دکتر جمشید پژویان

ابتدا برای درک تفاوت آنچه در مناطق آزاد ما می‌گذرد با آنچه در کشورهای موفق در زمینه بهره‌وری از مناطق آزاد وجود دارد، لازم می‌دانم تا قدری درمورد فضای اقتصادی حاکم بر مناطق آزاد موفق در آسیا توضیح دهم. در چین و سنگاپور عمدتا بابت پیچیدگی‌های قوانین موجود در این کشورها و همچنین برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم، مناطق آزادی را طراحی کردند که از بسیاری از قید و بند‌های سرزمین اصلی رها بود. بنابراین به‌دلیل وجود مزایایی مانند نیروی کار و نهاده‌های تولیدی ارزان، سرمایه‌گذاران خارجی و به‌ویژه آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها به این مناطق هجوم بردند و باعث شدند تا سرمایه‌گذاری‌های مستقیم شکل بگیرد. در نتیجه تولیدات افزایش پیدا کرد و تکنولوژی‌های روز دنیا به این مناطق وارد شدند، مشکلی نیز از بابت بازار کالاها وجود نداشت چرا که خود این سرمایه‌گذاران مستقیم بازارهای مورد نیاز را در کشورهای خود داشتند. نتیجه این فرآیند رونقی بود که در این کشورها ایجاد شد و هم اکنون ما شاهد این شکوفایی هستیم. اما متاسفانه ایجاد مناطق آزاد در کشور ما نتیجه عکس داشت.

در ایران مناطق آزاد به مناطقی تبدیل شدند که فقط تجارت در آنجا آزاد است، به‌عبارت دیگر کالاها وارد این مناطق می‌شوند و مسئولان این مناطق مبلغی را از واردکنندگان می‌گیرند که شبیه به مالیات است و چیزی از این پول‌ها دست سازمان مالیاتی و گمرک ما را نمی‌گیرد. به نظر من این مناطق نه‌تنها نقش مثبتی در اقتصاد نداشتند بلکه تا حدودی نیز نقششان مضر بوده، چون هیچ‌کدام از این مناطق تبدیل به مناطق جذب سرمایه‌گذاری‌های مستقیم نشدند و همچنین صنایع جدیدی نیز در این مناطق شکل نگرفت تا با صادرات این کالاها زمینه رشد و شکوفایی اقتصاد فراهم شود. این منطقه‌ها عمدتا عاملی برای واردات بیشتر شدند، اسم منطقه آزاد در ایران وسیله‌ای شده برای کسب درآمدهای بسیار کلان و جالب این که بیشتر نماینده‌ها و استاندارهای مناطق مرزی به دنبال این هستند که برای حوزه خودشان یک منطقه آزاد ایجاد کنند. همانطور که شاهد هستیم در کشور تعداد زیادی از این حوزه‌های آزاد تجاری وجود دارند که درآمدهای کلانی نیز در این مکان‌ها وجود دارد، اما متاسفانه این درآمدها حاصل تولید و فعالیت نیست و به‌جای اینکه به خزانه دولت ورود کنند، مستقیم به جیب ساکنان آنها می‌رود. شاید این سوال پیش بیاید که با وجود این شرایط چه اصلاحاتی موردنیاز است؟ باید بگویم که اصلاحات بنیادین و ریشه‌ای باید صورت گیرد. زمانی که من 15 سال پیش در این زمینه فریاد اعتراض برآوردم و پیشنهاداتی ارائه کردم، منافع عده‌ای اصلا اجازه نمی‌داد که به این حرف‌ها بهایی داده شود و این صداها کاملا بی‌پاسخ می‌ماند. 

منبع: آرمان