دکتر طهماسب مظاهری

رئیس اسبق بانک مرکزی
بر مبناي تعريف ارزش‌افزوده، نوعي ماليات بر مصرف است كه هم‌اكنون در بيش از 140 كشور جهان تحت عنوان ماليات بر ارزش‌افزوده به اجرا درآمده است.
كشورهاي فرانسه و آلمان از جمله اجراكنندگان اوليه اين ماليات بوده و در كشورهاي عضو اتحاديه اروپا همه اين ماليات را پذيرفته و به اجرا گذاشته‌‌اند. كشورهاي نامزد عضويت در اتحاديه اروپا نيز همه به پذيرش و اجراي اين نوع ماليات التزام دارند.

تعریف مالیات بر ارزش‌افزوده
در ايران، پرداخت ماليات بر مصرف به شكلي كه مستقيما توسط مصرف‌كنندگان به فروشندگان پرداخت شود و فروشندگان اين مالیات‌ها را به نيابت از طرف دولت جمع‌آوري كنند و سپس آن را در اختيار سازمان امور مالياتي قرار دهند، تاكنون وجود نداشته است. اين به آن معني نيست كه ايرانيان كليه مايحتاج خود را بدون پرداخت انواع مالیات‌های غيرمستقيم تامين مي‌كنند. برعكس، مصرف‌كنندگان ايراني براي خريد بسیار از مایحتاج خود مالیات پرداخت می‌کنند.
ماليات بر ارزش‌افزوده در واقع نوعي ماليات بر فروش كالا و خدمات چندمرحله‌ای است كه طي مراحل زنجيره واردات، توليد، توزيع، مصرف با نرخ مالياتي ثابت (غیرتصاعدی) اعمال شود ولي نهايتا مصرف‌كنندگان نهايي تنها پرداخت‌كننده واقعي آن هستند. مبناي محاسبه اين ماليات بهاي كالا و خدماتي است كه يا در داخل کشور توليد مي‌شوند يا به كشور وارد مي‌شوند و فروشندگان يا ارائه‌دهندگان خدمات براي آنها صورتحساب صادر می‌کنند.
در اين نظام مالياتي هر يك از ارائه‌دهندگان كالا و خدمات كه در اين نظام مالياتي از ديد دولت مؤديان مالياتي تلقي می‌شوند، مكلف به نگهداري دفاتر حسابداري و در هنگام فروش مكلف به تهيه و صدور صورتحساب هستند. در صورتحساب‌های صادره باید مشخصات طرفين معامله، مشخصات كامل كالا همراه با قيمت و ماليات آن در ستون‌های مربوطه، در چند نسخه ثبت‌شده باشد.

مالیات بر ارزش‌افزوده در ایران
مالیات بر مصرف یکی از عادلانه‌ترین مالیات‌هایی است که یک دولت می‌تواند دریافت کند و مالیات بر ارزش‌افزوده (VAT) ابزار اجرایی آن است.
آیین‌نامه‌ها و روش‌های اجرایی این قانون با دقت کافی انجام‌ نشده و عملا در برخی موارد تبدیل به مالیات مضاعفی برای تولید‌کننده یا توزیع‌کننده شده است و در برخی موارد مالیات وصولی از مردم به دست دولت نرسیده است.
اگر دولت به نحو روشن و شفاف مالیات بر ارزش‌افزوده را به مردم و واحدهای تولیدی توضیح دهد و سازوکار مناسب برای آن تعبیه کند، منبع بزرگ مالی برای دولت فراهم می‌شود.
شاید مهم‌ترین توجیه برای ترویج مالیات بر ارزش‌افزوده این باشد که دولت را در تأمین منابع مالی خود کمک می‌کند و دولت نیاز کمتری به مراجعه به سیستم بانکی و استفاده از دارایی مردم خواهد داشت.
یکی از الزامات توفیق در اجرای مالیات بر ارزش‌افزوده، آمادگی کامل دولت به استرداد ارقام اضافه دریافتی از مردم و واحد‌های خدماتی و تولیدی، با طیب خاطر، به مؤدیان و صاحبان حق است، رسم رایج که وصول باقدرت انجام می‌شود؛ اما استرداد مالیات به مؤدیان به‌سختی و با اکراه انجام می‌شود، باید تغییر کند.
توفیق در این امر، مستلزم استفاده از آخرین روش‌ها و دانش فنی و نیروی انسانی کارآزموده و سالم و برخورد صادقانه با مردم است.
در دولت هشتم مالیات بر ارزش‌افزوده 7درصد تعیین شد که در آن زمان این عدد با کار کارشناسی تعیین ‌شده بود، این لایحه به مجلس تقدیم شد و مجلس مالیات بر ارزش‌افزوده را به سه درصد کاهش داد؛ این کار نادرست بود، در کشورهای اروپایی این مالیات حدود 17 تا 19 درصد است، در حال حاضر این مقدار مالیات بر ارزش افزوده برای کشور  با توجه به درآمد سرانه باعث کاهش مصرف خواهد شد. مقدار مالیات بر ارزش‌افزوده 8 درصد است که به نظر می‌رسد این میزان منطقی و بهینه باشد.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۴۵۷