دکتر جمشید پژویان
بودجه نویسی در ایران همواره با چالش‌های زیادی رو به رو بوده است. در واقع اگر قرار باشد کار بودجه نویسی به درستی انجام شود اولین گام این است که نیازهای هزینه‌ای دولت به صورت کامل مرتب و ردیف شود. این اتفاقی بوده که در تاریخ بودجه نویسی ایران هیچ وقت به درستی انجام نشده و اولویت هزینه‌های سالانه دولت هیچوقت به صورت مرتب شده و شفاف و بر اساس هزینه فایده مرتب نشده است. در واقع اگر چنین لیستی تهیه می‌شد در بسیاری از چالش‌ها، مثلا وقتی به خاطر بلایای طبیعی یا تحریم‌ها و ... بودجه کشور با کسری مواجه می‌شد از انتهای لیست برخی ردیف‌ها حذف می‌شدند و بنای کار به درستی مشخص می‌شد. مسئله دیگر در بودجه برآورد کردن درآمدهاست. یعنی همانطور که دیر فرستادن بودجه و تدوین دیرهنگام آن ممکن است اقتصاد کشور را با مشکلاتی مواجه کند و روند برنامه‌ریزی را با چالش مواجه کند، زود نوشتن بودجه نیز سبب خواهد شد برخی ردیف‌های درآمدی مثلا درآمد فروش نفت یا درآمدهای مالیاتی در ایران به صورت روشن مشخص نشود و باید زمان مناسبی از سال گذشته باشد که برآورد صحیحی از این درآمدها در دست دولت باشد. از طرفی دیگر زمان باید به شکلی باشد که نمایندگان مجلس فرصت داشته باشند تا جزئیات بودجه را ببینند و درباره آن اظهار نظر کنند.
البته یک مسئله نگران کننده در این میان هم دخالت برخی نمایندگان شهرهای کوچک برای افزایش بودجه بومی منطقه خود است. همزمان بار ارائه بودجه سیل تقاضاهای این نمایندگان برای دیدار با معاونت برنامه‌ریزی و وزیر مسکن و نیرو و افرادی از این دست روانه دولت می‌شود تا با لابی گری بودجه بیشتری برای منطقه خود تصویب کنند. در بسیاری از این کشورها برای حل این مشکل دو مجلس در ساختار سیاسی کشورها تعریف شده است. مجلس عوام به چنین مسائلی می‌پردازد و مجلس سنا که نمایندگانش از حوزه‌های بزرگتر مثل ایالت‌ها انتخاب می‌شوند، به مسائل ملی می‌پردازد و تصمیمات نادرست مجلس عوام را کنترل می‌کنند. نکته دیگر اینکه اگر دولت ساز و کاری ترتیب بدهد که همزمان با ارائه بودجه به مجلس در آذرماه، اگر نسخه‌ای از آن در اختیار دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی دیگر قرار بگیرد و به صورت رسمی نظر صاحب‌نظران و اساتید درباره بودجه پرسیده شود و از نظرات آنان نیز در تدوین نهایی بودجه استفاده شود، شاید بعضی از مشکلاتی که در بودجه نویسی سال‌های قبل وجود داشت با نظرات این صاحب‌نظران حل شود.
منبع: آرمان