت تولید کند، نمی‌شود همینطور چاه زد و نفت درآورد.

درخشان تصریح کرد: IPC می‌گوید هرچه تولید را بالا ببری جایزه می‌گیری در حالیکه در بعضی میادین باید تولید را پایین آورد تا از مخزن صیانت شود.

وی اظهارداشت: اولین بار میدان آزادگان را که مطالعه کردند گفتند از ۳۳ میلیارد بشکه نفت درجای آن ۵ درصد قابل برداشت است، ژاپنی‌ها که مطالعه کردند گفتند ۷ درصد قابل برداشت است و دوباره شرکت ملی نفت که مطالعه کرد گفت که نزدیک به ۱۰ درصد قابل برداشت است اما مرحوم سعیدی می‌گفت اگر از روز اول با تزریق گاز تولید کنند به ۳۰ درصد می‌رسیم.

درخشان ادامه داد: اگر توتال در آزادگان به تولید سرعت بدهد در IPC جایزه می‌گیرد و اگر این کار را بکند، ممکن است همان ۷ درصد هم محقق نشود و میزان تولید از میدان به شدت افت کند.

وی افزود: در مارون در شروع کار هر چاه ۶۰ هزار بشکه در روز نفت تولید می‌کرد و در آستانه انقلاب متوسط تولید چاه‌های نفتی ۲۵ هزار بشکه در روز بود که الان این متوسط برای هر چاه به ۱۷۰۰ بشکه در روز رسیده است، پس باید بپذیریم که مدیریت مخزن یک علم است.

وی اضافه کرد: شرکت نفتی خارجی می‌گوید روی این میدان برنامه تولید را بالا می‌برم چون در IPC به ازای اضافه تولیدجایزه می‌گیرد. این بحث کجا باید مطرح شود؟ چند همایش در این باره برگزار شده است که در آن مشخص کنیم مدیریت بهینه مخازنی که قصد داریم به طرف خارجی بدهیم چطور است؟ ما باید هر مخزن را با مطالعات دقیق مهندسان خودمان و براساس شرایط خاص خود مخزن به طرف خارجی پیشنهاد بدهیم نه اینکه با یک مدل کلی همه مخازن را واگذار کنیم.

* اذعان معاون وزیر نفت به احتمال سوء عملکرد شرکت‌های خارجی

وی اظهار داشت: از آقای مقدم معاون وزیر پرسیده‌اند هرجا پیمانکار افزایش تولید را سریع‌تر برساند زودتر به پول می‌رسد. این با تولید صیانتی سازگاری دارد؟ آقای مقدم جواب داده‌اند،جواب سنجیده‌ای داده‌اند و گفته‌اند کارشناسان و مدیران نفتی باید توان کارشناسی را چنان ارتقاء دهند که وقتی شرکت خارجی پیشنهادی می‌دهد به سادگی بتوانیم مزیت و معایب آن را استخراج و اعمال نظر کنیم. بستر این کار هم در حال آماده شدن است، خیلی امیدواریم تا کار با دانشگاه‌ها به مراتب خوبی رسیده و قدرت کارشناسی کشور به جای خوبی برسد. واگذاری مطالعه ۵۲ مخزن به دانشگاه ها کار خوبی بود و باید سرعت پیدا کند.

درخشان ادامه داد: آقای مقدم گفته‌اند باید قدرت کارشناسی کشور در حوزه نفت ارتقا یابد تا به راحتی بتوانیم درباره استراتژی پیمانکار نظر بدهیم، یعنی ایشان این احتمال را می‌دهد که شرکت نفتی خارجی بخواهد سر ما کلاه بگذارد.

وی تصریح کرد: آیا ما مخالف سرمایه‌گذاری خارجی هستیم؟ خیر؛ اما به بهانه سرمایه‌گذاری خارجی نباید سرمایه‌هایمان را تاراج کنند.

درخشان افزود: می‌گویند خودمان سرمایه نداریم و باید سرمایه از خارج بیاوریم اما این نباید منجر به این مسئله شود که سرمایه بین نسلی را از دست بدهیم چنانکه آقای دکتر مقدم می‌گوید بدنه کارشناسی نفت ما نیاز به ارتقاء دارد.

* به تعداد قراردادهایمان برای انتقال یک فناوری واحد پول می‌دهیم

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: فرض کنیم ساز و کار انتقال فناوری واقعاً محیا شده باشد،اما انتقال این فناوری مجانی نیست و طبق تجربه گذشته عین یک فناوری در یک میدان دیگر توسط یک شرکت دیگر به کار گرفته می‌شود و ما به تعداد قراردادهایمان پول می‌دهیم که فناوری واحدی را به ما منتقل کنند.

درخشان اضافه کرد: می‌گویند یک مرکز راه‌می‌اندازیم و رصد می‌کنیم که کدام فناوری را داریم و به کدام یک نیاز داریم.البته این حرف‌ها بسیار زیباست؛ اما زدن آن پیش متخصصان کار مشکلی است چون او می‌پرسد چطور این کار را می‌کنید.

وی با بیان اینکه فناوری‌های نفت عمدتاً در اختیار شرکت‌های خدماتی نفتی است، گفت: توتال که آمد و قرارداد نوشت این قرارداد را می‌برد در فرانسه یا انگلستان به بانک نشان می‌دهد. این بانک‌ها متخصص انرژی دارند و قرارداد را نگاه می‌کنند و در لحظه ۸ میلیارد دلار به او وام می‌دهند و البته پرداخت بهره آن وام بر عهده ایران است. هزینه سرمایه‌ای خرید تجهیزات، بیمه، مالیات، هزینه بهره‌برداری از میدان و در نهایت پاداش را می‌گوید. حتی پول ناهاری را که در میادین فلات قاره ما با هلی‌کوپتر از دوبی برای آنها می‌آید را هم دریافت می‌کنند.

* شرکت‌های خدماتی صاحب فناوری هستند نه شرکت‌های نفتی خارجی

درخشان با بیان اینکه اسم انعام را دستمزد گذاشته‌ایم، افزود: ترجمه درست فی، انعام است. یعنی برای تحمل ریسک از ما پول می‌خواهد، و برای انتقال فناوری هم از ما پول می‌خواهد؛ مثل این است که مرسدس بنز در ایران اتومبیل تولید کند و از ما بابت تولید هر اتومبیل ۵ میلیون تومان پول بگیرد که از قطعه چیینی استفاده نکند در حالیکه به صورت پیش‌فرض از مرسدس‌بنز انتظار نمی‌رود که از قطعه چینی استفاده کند.

وی ادامه داد: چه کسی برای شرکت خارجی حفاری می‌کند؟ شرکت‌های خدمات حفاری که آخرین فناوری را در اختیار دارند و بقیه خدمات را هم به شرکت‌های خدمات حفاری می‌سپارند اما آیا این در IPC رعایت شده است که از صاحب فناوری انتقال فناوری را بخواهند؟ در ماده ۴ بند الف می‌گوید طرف دوم قرارداد موظف به ارائه برنامه انتقال فناوری به عنوان بخشی از عملیات سالیانه است و در هر قرارداد سیاست‌های اجرایی و اقدامات عملیاتی باید در پیوست دیده شود؛ تبصره‌ای وجود دارد که براساس آن طرف دوم قرارداد ملزم به اعمال بندهای توسعه و فناوری قرارداد اصلی در قراردادهای منعقده با پیمانکاران فرعی است.

وی اضافه کرد: مثلاً در پیوست فناوری توتال به ما می‌گوید چاه هوشمند می‌زنم؛ توتال به سراغ شلمبرژه برای حفاری هوشمند می‌رود و هزینه‌ها را برای شرکت نفت می‌فرستد پس چه کسی دارد فناوری را منتقل می‌کند؟ همان شرکت خدماتی.

وی تصریح کرد: اصل ماجرا این است که قرارداد انتقال فناوری بین شلمبرژه و توتال است و شرکت ملی نفت هیچکاره است و هیچ تضمینی هم در اختیار ندارد که این نشان می‌دهد انتقال فناوری ذات IPC نیست و فرع بر آن است.

این استاد برجسته اقتصاد انرژی ادامه داد: ما تصور می‌کنیم فناوری چیز ساده‌ای است؛ او می‌گوید تو اینقدر پول بده تا یادت بدهم اما واقعیت این است که درباره نفت صحبت می‌کنیم که چند رشته دانش بنیادین و دانش مهندسی در آن دست به دست هم می‌دهند تا یک فناوری تولید شود. چنانکه به عنوان مثال حوزه مدل‌سازی مخزن بسیار پیچیده است و هر مدل چند میلیارد تومان هزینه دارد.

وی با بیان اینکه تمام میادین دنیا سنگ ماسه‌ای است، گفت: مدل‌های مخازن شکاف‌دار بسیار نادر است و مرحوم سعیدی برای مدلسازی این مخازن دست به کار شده بود چنانکه مدل‌های زمان شاه هم مفهومی بود و عملیاتی نبود چرا که سنجش آنها ابزارهای بسیار دقیق می‌خواهد.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: حجم سرمایه‌گذاری انجام شده در پژوهشگاه صنعت نفت دور از انتظار است، ما خیلی از این توانایی‌ها را در اختیار داریم.

وی با بیان اینکه ۱۰ یا ۲۰ حوزه از دانش بشری درگیر این مسئله هستند، گفت: حقیقت فناوری این است و عوام‌فریبی است که بگوییم ما شرکت خارجی را می‌آوریم تا فناوری را به ما منتقل کند چرا که دانش فنی قابل انتقال نیست و اکتسابی است و مثل این است که از من بخواهند کنار پروفسور سمیعی بایستام و با دیدن چند عمل جراحی مغز یاد بگیرم.

وی با اشاره به فعالیت ۸ شرکت تائید صلاحیت شده در حوزه عمرانی و EPC گفت: انتقال فناوری یعنی چنین گستردگی در دانش که البته زمینه آن در ایران فراهم است اما مسئله این است که چطور از ظرفیت‌ها استفاده کنیم.

* برای ازدیاد برداشت مشکل دانش و فناوری نداریم

وی اضافه کرد: شرکت نفتی خارجی به سرعت فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی نفت از دانشگاه‌های معتبر ما را جذب می‌کند چون به توانایی علمی و دانش آنها ایمان دارم.

درخشان افزود: الان عمان به مرکز آزمایشگاه‌های فناوری‌های ازدیاد برداشت برای همه شرکت‌های نفتی جهان تبدیل شده است و مثلاً روی فناوری‌های میکروبی ازدیاد برداشت کار می‌کنند؛ برای این فناوری میکروبی ماده‌ای نیاز است که عمان الان دارد آن را از ایران می‌خرد یعنی ما این فناوری را توسعه داده‌ایم.

وی تصریح کرد: من با اغلب کسانی که متخصص ازدیاد برداشت هستند صحبت کرده‌ام و آنها به صراحت می‌گویند که ما مشکل فناوری نداریم ولی دستمان به تجهیزات نمی‌رسد و آن را سخت به دست می‌آوریم؛ مدافعان IPC می‌گویند شرکت خارجی تجهیزات را به دست ما می‌رساند اما آیا برای بدست آوردن فلان ابزار اندازه‌گیری و تست مخزن باید کاری را که ۹۰ درصد آن را بلدیم به شرکت خارجی آن هم با چنین ارقام بالایی بسپاریم؟

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر اینکه همه اینها در IPC مجهول است، گفت: ۳۰ سال باید همه سرمایه‌های کشور را بدهیم برای این یک جمله که در قرارداد آمده است.

وی تصریح کرد: ما معتقدیم با تمام قدرت باید با دنیا ارتباط برقرار کرد. اما با چه کسی؟ من معتقدم با شرکت‌های خدمات نفتی.

* سرنوشت توهم تولید ۶ میلیون بشکه در روز در نفت ایران

وی اظهارداشت: مگر در چند ماه گذشته تولید را به سطح قبل از تحریم نرساندیم؟ کدام شرکت خارجی کمک کرد؟ هیچکدام؛ همین شرکت‌های خدمات نفتی و مشاوره‌ای در کشور ما حضور دارند و کارشان را انجام می‌دهند و پولشان را می‌دهیم و می‌روند.

درخشان ادامه داد: می‌گویند ما می‌خواهیم در آینده تحریم نشویم و تولید نفت ما باید به ۷ میلیون بشکه در روز برسد و خارجی‌ها باید این کار را انجام دهند؛ پاسخ من این است که زمان شاه این توهم در ذهن شاه وجود داشت که تولید ما باید از عربستان پیشی بگیرد و دستور تولید ۸ میلیون بشکه در روز را داد.

وی افزود: مرحوم سعیدی می‌گفت من پیش منوچهر اقبال مدیرعامل وقت شرکت نفت رفتم و گفتم به شاه بگو پرت و پلا نگویید. مخازن ما نمی‌توانند این رقم را بدهند. آنقدر با شاه بحث کردند تا شاه رضایت داد و گفت ۶ میلیون بشکه در روز تولید کنید؛ ما گفتیم این غیر صیانتی است اما فشار آوردند و تولید به ۶ میلیون بشکه در روز رسید اما بعد از چند هفته افت کرد. گفتیم اینجا فرمایش ملوکانه جواب نمی‌دهد و مخزن است که باید جواب بدهد و شاه هم از این رقابت با عربستان دست برداشت و تولید روی ۵ میلیون بشکه تثبیت شد.

* شرط حل مشکل IPC از زبان درخشان

وی ادامه داد: در این فاصله ۴۰ ساله ۵۰ میلیارد بشکه نفت تولید کردیم یعنی فشار مخازن افت شدیدی کرده است و به ما می‌گویند ببینید بلد نیستید پس اجازه بدهید خارجی‌ها بیاید در حالی که شرکت خارجی سریعتر تولید را بالا می‌برد تا سریعتر به پول برسد.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه می‌گویند خارجی‌ها ۳۰ سال می‌خواهد تولید کند و چنین کاری نخواهد کرد، گفت: در IPC هیچ جا گفته نشده است که تولید میدان در پایان کار شرکت خارجی از سقف خاصی پایین‌تر نیاید و اگر این کار را بکنند بخش اعظم مشکل حل می‌شود و تمام است و البته هیچ شرکت خارجی هم چنین قراردادی را امضا نخواهد کرد.

وی صریح کرد: مگر اینکه شرکت نفتی خارجی دیوانه شده باشد که چنین چیزی را امضا کند و به جای آن می‌گویند هردو با هم جلو می‌رویم تا ببینیم چه اتفاقی می افتد؛ به محض اینکه شرکت خارجی بفهمد که میدان دیگر به درد نمی‌خورد میدان را به سرعت خواهد مکید و رها خواهد کرد و خواهد رفت و البته حجم عظیم تولید میدان هم نصیب خودش خواهد شد.

وی افزود: درباره تک تک میادینی که به مناقصه می‌روند ببینیم در حال حاضر چقدر تولید می‌کنند، انتظار منطقی رسیدن به تولید به چه میزانی است که البته می‌گویند نمی‌دانیم و باید پرسید پس برای چه قرارداد می‌بندید؟؛ مثل این است که به پیمانکاری زمینی را بسپاری و ندانی چند طبقه می‌خواهی بسازید و آنقدر پیش بروید که زمین زیر ساختمان نشست کند.

درخشان تاکید کرد: من زمانی با IPC موافقم که زیر IPC یک ماده بنویسید که تولید میدان بعد از ۲۰ سال از تولید فعلی پایین‌تر نیاید؛ طبعاً می‌گویند نه؛ می‌گوییم نصف تولید فعلی یا یک سوم تولید فعلی را تضمین کنید؛ البته نخواهند کرد و باید پرسید شما کدام ریسک را پذیرفته‌اید و بابت پذیرش آن پول می‌گیرید؟ هیچ چیز مانع از این نیست که شرکت خارجی بعد از ۱۵ سال و از بین رفتن میدان بگذارد و بروند.

* سود شرکت نفتی خارجی در تولید تجمعی نیست

وی اظهارداشت: مهندسان میدان می‌گویند میدان مانند اسب می‌ماند که باید نفس داشته باشد تا بتواند تولید کند و این نفس یعنی انرژی درونی میدان؛ امروز ما نیاز داریم که با میادین آرام برخورد کنیم اما داریم با شرکت‌های خارجی قرارداد می‌بنیدم که با سرعت نفت تولید کنیم و به همین دلیل تأکید دارم که درباره IPC برای میادین بزرگ مستقل داخلی کشور خیلی با احتیاط باید برخورد شود.

این استاد برجسته اقتصاد و انرژی تصریح کرد: بنده خدمت مقام معظم رهبری هم در آن جلسه عرض کردم که میادین مستقل نفت داخلی که بار اصلی تولدی نفت ایران را بر عهده دارند باید همیشه و تا پایان کار در اختیار مهندسان مخزن ایرانی باقی بمانند.

وی در پاسخ به پرسشی درباره این گفته مقامات وزارت نفت که شرکت نفتی خارجی در IPC با ما همسود خواهد شد و از تولید تجمعی میدان سود خواهد برد، گفت: سود شرکت نفتی خارجی هرگز در تولید تجمعی نیست بلکه براساس منطق بدیهی اقتصادی، سود او در هر مرحله با توجه به هزینه تولید، نرخ بهره و امکان استفاده از سرمایه در جاهای دیگر دنیا و ایران محاسبه می‌شود چنانکه سرمایه محدود آنها باید به بهینه‌ترین حالت ممکن در جهان اختصاص یابد.

درخشان با بیان اینکه امروز به کلاهک گاز میدان آقاجاری گاز تزریق می‌کنند، گفت: گازی که امروز تزریق می‌کنیم ۱۷ سال دیگر آثار جدی خود را نشان خواهد داد و البته این آثار تا ۳۰ سال استمرار خواهد یافت؛ مثل آب نیست که تزریق کنیم و ۳ یا ۴ ماه دیگر بالا بیاید؛ بنابراین خارجی‌ها به دنبال تزریق گاز به میادین ما نیستند چون زمان زیادی دارد تا سودآوری آن فرا برسد و به همین دلیل زمین به آسمان وصل می‌کنند تا اثبات کنند راه تخحلیه میدان این نیست و باید آب تزریق کنیم و در نهایت هم میدان آب زده می‌شود و بعد می‌گویند خاصیت طبیعی میدان شما این بود.

وی تأکید کرد: سود شرکت خارجی مطلقاً همسو با منافع کشور ما به عنوان صاحب مخزن نیست چون شرکت‌های نفتی ارزش دلاری مخزن را در کوتاه مدت و میان مدت ماکزیمم می‌کنند و برعکس آنها سود ما در ماکزیمم کردن ارزش اقتصادی مخزن در بلند مدت است.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: هر قرارداد نفتی اجتماع ۲ فرایند متناقض از منافع است که به لحاظ فنی هیچگاه همسو نیستند چنانکه ما به لحاظ فنی و محاسبات رفتار مخزن این را اثبات کردیم و برای این کار میادین کشور را یک به یک مطالعه کردیم و این چیزی نیست که مسئولان ما اطلاعات آن را در اختیار داشته باشند و بدانند.

وی تصریح کرد: امروز مسئولان می‌گویند ما ۱۵۰ میلیارد بشکه نفت قابل برداشت داریم اما این آمار غلط است و نفت خام قابل برداشت کشور زیر ۵۰ میلیارد بشکه هم نیست.

وی افزود: مشکل کشور ما این است که حقایق نفت در موارد زیادی امنیتی می‌شود و وقتی ما اعداد را مطرح می‌کنیم می‌گویند شما از کجا می‌دانید؛ ما با دکتر سعیدی کار می‌کردیم و ایشان چون پروژه برای ریاست جمهوری بود می‌توانست اطلاعات دریافت کند و من علیرغم اینکه مجری پروژه بودم تا روز آخر نفهمیدم دکتر سعیدی از چه کسی اطلاعات مخازن را می‌گرفت.

* پارس جنوبی یک فاجعه است

درخشان با بیان اینکه مجموع استحصال نفت از زمان شاه تاکنون ۵۰ میلیارد بشکه بوده است، افزود: از زمان رژیم پهلوی تاکنون، روند تولید نفت کاهش یافته و تولید ۴ میلیون بشکه فعلی با احتساب میعانات گازی است.



وی افزود: ۲۰ فاز پارس جنوبی معادل ۸۰۰ هزار بشکه نفت خام است. اگر پارس جنوبی را بررسی کنید می‌بینید که پارس جنوبی یک فاجعه است که البته طرح آن در ظرفیت جلسه امروز نمی‌گنجد.

این استاد اقتصاد انرژی تصریح کرد: اگر مهندسان ایرانی بررسی کنند، می‌بینند که جاهایی قطر از لوله‌های ۹ اینچی استفاده کرده اما در ایران از لوله‌های ۶ اینچی استفاده کرده است که با این کار مکشی که از طرف قطر برای استحصال گاز انجام می‌شود، باعث مهاجرت گاز به آن سمت می‌شود.

* افزایش تولید نفت به ۷ میلیون بشکه غیرممکن است

وی با بیان اینکه هم‌اکنون صحبت از تولید ۷ میلیون بشکه نفت می‌کنیم، اما این با واقعیت‌ها مطابقت ندارد، گفت: طبق متن قرارداد IPC تولید نفت حداکثر تا یک میلیون بشکه افزایش خواهد یافت که به عبارت دیگر اگر در قالب IPC در نهایت ۲۵۰ هزار بشکه نفت به ظرفیت تولید اضافه شود، باید اعلام کنیم که IPC موفق بوده است، چون حداکثر را یک میلیون درنظر گرفته است.

درخشان تصریح کرد: این گزاره که باید آنقدر ظرفیت تولید را افزایش دهیم تا نتوانند ما را تحریم کنند فقط جمله‌ای است که به مردم گفته می‌شود تا بتوانند اهداف خود را پیش ببرند، در حالی که نمی‌توان سقف تولید را به ۷ میلیون بشکه در روز رساند چون ظرفیت مخازن ما آنقدر نیست.

وی در واکنش به سؤالی درخصوص متن قرارداد IPC که توسط انگلیسی‌ها تهیه شده است،گفت: متنی که من خواندم، غلط‌های املایی داشت و اگر این را انگلیسی‌ها نوشتند، افراد بی‌سوادی بوده‌اند.

*حداکثر ظرفیت تولید نفت خام ۳ تا ۳.۵ میلیون بشکه در روز است

این استاد اقتصاد انرژی با بیان اینکه با توجه به ذخایر، حداکثر می‌توانیم ۳ تا ۳.۵ میلیون بشکه نفت در تولید کنیم، افزود: این منابع نفت حق آیندگان هم هست، اما نباید برای دوره‌ای کوتاه از تمامی ظرفیت‌ها و مخازن استفاده کنیم.

وی با اشاره به کاهش استخراج نفت عربستان از میادین نفتی که به نیمه دوم عمر خود رسیده‌اند، اظهار داشت: یکی از میادین نفتی عربستان ۵ میلیون بشکه نفت در روز تولید می‌کرد که هم‌اکنون میزان تولید این میدان به ۲.۵ میلیون بشکه در روز کاهش یافته است، عربستان برای این میدان، یک مرکز تحقیقاتی بزرگ با مهندسان مجرب و متعدد راه‌اندازی کرده است.

درخشان تأکید کرد: باید به تدریج تولید نفت از میادین را کاهش دهیم و به حد بهینه برسانیم، زیرا میادین نفتی ایران مثل اسبی از نفس افتاده است و نباید آن را دواند، اما IPC می‌خواهد این اسب را بدواند که این مغایر با منافع ملی است.

وی گفت: حال که با چنین شرایطی در تولید نفت مواجه هستیم، تلاشمان برای ورود شرکت‌های نفتی خارجی مثل توتال و شل برای چیست؟ برای این به ایران می‌آیند که نفتی را که خود ما تولید می‌کنیم را تولید کنند و به ما بدهند؟

این استاد اقتصاد انرژی در خصوص ویرایش جدید قراردادهای نفتی که به تصویب هیأت دولت رسیده است، گفت: بهتر است جلسه‌ای در خصوص ویرایش جدید IPC با حضور منتقدان و صاحب‌نظران برگزار شود تا بررسی شود که کدام بخش از ضعف‌های این قرارداد همچنان پابرجاست، کدام رفع شده و اینکه آیا فرمان مقام معظم رهبری اجرایی شده است یا خیر.

وی افزود: مقام معظم رهبری می‌فرمایند الگوی قراردادهای نفتی باید براساس منافع کلان نظام تدوین شود، اما از لحاظ دیپلماسی نفتی، این قرارداد در بدترین شرایط تدوین شد.

* IPC در بدترین شرایط از لحاظ دیپلماسی نفتی نوشته شد

درخشان با بیان اینکه الگوی قراردادهای نفتی در مهرماه ۹۲ کلید خورد، گفت: آن دوره ما در شرایط تحریم بودیم و وقتی به گفته مسئولان و دولت، برجام اجرایی شد، باید اعلام می‌شد که IPC تعطیل می‌شود چون این الگوی قرارداد برای گذشته بوده و برای دوره جدید، قرارداد دیگری تدوین می‌شود.

وی گفت: IPC در زمانی تدوین می‌شود که عراق به خاطر تزلزل نظام سیاسی میادینش را به حراج گذاشته بود چون نظام سیاسی در عراق ثبات نداشت و حتی کردستان عراق بدون اجازه از بغداد برای خودش قرارداد نفت نوشت. حالا در شرایطی که کشور همسایه، میادینش را به حراج گذاشته، دولت می‌خواهد الگوی قرارداد جدید را به شرکتهای نفتی خارجی ارائه کند که این کار به لحاظ دیپلماسی در موضع ضعف است.

* اجرای IPC برای «میادین مشترک خاص» مانند میدان مشترک عربستان قابل توصیه است

این استاد اقتصاد انرژی تأکید کرد باید ببینیم کدام میادین نفتی مشکل خاص دارند و از مهندسان نفت سؤال کنیم که این مشکلات چیست و راهکار آن کدام است، اگر رفع این مشکل تنها از سوی شرکت‌های خارجی قابل رفع بود، می‌گوییم به روی چشم، هر چه شما بگویید. به عنوان مثال؛ در میدان نفتی مشترک ایران و عربستان سال‌هاست مسئله‌ای وجود دارد که از طریق مشارکت و سرمایه‌گذاری شرکت‌های نفتی خارجی می‌تواند حل شود.

وی افزود: اما می‌گویند اگر بخواهیم مشکل این میدان حل شود، شرکت های نفتی خارجی میدان گچساران را هم می‌خواهند، این دیگر برخوردی از موضع ضعف است. معلوم است وقتی میدان بزرگ را پیشکش می‌کنید، دیگر شرکت‌های خارجی به میادین کوچک اعتنا نمی‌کنند.

* باید به سراغ شرکت‌های خدمات نفتی برویم

درخشان با بیان اینکه شرایط کنونی ناشی از سیاستگذاری‌های غلط گذشته است، تصریح کرد: برای جبران سیاست‌های غلط، نباید مجدداً سیاست‌های غلط دیگری اتخاذ کرد.

وی با طرح این سؤال که هم‌اکنون چه کاری باید در خصوص صنعت نفت انجام دهیم، گفت: باید به سراغ شرکت‌های خدماتی نفتی برویم. این شرکت‌ها ابزارها و خدمات وسیعی دارند و حتی برخی دوستان به دنبال آنها رفتند و آن شرکت‌ها آمده‌اند و گفته‌اند اگر مشکل پول هم دارید، ما خودمان منابع را تأمین می‌کنیم.

این استاد اقتصاد و انرژی ادامه داد: شرکت‌های خدماتی نفتی در کشورهای مختلف دوره‌های آموزشی برگزار می‌کنند و اگر نیاز به انتقال دانش وجود دارد، از طریق برگزاری این دوره‌ها به راحتی می‌توان مشکل آموزش را حل کرد، بنابراین، شرکت‌های خدماتی نفتی به راحتی حاضرند با ایران همکاری کنند.

وی در پاسخ به این سؤال که علت اصرار دولت به همکاری با شرکت‌های بزرگ نفتی مانند توتال و شل چیست، گفت: بنده فکر می‌کنم که دلیل این همه تلاش برای همکاری با توتال و شل، برند بودن آنهاست، چون مدیران نفتی معتقدند هم‌اکنون که می‌خواهیم با خارجی‌ها همکاری کنیم، بهتر است با بهترین آنها قرارداد ببندیم.

* نگاه کوتاه‌مدت مدیران نفتی به تولید نفت

درخشان ادامه داد: ممکن است بگویید مگر توتال نبود که رشوه داد؟ بله، توتال این کار را کرد اما این پدیده فراگیر است و در اغلب قراردادها این اتفاقات می‌افتد، اما چرا اینها به دنبال برند هستند، به نظرم به این دلیل است که به دنبال تولید هستند. می‌گویند نفت در دست ماست و باید تولید را بالا ببریم و پول آن را به دولت بدهیم.

این استاد اقتصاد انرژی با بیان اینکه متأسفانه دولت‌ها تنها به دور مدیریت خودشان فکر می‌کنند، تصریح کرد: اگر در یک دوره‌ای سطح تولید را افزایش دهیم، مطمئناً پس از چند سال (حداکثر ۱۰ سال) سطح تولید کاهش خواهد یافت، اما برخی به دنبال این هستند که یک خاطره خوبی از دوره مسئولیت آنها در افکار عمومی برجای بماند.

* برای آموزش این همه هزینه شد که در نهایت توتال و شل بیایند؟

وی با اشاره به سرمایه‌گذاری گسترده در صنعت نفت برای پژوهش و آموزش نیروی انسانی گفت: این همه هزینه برای پرورش مهندسان نفت انجام شده است، درنهایت توتال بیاید؟ ممکن است بگویند مهندسان ایرانی ۹۰ درصد کار را انجام می‌دهند و ۱۰ درصد دیگر را نمی‌توانند، اما چرا از همان ۹۰ درصد ظرفیت استفاده نمی‌کنید؟

درخشان افزود: عربستان از سال ۱۹۸۸ عضو همه شرکت‌های نفتی خارجی (برای استخراج و تولید نفت) خواست و همه تولید را هم‌اکنون آرامکوی عربستان انجام می‌دهد. عربستان هم‌اکنون با شرکت‌های خدمات نفتی کار می‌کند. مهندسان ما جلوتر از مهندسان عربستانی هستند، اما در عربستان به آنها میدان می‌دهند،اما در ایران خیر.

* یکی از مسئولان وزارت نفت گفت ما در IPC به دنبال انتقال دانش نیستیم

وی با اشاره به استدلال مسئولان وزارت نفت و وزیر نفت برای مزایای اجرای الگوی قراردادهای جدید نفتی گفت: گفته می‌شد نیازمند فناوری، دانش و ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه نفت هستیم، بنابراین راهی باقی نمی‌ماند جز اینکه IPC را اجرا کنیم. اما یکی از جلساتی که در پاستور برگزار شد، وقتی بحث انتقال دانش با اجرای IPC مطرح شد، درنهایت یکی از مسئولان وزارت نفت گفت شما انتقال دانش و تکنولوژی را کنار بگذارید و اصلاً بحث ما فناوری نیست، بلکه هدف ما جذب سرمایه است.

* نحوه محاسبه نیاز ۱۳۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلاری به سرمایه‌گذاری در نفت مشخص نیست

این استاد اقتصاد انرژی ادامه داد: مسئولان وزارت نفت به مجلس می‌روند و به نمایندگان می‌گویند که شرکت ملی نفت ۵۰ میلیارد دلار بدهی دارد، کمر ما برای پرداخت یارانه شکسته است و ۲۰۰ میلیارد دلار باید در حوزه نفت سرمایه‌گذاری کنیم. به هر کسی این موارد را بگویید می‌گوید پس بدهیم برود، اما مشخص نیست نحوه محاسبه برای نیاز به ۲۰۰ میلیارد دلار یا به تعبیر دیگری ۱۳۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت نفت چگونه بوده است.

وی افزود: باید مهندسان بنشینند و محاسبه کنند که نیاز صنعت نفت به سرمایه‌گذاری با چه میزان سقف تولید چقدر است، اما بدون طرح این مسائل و نحوه نتیجه‌گیری، فقط عنوان می‌شود که نیاز به ۱۳۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه نفت هستیم و پولی هم نداریم؛ با این جمله، جامعه خلع سلاح می‌شود.

* در تمام مرز ایران و عراق نفت است

درخشان با اشاره به مخازن مشترک ایران و عراق، گفت: سال‌هاست که ایران و عراق با یکدیگر مشکل داشتند تا اینکه جنگ عراق و ایران رخ داد اما در چند سال اخیر رابطه خوبی بین این دو کشور به وجود آمد. ولی باید توجه داشته باشیم که این رابطه ممکن است تا ابد پایدار نباشد.

* غفلت از میادین مشترک نفت ایران و عراق

وی با اشاره به اظهارات مهدی فکور مدیرعامل نفت مناطق مرکزی مبنی بر اینکه علاوه بر اعتقادات دینی نفت رشته دوستی ایران و عراق است،‌ اظهار داشت: با احتمال ۹۰ درصد تمام مرز ایران و عراق نفت است و باید برای سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها تلاش کنیم تا این اتحاد رخ دهد و اگر این کار انجام شود هیچگاه جنگ بین این دو کشور رخ نخواهد داد.

این استاد اقتصاد انرژی تصریح کرد: مذاکرات برای راه‌اندازی میادین مشترک نفتی از سال ۸۵ تا سال ۹۲ انجام شد اما در سال ۹۲ متوقف شد ولی هیچ پیگیری دیگری برای تحقق این هدف در سه سال اخیر انجام نشده است. عراق به ایران اعلام کرد که برای توسعه میادین مشترک آماده است و سرمایه‌ از سوی عراق و تخصص از سوی ایران تأمین شود، اما در سه سال اخیر کار کاملاً متوقف شد و من در این باره یک مطلبی از یکی از نمایندگان مجلس شنیدم که نمی‌توانم آن را بیان کنم.

وی افزود: چه موانعی پیش آمده که طرح میادین نفتی مشترک ایران و عراق متوقف می‌شود؟ درمیادین مشترک ایران و عراق به گونه‌ای نفت برداشت کنیم که به نفع هر دو کشور باشد و مانند پارس جنوبی نشود که هم‌اکنون ما در حال نابودی آن هستیم.

درخشان با اشاره به یکی از اسناد نفتی، گفت: یکی از اساتید برجسته نفت که بهترین متخصص در این زمینه است، در جلسه‌ای تخصصی اعلام کرد که همکاری ایران و قطر جایزه ۵۰ میلیارد بشکه‌ای برای این دو کشور خواهد داشت و به جای اینکه به توتال بگوییم، در پارس جنوبی هر کاری می‌خواهی بکن، همکاری با قطر در توسعه پارس جنوبی ۵۰ میلیارد بشکه میعانات گازی پاداش خواهد داشت.

وی افزود: در همین زمینه قطر پیشنهاد همکاری با ایران داده بود و عمان برای یکی از میادین مشترک درخواست همکاری داده بود، اما این درخواست‌ها پیگیری نشد. من در حضور مقام معظم رهبری گفتم برای میادین مشترک خاص مثل میدان مشترک ایران و عربستان می‌توان از قراردادهای جدید نفتی استفاده کرد، نه اینکه برای پروژه‌ها و میادینی که مهندسان ایرانی می‌توانند آن را اجرا و اداره کنند هم این قراردادها نه به مدت کوتاه، بلکه برای ۳۰ سال عملیاتی شود.

این استاد اقتصاد انرژی با اشاره به جلسه با رئیس‌جمهور در خصوص الگوی جدید قراردادهای نفتی گفت: بنده در آن جلسه نظرات خودم را مطرح کردم و راهکار جایگزین را همکاری با شرکت‌های خدماتی نفتی عنوان کردم و گفتم بهتر است IPC را فقط برای میادین مشترک خاص مانند میدان مشترک ایران و عربستان اجرا کنیم تا ببینیم نتیجه چه می‌شود، اگر خوب بود آن را ادامه دهیم و اگر بد بود، آن را متوقف کنیم.

رئیس جمهور پس از اتمام صحبت من گفت: آقای درخشان درست می‌گویند و این بخش از اظهارات مرا پسندیدند.

* مدیران ایرانی مخازن نفتی در کشورهای پیشرفته آماده کمک به کشور هستند

وی در پاسخ به پرسش دیگری درباره اینکه تخصص اصلی شرکت‌های نفتی دانش مدیریت مخزن اعلام می‌شود و درباره انتقال این دانش به ایران صحبت می‌کنند، گفت: شرکت ملی مناطق نفت‌خیز ۶۶ مخزن و ۸۰ درصد تولید نفت کشور را انجام می‌دهد؛ چه کسی آن را مدیریت می‌کند؟ چطور بلد نیستند وقتی ۸۰ درصد نفت را آنها تولید می‌کنند؟

وی افزود: در دریا نفت فلات قاره آیا سکوی دریایی نمی‌زند، حفاری نمی‌کند؟ الان مسلط به حفاری افقی هستند چنانکه ارتفاع لایه نفت در بخش خشکی گاهی ۵۰۰ متر است اما در دریا این ارتفا ۳۰ متر که باید حفاری افقی کنند و حتی مدل‌سازی هم می‌کنند؛ پس چه چیزی را بلد نیستیم؟ ما در تهران نشسته‌ایم و رنگ و روی مدیران نفت تهران را می‌بینیم اما در جنوب مهندسان ما در تولید نفت غوغا می‌کنند.

درخشان ادامه داد: اگر اشکال دارید از متخصصان دعوت کنید به شما کمک کنند؛ مدیران ارشد شل و توتال بازنشسته نمی‌شوند؟ اینها در اوج کارآمدی بازنشسته می‌شوند چنانکه مرحوم سعیدی را به همین ترتیب در مکزیک، لیبی و بسیاری از کشورهای دیگر به کار می‌گرفتند و شما هم می‌توانید بازنشسته‌های BP و شل را دعوت کنید.

وی اضافه کرد: همین الان به خاطر افت قیمت نفت خیلی از پروژه‌ها خوابیده و ایرانی‌های متخصص معروف زیادی کارشان را از دست داده‌اند چنانچه مثلاً کسی مدیر فلان مخزن در کانادا بوده و به دلیل بالا بودن هزینه تولید کار آنها متوقف شده است و حاضر است برای ایران کار کند؛ یکی از آنها حتی پول هم نمی‌خواست و فقط می‌خواست به کشور کمک کند و وقتی به آنها می‌گوییم می‌خواهند میادین را به شل یا توتال بدهند جز خندیدن کار دیگری نمی‌کنند.

درخشان تصریح کرد: مرحوم سعیدی به دلیل بعضی برخوردها ابتدای انقلاب از ایران رفت اما ایشان در همان شرایط در میان بمباران به ایران می‌آمد و در میان همان بمباران به اهواز می‌رفت و میادین ما را بررسی می‌کرد و چنین علقی در میان ایرانیان وجود دارد.

وی با بیان اینکه ما نیاز به خارجی داریم اما به قرارداد ۳۰ ساله نیاز نداریم، گفت: می گویند مدیریت بلد نیستیم دانش فنی نداریم، پول نداریم و خارجی‌ها برای ۳۰ سال بیایند این کار را انجام دهند؛ ترجمه این حرف یعنی تا ۳۰ سال دیگر چیزی یاد نخواهیم گرفت و عرضه مدیریت نخواهیم داشت و باید به ما سرمایه بدهند.

* خارجی‌ها بنده پول هستند و به محض جدی شدن تحریم می‌روند

درخشان در پاسخ به پرسش دیگری درباره حضور شرکت‌های خارجی و تأثیر آن بر بازنگشتن تحریم‌ها، گفت: چرا بار اول شرکت‌های خارجی رفتند و قرارداد دیگری منعقد نکردند؛ جز این بود که آمریکا دستور داد؟ ما نشنیدیم که خارجی‌ها بگویند ما به خاطر عدم جذابیت بیع متقابل رفتیم بلکه گفتند به خاطر تحریم می‌رویم و باید بگویم مصلحتی بود که بیایند و مصلحتی بود که بروند.

وی با بیان اینکه شرکت‌های خارجی نگاه می‌کنند پول کجا بیشتر است، گفت: اگر از قرارداد ما ۳ میلیارد دلار سود می‌کنند و کسی بگویند ۵ میلیارد دلار می‌دهم و کار دیگری بکن همان کار را انجام می‌دهد؛ این روند را ما تا کجا می‌خواهیم ادامه دهیم؟ هر کس پول بیشتری بدهد اینها نوکر او هستند. و کسانی هم هستند که پول بیشتری می‌دهند؛ حد یقف این مسأله جداست؟

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار داشت: فرض کنید آنها روی ۲۰ میدان ما که ۱.۲ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند قرارداد بستند، کار را شروع می‌کنند و اولین پول را می‌آورند بعد از ۶ سال آمریکا می‌گوید شرکت‌های نفتی حق ندارند کار کنند، آیا فکر می‌کنید آنها خواهند گفت که فلان ماده برجام گفته است که عطف بماسبق نمی‌شود؟ همین امروز که برجام را اجرا کردند رئیس جمهور آمریکا می‌گوید این جسم برجام است و روح برجام کجاست؟ اینها استاد مذاکرات وحقوق بین‌الملل هستند و اگر ما بلد بودیم به مواد و مصوبه‌ها استناد کنیم تا الان خیلی کارها کرده بودیم و گلیم‌مان را بیرون کشیده بودیم.

وی ادامه داد: می‌گویند شرکت نفتی قرار است لابی کند اما چنین شرکتی که چنین قدرت پیچیده‌ای دارد یک شمشیر دو لبه است که می‌تواند فرق ما را هم بشکافد و اگر می‌گوییم این شرکت تخصصی نیست پس موجود عجیبی است که باید درباره آن نگران باشیم؛ امروز خود شرکت‌های نفتی می‌گویند زمان مصدق، کودتا و بحث‌های مشابه این گذشته است و ما امروز کار تخصصی می‌کنیم اما ما می‌گوییم اینها می‌توانند با رؤسای جمهور لابی کنند و سیاست را تعیین کنند.

درخشان افزود: وقتی هم کار را متوقف کردند می‌گویند اقساط ما را بدهید چون تقصیر شما بود که آمریکا شما را تحریم کرد و فسخ قرارداد هم هرگز به نفع ما نیست چون هزینه‌های سنگین دارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: اگر به او بگوییم تو برو خودمان تولید می‌کنیم می‌گویند نمی‌توانیم چون بر اساس قرارداد اختیار میدان با من است و نتیجه این توقف در واقع تولید نشدن همان ۱.۲ یا ۱.۵ میلیون بشکه‌ای است که به او سپرده بودیم و علاوه بر آن باید ماه به ماه پول به خارجی‌ها بدهیم و من نگران آن روز هستم و فکر می‌کنم که با این میادین چه کار می‌توانیم بکنیم.

* نفت موتور توسعه کشور است

وی با اشاره به گره خوردن رشته دوستی ایران با عراق در نفت روی مرزهای مشترک دو کشور، گفت: از سال ۸۵ در این باره تلاش شده و کسی پاسخ نمی‌دهد که چرا به نتیجه نرسید؟ برعکس می‌گوییم خارجی‌ها بیایند و تولید کنند و بزنند و ببرند و دشمنی ما را با عراق افزایش دهند.

وی با بیان اینکه نفت رشته دوستی ما با عراق است گفت: با عربستان چنین شرایطی را نداریم و درباره قطر حتی عمق چاه‌ها و اینکه از کدام لایه برداشته می‌شود را نمی‌دانیم و انگار هیچ راهی نداریم که در دو طرف میدان به جان آن ثروت عظیم بیفتیم و به خاطر سهل‌انگاری اولیه و ضعف دیپلماسی آن را نابود کنیم.

درخشان ادامه داد: می‌گویند صد میلیارد تومان سرمایه‌گذاری در صنعت نفت می‌خواهیم و این باید به صنعت و دانشگاه‌های کشور سرریز شود چنانچه نفت موتور توسعه کشور است و از این باید به نفت نگاه کنیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در پایان تأکید کرد: مقام معظم رهبری دستور دادند تا وقتی اصلاحات لازم انجام نشود نباید چنین اتفاقی بیفتد.