پژوهشگران در جریان گفت وگو با 15 زن کارآفرین ایرانی به این نتیجه رسیده اند که مشارکت کنندگان هر سه نوع فشار نهادی را تجربه می کنند.

نرخ جهانی کارآفرینی زنان طی سال های اخیر نزدیک به 6 درصد افزایش یافته است. سازمان دیده بان جهان کارآفرینی در سال 2017، 83 کشور را برای تعیین نرخ کارآفرینی زنان بررسی کرد و به این نتیجه رسید که زنان کارآفرین از همتایان مرد خود نوآورتر بوده اند. در دهه های گذشته جای زنان در در پژوهش های کارآفرینی در کشورهای در حال توسعه خالی بود و بیشتر مطالعات، به حضور زنان کارآفرینی در کشورهایی مثل آمریکا، انگلیس و کانادا می پرداخت. اما در سال های اخیر با افزایش نقش آفرینی زنان کارآفرین در کشورهای در حال توسعه، توجه دانشگاه به زنان در این کشورها هم جلب شده است.

 براساس گزارشی که بانک جهانی در حوزه کارآفرینی زنان انجام داده، از بین کشورهای آسیایی، مردان در خاورمیانه نگرش منفی تری به اشتغال زنان دارند. دراین منطقه تنها 4 درصد فعالیت های کارآفرینانه به زنان تعلق دارد. یکی از بزرگترین موانع پیش روی زنان در کارآفرینی، فشارهای نهادی است که از ساختارهای اجتماعی بیرون می آید. به طور معمول نهادها به عنوان محدودیت تعریف می شوند اما افراد این توانایی را دارند که با این محدودیت های به نسبت مقاوم در برابر تغییر، مقابله کرده و از آن فرصت بسازند. سه نوع فشار از سوی نهادها به افراد وارد می شود که آن را فشارهای تنظیمی، هنجاری و تشخیصی می دانند که دو فشار نخست از بیرون و فشار تشخیصی از درون به افراد می شود. فشارهای تنظیمی، شرایط محیط کار از جمله مقررات را شامل می شود و فشارهای هنجاری مربوط به شرایط اجتماعی است. فشارهای تشخیصی هم مربوط به مسائل روانی و درونی افراد است.

 اما در ایران اوضاع برای زنان کارآفرین چگونه است؟ پژوهشگران در جریان گفت وگو با 15 زن کارآفرین ایرانی به این نتیجه رسیده اند که مشارکت کنندگان هر سه نوع فشار نهادی را تجربه می کنند. زنان کارآفرین از عواملی مثل مشکلات مالی، مجوز، هزینه ها، رقبا، نیروی کار، قانون مسئولان متاثر می شوند. هم چنین فشارها از سوی مردان جامعه و خانواده هم از فشارهای هنجاری وارد شده به زنان کارآفرینی ایرانی است. هم چنین زنان کارافرین ایرانی با فشارهایی مثل خودکم بینی ونادیده گرفتن خود هم دست و پنجه نرم می کنند.

در رکن تنظیمی، در مقوله فشار از سوی مسئولین، تنها عامل فشار وابسته به جنسیت تبعیض توسط مجریان قوانین شناسایی شد. پاسخ کارآفرینان زن به این نوع فشار، مصالحه، اجتناب و مبارزه است. در رکن هنجاری سه مقوله اصلی فشار شامل فشار از سوی مردان جامعه (عدم تحمل جلو افتادن زنان از مردان و دستکم گرفته شدن زنان)، فشار از سوی سایر زنان (عدم حمایت زنان از یکدیگر)، فشار از سوی خانواده (درنظرگرفتن تنها دو نقش همسری و مادری برای زن) شناسایی شد. با توجه به داده های به دست آمده از مصاحبه ها می توان گفت زنان کارآفرین در مقابل این فشارها تسلیم نمی شوند و مسالمت آمیزترین پاسخ آنها مصالحه است. با شدت گرفتن این فشارها پاسخ ها شکل تهاجمی تر به خود گرفته و از مصالحه به سمت اجتناب، مبارزه و حتی دستکاری کردن پیش می رود.

یافته های پژوهشگران نشان می دهد میان توانایی های شخصیتی از قبیل اعتماد به نفس و پنداشت از خود، بر اشتغال زنان رابطه متقابل وجود دارد، به طوری که پنداشت از خود و اعتماد به نفس بالا، اثر مستقیم بر اشتغال زنان و موقعیت شغلی آنان دارد. درواقع می توان با تقویت زنان کارآفرین از منظر شخصیتی، واکنش های فعالانه تر آن ها را در مقابله با فشارهای نهادی انتظار داشت.

برای مطالعه بیشتر مقاله «بررسی دیدگاه زنان کارآفرین ایرانی به فشارهای نهادی» را بخوانید.

اتاق تهران