دکتر علیرضا سلطانی
عضو هیات علمی دانشگاه و روزنامه‌نگار اقتصادی
یکی از مهم‌ترین اولویت‌های دولت پس از توافق هسته‌ای، بازگشت سریع و مقتدرانه ایران به بازار نفت و احیای جایگاه از دست رفته کشور در دوران تحریم‌ است.


با اعمال تحریم‌های نفتی، صادرات نفت ایران به کمتر از یک میلیون بشکه در روز کاهش پیدا کرد و این درحالی است که تا قبل از اعمال تحریم نفتی، ایران به طور متوسط روزانه 8/  2 میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد. تحقق این مهم به دلیل رکود حاکم بر صنعت نفت تحت‌تاثیر تحریم‌ها در سال‌های اخیر و زمانبر بودن فعال کردن میدان‌های نفتی فرآیندی سخت و پرهزینه است. علاوه بر این باید انتظار داشت کشورهای نفتی دیگر به‌ویژه کشورهایی که جای خالی نفت ایران را در دوران تحریم پرکردند در برابر این بازگشت مقاومت کرده و با توسل به شیوه‌های سیاسی و روانی در مسیر بازگشت ایران سنگ‌اندازی کنند و بعضا متوسل به ابزارها و فشارهای سیاسی شوند. با وجود این موانع اما، بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت آن هم سریع، قدرتمند و تاثیرگذار (در شکل کاهش قیمت نفت) امری ضروری و راهبردی است.

در این راستا هیچ‌گونه ملاحظه‌ای به‌ویژه کاهش قیمت نفت نباید مورد توجه قرار گیرد. در واقع بازار نفت و به تبع آن سایر کشورهای صادرکننده نفت باید خود را با نفت ایران و بازگشت آن به بازار تطبیق دهند نه اینکه ایران متناسب با شرایط، ملاحظات و الزامات بازار نفت به ویژه جلوگیری از کاهش قیمت‌، برای بازگشت تدریجی و احتیاط‌آمیز خود به بازار نفت برنامه‌ریزی کند. بازگشت ایران به بازار نفت به صورت تدریجی، احتیاطی و نامحسوس، بزرگترین خطای راهبردی خواهد بود چراکه زمینه تقویت مقاومت بازار در مقابل نفت ایران و تضعیف حس مسوولیت‌پذیری سایر کشورهای صادرکننده را فراهم می‌سازد و از سوی دیگر امکان بازاریابی و جذب مشتریان نفت و همچنین بهره‌مندی از خدمات بانکی و بیمه‌ای در حوزه صادرات و انتقال را سخت و پرهزینه می‌کند.

 با این تحلیل به نظر می‌رسد رویکردی که وزارت نفت برای بازگشت به بازار نفت پس از تحریم‌ها به صورت عرضه گسترده و زیاد نفت در پیش گرفته، رویکردی کاملا درست است، منتها این رویکرد باید به‌طور گسترده و فراگیر اطلاع‌رسانی شود تا بازار نفت و کشورهای عمده صادرکننده از هم‌اکنون زمینه و بسترهای بازگشت مقتدرانه ایران را آماده کنند تا هزینه کمتری در پی کاهش احتمالی و البته کوتاه‌مدت قیمت نفت پرداخت کنند. نامه وزیر نفت به دبیرکل اوپک و کشورهای عضو این سازمان در جریان نشست اخیر، بخشی از این رویکرد درست بود. علاوه بر این بازگشت قدرتمندانه ایران به بازار نفت، مستلزم داشتن امکان و ظرفیت تولید واقعی نفت است. در 2 سال گذشته با وجود محدود بودن منابع مالی، تاحدی این امکان به‌ویژه در ماه‌های اخیر با پررنگ شدن امیدها نسبت به نتایج مثبت مذاکرات هسته‌ای به‌طور نسبی ایجاد شده است اما برای ظهور و بروز مقتدرانه کافی به نظر نمی‌رسد.

در این راستا، بسیج منابع مالی و امکانات فنی توام با حمایت‌ نظام تصمیم‌گیری کلان اقتصادی از صنعت نفت امری لازم و ضروری است. تجهیز منابع مالی و اعتباری داخلی، حرکت اولیه صنعت نفت در دوران پس از تحریم است و برای جذب سرمایه‌گذاری و بازاریابی سخت خواهد بود هرچند با آزادشدن منابع ارزی کشور با رفع تحریم‌ها، بخش قابل‌توجهی از این مشکل حل می‌شود اما این منابع برای جهش بعدی در عرضه نفت به بازار که 6ماه تایک سال در نظر گرفته شده، قابل استفاده خواهد بود. در مرحله نخست که برنامه‌ریزی برای عرضه 500 هزار بشکه‌ای به بازار در یک مقطع 2تا 4 ماهه است، منابع و امکانات داخلی باید به‌کار گرفته شود. البته مهلت چند ماهه برای اجرایی شدن توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها خود فرصتی است تا زمینه‌ها و بسترهای فنی و روانی بازگشت ایران به بازارهای جهانی فراهم شود. بنابراین با فرض قطعی بودن رفع تحریم‌ها در آینده نزدیک، از این فرصت باید بهره‌برداری لازم را کرد.

نکته مهم اینکه با افزایش صادرات نفت به بازارهای جهانی، سایر بخش‌های مرتبط با صنعت نفت کشور که مشمول تحریم‌ها بودند نیز از گردونه تحریم‌ها خارج می‌شوند. مهم‌ترین این بخش‌ها، ناوگان نفتکش ایران به‌عنوان بزرگترین ناوگان جهان در حوزه حمل‌ونقل نفت است. افزایش تولید و صادرات نفت کشور زمینه‌ساز بازگشت دوباره این ناوگان به دوران اوج گذشته است. همچنین رفع تحریم‌های بانکی و بیمه‌ای صنعت نفت و حضور دوباره این شرکت‌ها در صنعت نفت ایران در گرو ظهور و بروز نفت ایران در بازارهای جهانی است.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۵۶۲