گاهی حمایت از کسب و کارهای خرد به منبع درآمد و کاسبی برخی دستگاه‌ها تبدیل می‌شود

در حالی که با عمل به تجربه جهانی، رشته‌های مختلف کسب و کار خردمی تواند راه‌حل کم‌هزینه مشکل اشتغال باشد و با توجه به چالش بزرگ بیکاری در ایران، دستگاه‌ها باید از این موضوع حمایت کنند، اما نگاهی به رفتار برخی از آنها نشان می‌دهد بیش از آن که به فکرحمایت از کسب و کار خرد باشند به فکر جیب خود هستند.

یکی از سیاست های مناسب و کارآمد برای پاسخ منطقی به نیاز اشتغالزایی، حمایت از کسب و کارهای خرد است؛ از ساماندهی دستفروشان گرفته تا راه اندازی بازارچه های خوداشتغالی و بازارهای روز. یعنی مکان هایی که عرضه کنندگان خرد و غیرحرفه ای مانند زنان خانه دار و سرپرست خانوار و بیکاران که توانایی راه اندازی واحد صنفی و مغازه ندارند، بتوانند کالاها و خدماتی که توانایی عرضه آن را دارند به اقشاری از جامعه ارائه کنند. این روش اشتغالزایی آن قدر در حل مشکل اشتغال موثر است که بیشتر کشورهای پیشرفته انواع مختلف آن را اجرا کرده و مورد حمایت قرار داده اند. شاهد مثال آن ایالات متحده آمریکاست که در زمان بحران اقتصادی با استفاده از جاذبه تولیدات خانگی توانست به میزان زیادی تقاضای کار را پاسخ دهد و در نهایت تا دوران رونق دوباره، تقاضا و عرضه را همسو نگه دارد.

راه حلی کم هزینه

این در حالی است که با توجه به روند رو به رشد بیکاران و نگرانی مسئولان، کسب و کارهای خرد می تواند راه حل کم هزینه مشکل اشتغال باشد؛ اما نتایج بررسی ها نشان داده نه تنها حمایت کافی از این امر صورت نمی گیرد، بلکه برخی دستگاه ها با نگاه سوداگرایانه ای که می خواهند آن را به گاو شیرده برای جبران کسری درآمدهای خود تبدیل کنند؛ موضوعی که قطعا در صورت تداوم، شکست کسب و کارهای خرد را رقم خواهد زد.

دکتر محسن ایزدخواه، کارشناس بازار کار در گفت وگو با جام جم با اشاره به معضل بیکاری گسترده در جامعه امروز و ناتوانی دولت در ایجاد اشتغال به اندازه مورد نیاز کشور اظهار کرد: همواره مسئولان از نبود امکانات و منابع مالی برای تولید شغل گلایه دارند، در حالی که نمونه های متعددی در کشورهای مختلف جهان وجود دارد که بحران هایی از این نوع را با استفاده از نسخه رونق کسب و کارهای خانگی و دیگر رشته های کسب و کار خرد به فرصت تبدیل کرده اند؛ بنابراین کشورمان نیز می تواند با کمترین هزینه بخش قابل ملاحظه ای از معضل بیکاری را از این راه برطرف کند.

وی افزود: اما با نگاهی گذرا متوجه می شویم در پاره ای موارد این نسخه خود به عنوان منبع درآمدی در سازمان ها و ارگان های مربوط تبدیل شده است و به زیان تولیدکنندگان خانگی به حساب می آید. در واقع آن قدر بر سر راه متقاضیان موانع مقرراتی و مالی قرار می گیرد که شخص عطای کار را به لقایش می بخشد و در نتیجه شاهد گسترش پدیده ای مانند دستفروشی در سطح شهر و آسیب های اجتماعی ناشی از آن هستیم که با وجود برخوردهای گاهی خونین، باز هم جمع آوری نمی شود.

از بازارچه های خوداشتغالی تا میادین میوه وتره بار

در همین حال با توجه به شرایط خاص بازار کار ایران به نظر می رسد راه اندازی و گسترش بازارچه های خوداشتغالی، بازارهای روز و همچنین میادین میوه و تره بار راه حل مناسبی برای گسترش کسب و کارهای خرد باشد و افراد را تشویق کند تا کالاهای تولیدی خود را بدون کمترین هزینه ای به متقاضیان عرضه و درآمد کسب کنند.

با این حال بررسی ها نشان می دهد متقاضیان این گونه مکان ها با موانع متعددی روبه رو هستند که بروکراسی و شرایط نه چندان آسان اشغال این مکان ها و دریافت هزینه هایی که در برخی مواقع هنگفت است، مهم ترین آنها را تشکیل می دهد. در این میان شهرداری تهران و دیگر شهرداری های کشور با توجه به این که اداره کننده و مسئول شهر هستند، نقش حیاتی به عهده دارند؛ اما نتایج بررسی ها نشان می دهد با این که در برخی موارد طرح های ارزانقیمت برای کسب و کارهای خرد دایر شده، اما اولا گسترده نیست و ثانیا بروکراسی آن زیاد است. در کنار این زیرساخت هایی که می تواند باعث رونق واقعی کسب و کارهای خرد شود، در اختیار و تقاضیان قرار نمی گیرد یا در ازای آن هزینه های سنگین دریافت می شود که میادین میوه و تره بار اصلی ترین نمونه در این باره است.

طرح های محدود و دشوار، اما ارزان قیمت خود اشتغالی

یک مقام مسئول در شهرداری منطقه 6 تهران ـ که حاضر به درج نام خود در این گزارش نشد ـ در این باره به جام جم گفت: بازارچه های خوداشتغالی که از سوی شهرداری های مناطق تهران دایر می شوند بر مبنای غیرانتفاعی بودن و صرفا برای حمایت از تولیدات خانگی زنان سرپرست خانوار تدارک دیده شده اند.

وی به مکان یابی برپایی این بازارچه ها اشاره کرد و افزود: برای تعیین مکان برپایی این گونه بازارچه ها از سوی شهرداری مسئولان مربوط به موارد متعددی توجه دارند که عبارتند از: 1 ـ حجم عبور و مرور 2 ـ امکانات رفاهی برای بازدیدکنندگان 3 ـ ترافیک منطقه؛ بنابراین با درنظر گرفتن این سه مهم، شهرداری ها برای برپایی این بازارچه ها مکان یابی می کنند. به عنوان مثال اکنون در ضلع شمال غربی بوستان لاله و در بخشی از بوستان ساعی این بازارچه ها دایر شده است.این مقام مسئول درباره نحوه استفاده متقاضیان از خدمات بازارچه های خوداشتغالی تصریح می کند: افراد به صورت تکی قابلیت حضور در این بازارچه ها را ندارند و باید نسبت به حضور در تعاونی ها یا تشکیل تعاونی اقدام کنند و پس از آن در قالب تعاونی وارد مجموعه های خود اشتغالی بشوند. وی درباره هزینه حضور تولیدکنندگان در قالب بازارچه های خود اشتغالی گفت: از آنجا که این تصمیم گیری به عنوان راهکاری غیرانتفاعی برای شهرداری و حمایت از تولیدکنندگان خانگی در نظر گرفته شده است برای حضور افراد در این بازارچه ها هیچ هزینه ای دریافت نمی شود و میزهای یاد شده در فضای تعیین شده با امکانات ابتدایی در اختیار آنها برای مدتی محدود قرار می گیرد.

میادین میوه و تره بار، درآمدی برای شهرداری

در همین حال میادین میوه و تره بار شهرداری راهکار واقعی تری برای راه اندازی کسب و کار خرد هستند؛ چراکه هم امکانات زیرساختی کامل تری دارند و هم در مناطق پررفت و آمد دایر می شوند. میادین میوه و تره بار برای حضور آن دسته تولیداتی که سازندگانشان امکان حضور در بازارهای معمول را ندارند به صورت شرکت تعاونی، تعیین و در نظر گرفته شده است. به صورتی که براساس مصوبه شورای انقلاب، در بهمن 1358 سازمان میادین میوه و تره بار و فرآورده های کشاورزی زیر نظر شهرداری تهران با هدف تهیه و توزیع میوه و تره بار و فرآورده های کشاورزی مورد مصرف مردم و همچنین کوتاه کردن دست واسطه ها از طریق ایجاد ارتباط مستقیم بین تولیدکنندگان و مصرف کنندگان تشکیل شد. هم اکنون 15 میدان و 175بازار و بازار محله ای (در مجموع 190 واحد بجز میدان مرکزی) فعال هستند. اما با گذر زمان نگاه شهرداری به میادین میوه و تره بار تغییر کرد وحمایت از کسب و کارهای خرد و خوداشتغالی و حذف واسطه ها جای خود را به کسب درآمدهای هنگفت داد. تا جایی که اکنون قیمت اجاره غرفه های این میادین با مغازه های عادی شهر چندان تفاوتی ندارد و نه تنها هدف اصلی آن که عرضه محصولات ارزان قیمت به مردم است به حاشیه رفته، بلکه جلوی حضور بیکاران و نقش آفرینی این میادین در راه اندازی کسب و کارهای خرد گرفته شده و تغییر جهت یافته اند.

اجاره های باورنکردنی

یکی از غرفه دارهای میادین میوه و تره بار در منطقه سه شهرداری تهران درباره روند تحویل گرفتن غرفه خود به خبرنگار جام جم گفت: روش تحویل غرفه های این گونه بازارها به صورت مزایده است که با تعیین اجاره بهای حداقلی از سوی سازمان میادین میوه و تره بار شهرداری آغاز می شود و هر چه رقم پیشنهادی بالاتر برود اولویت واگذاری با رقم بالاتر خواهد بود. به عنوان مثال برای غرفه ای که اکنون در آن فعالیت می کنیم ماهانه ده میلیون تومان باید اجاره بپردازیم، البته بد نیست بدانید این حداقل قیمت موجود در این میدان است.

این غرفه دار تصریح کرد: در این زمینه یک سوال بسیار مهم باید از سوی مسئولان پاسخ داده شود که مگر اصل راه اندازی این گونه بازارچه ها کمک به کسانی که سرمایه چندانی ندارند و حمایت از کسب و کارهای خرد نیست، پس چرا برای تامین منافع مالی دستگاه ها به فروشنده ای که صرفا برای گذران زندگی و رساندن بی واسطه تولیداتش به مردم به این اماکن آمده فشار غیرمنطقی وارد می کنند؟ این چه حمایتی است که باید همواره یک طرف معامله تحت فشار باشد؟

وی به کم فروشی و گاهی اوقات فروش محصولات با کیفیت نامناسب برخی غرفه داران برای تامین هزینه های خود اشاره کرد و گفت: در غرفه های فروش میوه و تره بار این معضل بسیار مشهود است چون فروش میوه یا موادی از این نوع به صورت درهم، فرصت سوء استفاده را فراهم کرده و باعث زیان همان مصرف کننده ای که شهرداری قصد حمایت آن را داشته، می شود. بنابراین تنها خواسته این است که اگر قرار باشد شهرداری برای رونق کسب و کار تولیدکنندگانی مثل ما و البته حمایت از مصرف کننده این اماکن را در اختیارمان قرار دهد می تواند با استفاده از راهکارهای دیگری نسبت به تامین هزینه های نگهداری بازارچه اقدام کرده نه این که اجاره های سنگین را ـ که معمولا بدون هیچ نظر کارشناسی تعیین شده است ـ برما تحمیل کند.

بازارچه های خوداشتغالی خارجی

راه اندازی بازارهای هفتگی وروزانه، راهکاری است که بسیاری از کشورهای توسعه یافته مثل فرانسه، ایتالیا، انگلستان، هلند، بلژیک، سوئد و ترکیه برای ایجاد اشتغال خرد و البته کاهش هزینه خرید برای مردم به کار گرفته و با سازوکارهایی از سوی سازمان های مربوط و عمدتا شهرداری ها درباره آن اقدام می کنند، اما مقایسه ای کوتاه میان شرایط واگذاری زیرساخت این بازارها میان ایران و برخی کشورهای همسایه تفاوت را آشکار می کند.

به عنوان مثال در استانبول بازارچه های هفتگی یکی از پرمخاطب ترین بازارهای محلی هستند که با همکاری شهرداری برای ارتباط مستقیم تولیدکنندگان غیرحرفه ای و خریداران تدارک دیده شده اند. در نتایج یک تحقیق دانشگاهی در این باره مشخص شد چهارشنبه بازار منطقه فاتیح ـ یکی از معروف ترین بازارهای محلی استانبول ـ هر هفته نزدیک به 8000 نفر بازدید کننده دارد و عاملی برای اشتغال هزار نفر است.

این در حالی است که شهرداری تنها برای اجازه پهن کردن بساط تولیدکنندگان که عمدتا خانگی هستند فقط روزانه از آنها ده لیر ترکیه (معادل 13 هزار تومان) دریافت می کند و آن هم برای نظافت خیابان هاست. حالا تاثیر و وسعت این گونه بازارچه های کسب و کار خرد و هزینه آن را با هزینه اجاره غرفه در میادین میوه و تره بار تهران مقایسه کنید.

اجاره غرفه دربرخی میادین میوه و تره بار شهرداری تهران

منبع: جام جم