دولت جدید در حالی اولین سال کاری خود را شروع می‌کند که التهابات اقتصادی پیش رو چندان اندک نیست و به همین دلیل برای فائق آمدن به این مشکلات نیازمند آن است که بداند متخصصان اقتصادی چه انتظاراتی نسبت به متغیرهای اقتصاد کلان و نیز محورهای تصمیم‌گیری آن در سال ۱۴۰۱ دارند. نظرسنجی کارشناسان اقتصادی نسبت به متغیرهای اساسی سال ۱۴۰۱ دو محور کلی دارد. محور اول پیش‌بینی پنج متغیر اقتصاد کلان شامل تولید ناخالص ملی، نرخ بیکاری، کل‌های پولی (پایه‌ پولی و نقدینگی)، تورم و نرخ ارز است و محور دوم نیز شش محور تصمیم‌گیری در سال ۱۴۰۱ را شامل می‌شود که در این گزارش به نتایج تفصیلی بخش اول می‌پردازیم. در هر بخش ابتدا نموداری که در اختیار پاسخ‌دهنده محترم قرار گرفته را و سپس جواب پاسخ‌دهندگان به سوال نظر سنجی را مشاهده خواهید کرد.

۱. رشد اقتصادی با نفت تا انتهای سال ۱۴۰۱ چقدر است؟

در نمودار زیر تولید ناخالص داخلی بدون نفت را مشاهده می‌کنیم که این رقم در فصل سوم سال ۱۴۰۰ حدود ۹۷۰ هزار میلیارد تومان (به ارقام ثابت سال ۱۳۹۹)‌ بوده است. طبعا شواهد رشد اندک بعد از سال ۱۳۹۰ را مشاهده می‌کنیم که به صورت واضحی آهنگ رشد آن کاهشی بوده است. در سال ۱۴۰۰ نیز به همین دلیل از کارشناسان اقتصادی پرسیده شده که «به نظر شما رشد اقتصادی (منظور درصد افزایش تولید ناخالص ملی با نفت) تا انتهای سال ۱۴۰۱ چه میزان خواهد بود؟» که در نمودار بعد نتایج آن را مشاهده می‌کنیم.

 

همانطور که در نمودار زیر مشخص است حدود ۴۴ درصد کارشناسان رشد اقتصادی (با نفت) سال ۱۴۰۱ را بین ۴ تا ۶ درصد دانسته‌‌اند و ۲۷ درصد آنان نیز رشد بین ۶ تا ۸ درصدی را متصور بوده‌اند که البته این ارقام از یک جهت منطقی است؛ چرا که رشد بخش نفت در سال ۱۴۰۰ بسیار اندک بود و به همین دلیل در صورتی که فروش نفت ایران به صورت قابل ملاحظه‌ای افزایش یابد این رشد اقتصادی متاثر از نفت قابل دستیابی است. اما نکته جالب توجه آن است که برخی رشد اقتصادی را بین ۸ تا ۱۰ درصد دانسته‌اند که امیدوارانه‌ترین پیش‌بینی بوده است. حدود ۲۳ درصد افراد نیز رشد اقتصادی ۲ تا ۴ درصدی را مدنظر داشته‌اند که بدترین حالت ممکن بوده است.

 

۲. نرخ بیکاری در سال ۱۴۰۱ چه میزان است؟

بازار کار ایران در دو سال اخیر متاثر از شوک کرونا با خرج یک تا ۱.۵ میلیون جمعیت فعال مواجه بوده که حداقل تا پائیز ۱۴۰۰ شواهدی از بازگشت این افراد به بازار کار پدیدار نشده است. همین مساله باعث شد که در دو سال اخیر نرخ بیکاری به صورت ملموسی (متاثر از کاهش جمعیت فعال) کاهش یافت که در نمودار زیر نیز واضح است. از طرفی به صورت ساختاری نرخ بیکاری جوانان ۱۵-۲۴ ساله کشور بیشتر از سایر افراد بوده (بیش از دو برابر) که اگر این ویژگی در تحصیلات نیز ضرب شود، نرخ بالای بیکاری جوانان تحصیلکرده را به یک تعادل منفی بازار کار ایران تبدیل می‌کند که البته در استان‌های مرزی (مخصوصا برای بانوان) وضعیت بدتری نیز دارد. به همین دلیل نظر کارشناسان اقتصادی را نسبت به نرخ بیکاری در سال ۱۴۰۱ جویا شدیم که در ادامه نتایج آن را مشاهده می‌کنیم

 

عمده کارشناسان نرخ بیکاری سال ۱۴۰۱ را بین ۱۰ تا ۱۲ درصد دانسته‌اند که نشان می‌دهد نسبت به افزایش بیکاری از محل بازگشت جمعیت غیر فعال به بازار کار حساس بوده‌اند. حدود ۳۰ درصد نیز نرخ بیکاری را بین ۸ تا ۱۰ درصد دانسته‌اند که تقریبا مشابه وضعیت فعلی است و ۱۸ درصد پاسخ‌دهندگان نیز نرخ بیکاری را حتی بیشتر، یعنی بین ۱۲ تا ۱۴ درصد دانسته‌اند. این مساله نشان می‌دهد نگاه کارشناسان نسبت به بازار کار چندان مثبت نیست؛ چرا که تنها یک درصد نرخ بیکاری را کم‌تر از هشت درصد در سال آینده دانسته‌اند.

 

۳. نقدینگی و پایه پولی در سال ۱۴۰۱ چقدر رشد می‌کند؟

رشد بالای نقدینگی و پایه پولی در سه سال اخیر منبعث از عدم دسترسی بانک مرکزی به منابع دلاری و نیز تسعیر ارزهای صندوق توسعه ملی و بروز شوک کرونا و همزمان افزایش نسبت «کسری بودجه دولت به تولید ناخالص ملی» از روند بلندمدت (۵ درصد)‌ به ۷ و حتی ۸ درصد در لایحه بودجه ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ اتفاقی بود که به تنهایی تلاطمات اقتصادی کشور را روی سرعت بالا نگه‌ می‌داشت. در شکل زیر می‌بینیم که چگونه به آرامی از سال ۱۳۹۷ به بعد تغییر روند در رشد فصلی این ارقام اتفاق افتاده و ماحصل آن بروز شوک ارزی و امواج تورمی سه سال اخیر بوده است. به همین دلیل در این قسمت نظر کارشناسان اقتصادی را نسبت به آینده دو رکن اصلی ارقام پولی یعنی پایه پولی و نقدینگی جویا شده‌ایم.

 

بیش از نیمی از کارشناسان اقتصادی رشد نقدینگی و پایه پولی را بدترین سناریو در نظر گرفته شده دیده‌اند و انتظار داشته‌اند که پایه پولی همچون سه سال گذشته ارقامی در حدود ۳۰ درصد و نقدینگی نیز کم‌تر از ۳۵ درصد رشد کند. معمولا بعد از شوک‌های ارزی انتظار افت مقطعی این ارقام چندان غیر منطقی نیست؛‌ اما ظاهرا عمده افراد نگرانی بیشتری در این مورد دارند. در رتبه بعد ۳۹ درصد افرا پایه پولی را کم‌تر از ۲۵ درصد و نقدینگی را کم‌تر از ۳۰ درصد رشد داده‌اند. نکته جالب توجه اما هیچ کس میزان رشد پایه پولی را کم‌تر از ۱۵ درصد و نقدینگی کم‌تر از ۲۰ درصد ندانسته است که نشان می‌دهد از نظر کارشناسان اقتصادی، التهابات اقتصادی سال ۱۴۰۱ چندان اندک نخواهد بود.

 

۴. نرخ تورم در سال ۱۴۰۱ چه مقدار خواهد بود؟

در نمودار زیر رشد نقطه به نقطه تورم (هر ماه نسبت به ماه مشابه سال قبل)‌ را مشاهده می‌کنیم که به صورت واضحی از سال ۱۳۹۷ تا کنون دو شوک تورمی بزرگ در اقتصاد ایران ایجاد شده است. شواهدی وجود دارد که نرخ رشد تورم کاهنده شده و این کاهش از رشد نقطه به نقطه حتی به رشد ماهانه نیز رسیده که در اسفند ۱۴۰۰ نیز ماندگار بوده است. با این حال به دلیل اجرای سیاست‌هایی که در سال آینده پیگیری می‌شود (حذف احتمالی ارز ۴۲۰۰، طرح مسکن ملی، موفقیت یا عدم موفقیت برجام و...) نظر کارشناسان اقتصادی نسبت به آینده تورم در سال ۱۴۰۱ اهمیت مضاعف دارد.

 

عمده کارشناسان اقتصادی بیشترین نرخ تورم حاضر در گزینه‌‌ها را انتخاب کرده‌اند که بین ۳۰ تا ۳۵ درصد بوده است. در واقع نگاه عمده کارشناسان به دستاورد کنترل تورم چندان خوشبینانه نیست. پس از آن ۲۷ درصد تورم را بین ۲۵ تا ۳۰ درصد و در نهایت دو گزینه نسبتا خوشبینانه که تورم بین ۲۰ تا ۲۵ و حتی کم‌تر از ۲۰ درصد نیز وجود دارد که جالب توجه است. در واقع حدود یک سوم کارشناسان نگاه مثبتی به تحولات تورم در سال آینده دارند که احتمالا از نظرشان شوک‌های رشد پولی در سوال قبل، در افق بلندمدت‌تری خود را روی تورم نشان خواهد داد.

 

۵. نرخ دلار در سال ۱۴۰۱ چه میزان خواهد بود؟

در نمودار زیر میانگین قیمت دلار از سال ۱۳۶۹ را مشاهده می‌کنیم که به دلیل مقایسه منطقی میان این ارقام آن را با تورم فصلی تعدیل کرده‌ایم تا بتوان با قیمت‌های کنونی درک بهتری از نرخ دلار در سال‌های دورتر نیز داشته باشیم. به صورت واضحی نرخ دلار از سال ۱۳۷۹ تا سال ۱۳۸۹ روند کاهش حقیقی داشته که بعد از آن سه مرتبه به قله رسیده که همگان سه شوک ارزی دهه ۹۰ را به ذهن دارند. بر این اساس نرخ دلار در زمستان ۱۴۰۰ به صورت میانگین ۲۷.۶ هزارتومان بوده که در واقع نشان می‌دهد به صوت حقیقی نرخ دلار از سال ۱۳۹۱ تا کنون علاوه بر پوشش تورم، بیش از ۱۰۰ درصد از سال ۱۳۹۱ رشد داشته است. به همین دلیل نظر کارشناسان را نسبت به پیش‌بینی نرخ دلار در اسفند ۱۴۰۱ جویا شده‌ایم.

 

حدود ۴۸ درصد پاسخ‌دهنگان نرخ ارز در اسفند ۱۴۰۱ را بین ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان دانسته‌اند که از نظر آنان رشدی کم‌تر از تورم و نقدینگی خواهد داشت (با توجه به پاسخ‌های سوال‌های پیشین). ۲۳ درصد افراد نیز رشد آن را معادل تورم دانسته و نرخ دلار در اسفند ۱۴۰۱ را بین ۳۰ تا ۳۵ هزار تومان دیده‌اند. پس از آن دو طیف خوشبین و بدبین وجود داشته‌اند که عده‌ای دلار اسفند ۱۴۰۱ را بین ۳۵ تا ۴۰ هزار تومان و عده‌ای نیز بین ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان پیش‌بینی کرده‌اند.

 

محورهای تصمیم‌گیری در سال ۱۴۰۱

در قسمت دوم نظرسنجی از کارشناسان اقتصادی به شش مساله مهم سال آینده پرداخته شده است. ارز ۴۲۰۰، مذاکرات بازگشت به برجام، طرح مسکن ملی، نمره دولت سیزدهم در اهتمام به کنترل کسری بودجه سال ۱۴۰۱، اولویت‌های اساسی اقتصادی کشور و در نهایت نظر کارشناسان اقتصادی نسبت به ایده هدایت اعتبار در دولت سیزدهم را خواهیم دید که در قسمت دوم و در گزارشی مجزا به ارائه نتایج آن خواهیم پرداخت.

اسامی افرادی که پرسش‌های نظر سنجی را پاسخ‌ دادند (به ترتیب الفبا):

ابراهیم صیامی، احمد جلالی نائینی، احمد عزیزی، آلبرت بغزیان، امیر جوادی، مجتبی لشکر بلوکی، بهرنگ کمالی، بهزاد لامعی، پدرام سلطانی، پویا جبل عاملی، حجت اله فرزانی، حجت میرزایی، حسن سبحانی، حسین عباسی، حسین افشین، حسین درودیان، حسین سلاح‌ورزی، حسین عبده تبریزی، حمید اذرمند، حمید زمان زاده، رامین مجاب، زهرا کریمی، سجاد برخورداری، سعید اسلامی بیدگلی، سعید سیرغانی، سید امیر سیاح، سید علی روحانی، سید علی مدنی زاده، سیدکمال سیدعلی، سیدهادی موسوی نیک، عباس دادجوی توکلی، علی ابراهیم نژاد، علی بهادر، علی سرزعیم، علی سعدوندی، علی فرنام، علی مروی، علی چشمی، علیرضا توکلی کاشی، فرشاد حق پناه، فروهر فردوسی، کامران ندری، کیوان شهاب لواسانی، لطفعلی بخشی، محبوبه داودی، محسن جلال پور، محمد ارباب افضلی، محمد رضا فلاح، محمد صادق مفتح، محمدتقی فیاضی، محمد مهدی بهکیش، محمدرضا عبداللهی، محمود دودانگه، مرتضی اکبری، مرتضی عزتی، مرتضی کاظمی، مسعود روغنى زنجانى، علیرضا معرفت، مهدی پازوکی، مهدی حیدری، حسین مهری، موسی غنی نژاد، میثم هاشم‌خانی، نرگس درویش، هادی حق شناس، هادی حیدری، وحید محمودی، وحید شقاقی شهری.