گزارشی از پشت‌پرده نرخ بیکاری

غلامرضا کشاورز حداد 

دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف با تشریح اجزای نرخ بیکاری 10.9 درصدی، ریشه حل مشکل بیکاری را در رشد اقتصادی و جذب تکنولوژی تولید به روز به منظور تولید رقابتی با هدف صادرات دانست.

دکتر غلامرضا کشاورز حداد  در گفت و گو با خبرنگار اقتصاد آنلاین درباره نرخ بیکاری و آنچه که دولت باید در شرایط رکود انجام دهد، اظهار کرد: صحبت‌هایی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه دولت باید شغل ایجاد کند اینکه چرا افراد را استخدام نکرده است. این در حالی است که این تصور از اشتغالزایی توسط دولت نادرست است. زیرا که دولت بیش از ظرفیت مورد نیاز برای ارایه کالاهای عمومی، نیروی کار استخدام کرده و اکنون توان تامین هزینه‌های دستمزدی آنها را ندارد.
وی در ادامه با بیان اینکه دولت باید زمینه اشتغال را فراهم کند، گفت: لازمه ایجاد اشتغال رشد اقتصادی است بنابراین دولتمردان و سیاستگذاران باید بر افزایش رشد اقتصادی متمرکز شوند، اما باید به این نکته نیز توجه کرد که رشد اقتصادی ممکن است حتی با ایجاد اشتغال همراه نباشد.
این کارشناس اشتغال با تاکید بر اینکه حل معضل اشتغال به طور جدی به ریشه یابی نیاز دارد، تصریح کرد: استفاده از منابع داخلی برای ایجاد اشتغال یکی از الزامات این امر است که با توجه به شرایط فعلی اقتصاد کشور چنین امری امکان پذیر نیست، اما الزام دیگر جذب سرمایه گذاری و مشارکت در تولید با شرکتهای خارجی است که همراه با تکنولوژی کم هزینه اقدام به تولید رقابتی به منظور صادرات کند.
دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف با اشاره به اینکه ورود سرمایه گذار خارجی باید با هدف صادرات صورت بگیرد، گفت: امروزه تجارت در دنیا به صورت سازمان یافته انجام می شود و تجارت پراکنده به صورت کول بری، بازارچه مرزی و ... شغل موثری را ایجاد نمی کند.
کشاورز با تاکید بر اینکه حل مشکل رشد اقتصادی در گرو این است که دولت چقدر بتواند در عرصه جهانی نقش آفرین باشد، اضافه کرد: دولت باید دستگاه دیپلماسی، قضایی  و دستگاه های اقتصادی را برای جذب سرمایه گذاری خارجی تجهیز کند.
وی با اشاره به اینکه برخی اعلام می کنند آزادسازی منابع بلوکه شده می تواند راهگشا باشد، خاطرنشان کرد: این امر نمی تواند مشکلی را حل کند چرا که تجربه دولت قبل که شاهد درآمدهای ارزی قابل توجه بودیم نشان داد که با تنها افزایش درآمد ارزی شغل ایجاد نخواهد شد.
این کارشناس اشتغال تصریح کرد: نیروی کار یک نهاده مکمل است و باید نهاده سرمایه ای وجود داشته باشد تا بتواند محصول مورد نیاز برای بازار جهانی تولید کند، بنابراین باید در یک اقتصاد باز و رقابتی شرایط را برای  تحریک تقاضا برای نیروی کار فراهم کنیم.
دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف در پاسخ به اینکه آیا نرخ بیکاری اعلام شده از سوی مرکز آمار را واقعی می دانید؟، اظهار کرد: این نرخ واقعی است اما بررسی جزییات است که وضعیت و ترکیب واقعی بیکاری در کشور را نشان می‌دهد.
کشاورز با اشاره به اینکه نرخ بیکاری نیروی کار ساده حدود 5 الی 6 درصد است، اضافه کرد: این نرخ از نرخ طبیعی بیکاری هم پایین تر است و این در حالی است که در فصل تابستان روستاها و بخش کشاورزی با کمبود نیروی کار روبه رو است، اما بررسی نرخ بیکاری نیروی کار تحصیلکرده نشان می دهد که این نرخ برای مردان 23 الی 24 درصد و برای زنان بیش از 40 درصد است.
وی گفت: پایین بودن نرخ بیکار و دور از انتظار بودن نرخ بیکاری 11 درصد با مشاهدات شهروندان از محیط اقتصادی پیرامون آنها ریشه در این واقعیت دارد که مشارکت زنان حدود 14 درصد است یعنی تنها 14 درصد از زنان 10 تا 60 سال شاغل بوده یا در جستجوی کار هستند،  اگر این نرخ بالا تر می‌بود نرخ بیکاری زنان بسیار بیشتر می شد. علاوه بر آن مردم بیکاری 24 درصدی فارغ التحصیلان دانشگاهها را به خوبی مشاهده و درباره آن به سادگی قضاوت می‌کنند ولی باید توجه داشت که نرخ بیکاری برای مشاغل غیر ماهر بسیار پایین تر از 11 درصد است.
دانشیار دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه داشتن مهارت می تواند طول مدت بیکاری را کاهش دهد، اظهار کرد: افرادی که در موسسه‌های فنی حرفه‌ای مهارت آموزی کرده‌اند، احتمال می‌رود طول دوره بیکاری کوتاه‌تری را داشته باشند. وی با اشاره به اینکه برای برخی از رشته‌های دانشگاهی، بازار کار اشباع شده و بنگاه‌های اقتصادی توانایی جذب آنها را ندارند، خاطرنشان کرد: بازار کار پویا بوده و نیازهایی آن به روز تغییر می‌کند. اما ساختار نظام آموزشی که از قدیم شکل گرفته پویا نبوده و نتوانسته طبق نیاز بازار کار نیرو تربیت کند و در نتیجه شاهد هستیم که در برای برخی دانش آموختگان پاره‌ای از رشته‌ها در بازار فرصت شغلی متناسب با تحصیلات آنها وجود ندارد.
کشاورز ادامه داد: دانشگاه ها به عنوان بنگاه اقتصادی که یا از دانشجویان و یا از دولت هزینه هایشان را دریافت می کنند به دنبال تربیت دانشجو با کمترین هزینه هستند و راه اندازی رشته جدید و کنار گذاشتن رشته موجود کار پرهزینه‌ای است. آنها علاقه‌ای به تغییر و سرمایه‌گذاری ندارند. از سوی دیگر بیکاری دانش آموختگان این رشته علامت مایوس کننده‌ای برای جوانانی است که تمایل به ادامه تحصیل دانشگاهی دارند. در نتیجه به آرامی تقاضا برای تحصیل در این رشته‌ها فروکش کرده و بازار آنها از رونق می‌افتد. اکنون شاهد هستیم در بسیاری از رشته های دانشگاه آزاد و پیام نور که تحصیل رایگان نیست متقاضی وجود ندارد، در واقع بیکاری دانشجویان قبلی بوده است که متقاضیان جدید تحصیل را نسبت به این مسئله آگاه کرده‌اند. اگر هنوز، صرفنظر از امکان کسب توانمندی مهارتی توسط دانش آموختگان دانشگاهی، تقاضا برای ادامه تحصیل در میان جوانان چشم‌گیر است. دلیل آن در وجود درآمدهای نفتی و پرداخت دستمزد بر پایه مدرک تحصیلی است. دولت بدون توجه به کارایی افراد دارند به آنها حقوق پرداخت می کند و در نتیجه شاهد رانت مدرک تحصیلی در بخش دولت هستیم.
وی با بیان اینکه در بخش خصوصی نیز این مسئله تاحدودی وجود دارد اما رو به نزول است، گفت: رانت مدرک تحصیلی در دولت باعث شده که افراد تمایل به ادامه تحصیل و سپس فعالیت در بدنه دولت داشته باشند.

منبع: اقتصادآنلاین