محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

✅ شما هم حتماً شنیده‌اید که جامعه‌شناسان، فیلسوفان و روشنفکرانی از هر نوعی گفته‌اند «ایران جامعه در حال گذار است.» گذارهای زیادی هم برای جامعه ایرانی ذکر شده است برخی از مهم‌ترین آن‌ها - صرف‌نظر از درست و نادرست‌اش - عبارتند از: گذار از سنتی به مدرن، از اقتدارگرایی به دموکراسی، از کشاورزی به صنعتی و همین‌طور الی آخر.

✅ سیر تحولات – بالاخص کیفیت حکمرانی - اما به گونه‌ای پیش رفته که گذار مهم‌تری در حال رخ دادن است. این چند وقت که اظهارنظرهای اقتصاددانان و تحلیل‌گران اقتصادی را مرور می‌کنم، می‌بینم که هر کشوری که اقتصادش فلج و یکباره تورم و رکود و فلاکت به سرش آوار می‌شود، کسانی پیدا می‌شوند که تقریباً این گونه توضیح می‌دهند: «ما هم مشخصات اولیه رسیدن به چنین وضعیتی را داریم، باید این کارها را انجام دهیم که مثل آن‌ها نشیم.»

✅ کشورهایی نظیر ونزوئلا، آرژانتین، زیمبابوه، نیجریه، یونان، پرتغال و چند کشور دیگر در این منوی انتخاب‌های «نشیم» ما قرار گرفته‌اند و همه توان گویی صرف تبیین شرایط و هشدار دادن نسبت به «مثل اونا نشیم» می‌شود.

✅ شما حتماً فکر می‌کنید چه چیزهایی ساده‌ای می‌نویسم اما یادآوری می‌کنم که اوایل دهه 1380 رشد اقتصادی به حدود هشت درصد رسیده و رشد صنعتی 12 درصد هم تجربه شده بود، قرار بود ظرف ده سال تولید ناخالص داخلی تقریباً دو برابر شود و سند چشم‌انداز آینده‌ای متفاوت را تصویر می‌کرد. گفتمان آن دوران «بشیم» بود.

✅ پیش از آن صحبت از ژاپن اسلامی، صنعتی شدن به شیوه کره جنوبی و ارتقای شاخص‌های توسعه مطرح بود. ما در کمتر از دو دهه از چی «بشیم» به مثل اونا «نشیم» گذار کرده‌ایم. کلی «نشیم» دیگر هم در گفتارها هست، اعم از «سوریه نشیم» یا با بحران آب مثل «سومالی نشیم» و همین طور الی آخر.

✅ معنای فنی و دقیق‌تر گذار از «بشیم» به «نشیم»، دو چیز است. معنای نمادین‌اش این است که سیاست‌گذار و حکمرانی زور و هنرش در همین حد بوده که نقطه «ب» را سه میلی‌متر بالاتر ببرد و به نقطه «ن» تبدیل کند. این البته شوخی تلخ‌اش است؛ اما معنای دوم این است که ما از اندیشیدن به «ارتقا» وارد تأمل درباره «بقا» شده‌ایم.

✅ اگر کشوری از «ارتقا» به «بقا» رسید، بقیه گذارها از سنتی به مدرن، کشاورزی به صنعتی، اقتدارگرایی به دموکراسی و ... بی‌معنا می‌شوند. همه آن‌ها در جامعه و اقتصاد در حال ارتقا معنادار هستند و اهمیت می‌یابند. هشدارآمیزتر آن‌که کسی از «بشیم» نمی‌گوید الا اصحاب قدرت به شکلی مبهم و بی‌شاخص و ابزار اندازه‌گیری، و جامعه نیز به مرز بی‌باوری درباره «بشیم» رسیده و فقط درباره «نشیم» تأمل می‌کند.

✅ کشورداری بر بنیان گفتمان «نشیم» امکان‌پذیر نیست، و هیچ «بشیم»ی بی‌ملاحظه ملزومات‌اش باورپذیر نخواهد بود.

دغدغه ایران