دکترجعفر خیرخواهان
پژوهشگر اقتصادی
در هر جامعه‌ای امکان اینکه عده‌ای از مردم در تامین حداقل میزان کالری مورد نیاز بدن برای ادامه زندگی ناتوان باشند وجود دارد که به آن کم‌غذایی (under-nutrition)یا گرسنگی گفته می‌شود. حتی در کشورهای ثروتمندی مثل آمریکا نیز عده‌ای از مردم توانایی خرید مواد غذایی و ویتامین‌های مفید برای بدن را ندارند که در این کشور از 50 سال پیش برنامه کمک غذایی تکمیلی (SNAP) اجرا می‌شود و در سال‌های اخیر که رکود اقتصادی تعداد بیکاران و فقرا را افزایش داد نزدیک به 50 میلیون نفر را تحت پوشش دارد که یک‌ششم جمعیت آمریکا را شامل می‌شود. به این دلیل چنین طرح‌هایی در سطح جهان مسبوق به سابقه بوده و کماکان هم در حال اجرا است.
مبارزه با فقر نیازمند رشد اقتصادی فراگیر و توانمندسازی آموزشی، مهارتی، مالی، حقوقی و... گروه‌های فقیر و آسیب‌پذیر است. اما در هر صورت همیشه این احتمال هست که درصدی از افراد جامعه دچار سوءتغذیه و گرسنگی یا کم‌غذایی شوند که براساس آمارهای سازمان خواربار جهانی، متاسفانه در ایران این نسبت طی 20 سال گذشته مرتب افزایش یافته است و از 4/3درصد جمعیت کشور در سال 1990 با افزایش مستمر به 8/5درصد در سال 2005 رسیده است. اما در سال 2011 که یارانه نقدی به همه خانوارها پرداخت شد به 5درصد کاهش یافت که هنوز هم رقم قابل‌توجهی است چرا که حدود 4 میلیون نفر از جمعیت کشور را شامل می‌شود. اما با توجه به رکود تورمی شدید در دو سه سال گذشته، که هم بیکاری را افزایش داده و هم قدرت خرید درآمد فقرا به‌ویژه یارانه نقدی آنها را کاهش داده است، انتظار می‌رود درصد افراد دچار کم‌غذایی و گرسنگی افزایش یافته باشد. به این دلیل بسته حمایت غذایی می‌تواند حداقل مرهمی بر دردها و آلام گروه‌های فقیر جامعه باشد. پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد، بزرگسالانی که در کودکی دچار سوءتغذیه شده باشند به‌طور میانگین ۲۰ درصد کمتر از سایر افراد درآمد کسب می‌کنند. همچنین اثرات کم‌غذایی در کشورهای در حال توسعه، سالانه موجب افت 2 تا 3 درصدی تولید ناخالص داخلی می‌شود. در نتیجه یک ریال هزینه‌کردن در زمینه کاهش گرسنگی به‌ویژه برای کودکان زیر دو سال و مادران باردار و شیرده، تا 20 ریال منفعت در بلندمدت نصیب جامعه می‌کند که از سودآورترین سرمایه‌گذاری‌هایی است که یک جامعه می‌تواند انجام دهد. نوع اقلامی که به توصیه کارشناسان وزارت بهداشت در بسته حمایت غذایی گنجانده شده است، موادغذایی و معدنی تکمیلی مورد نیاز بدن است. اما توصیه می‌شود که دفعات توزیع به‌طور معمول هر ماه یک بار و میزان آن برای هر فرد نیازمند، به ارزش ریالی حدود 60 تا 80 هزار تومان و متناسب با قیمت‌های فعلی باشد تا اثرگذاری لازم برای از بین بردن گرسنگی را داشته باشد.
در مطالعاتی که انجام شده است، برخلاف تصور اولیه که انتظار، می‌رود از پرداخت نقدی حمایت کنند روی کالابرگ (food stamp card) تاکید دارند؛ شیوه‌ای که در کشور آمریکا هم اجرا می‌شود. این شیوه در دنیای الکترونیکی جدید تحت عنوان کارت غذای الکترونیکی یا دیجیتالی شناخته می‌شود که مبلغ ریالی در کارت بانکی خانوارهای حائز شرایط شارژ شده و اقلام غذایی مشخص شده در فروشگاه‌های منتخب و تحت کنترل قابل دریافت است. بدترین و ناکارآترین روش هم، توزیع سبد کالا است که یک دفعه در انتهای سال گذشته در ایران پیاده شد. خوشبختانه از تجربه سال گذشته درس گرفته شد و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی روش کارت غذای الکترونیکی را در این مرحله به اجرا درآورده است.