مدیر کل سابق امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت
در شرق نوشت: با نزدیک‌شدن زمان جلسه کنفرانس اوپک در ٣٠ نوامبر ٢٠١٧ میلادی (٩ آذر ١٣٩٦) توجه ناظران و تحلیلگران بازارهای نفت و انرژی به این اجلاس مهم و تأثیر آن بر بازارهای نفت معطوف شده است. ازآنجا‌که مانند سال قبل علاوه بر کشورهای عضو اوپک ١١ کشور مهم تولیدکننده نفت غیراوپک مانند روسیه، جمهوری آذربایجان، مکزیک، قزاقستان و... نیز در اتخاذ تصمیم‌های این کنفرانس و سپس اجرای آنها مشارکت دارند، بنابراین کنفرانس ١٧٣ اوپک را می‌توان از نظر تأثیر احتمالی این کنفرانس بر بازار نفت، اجلاس مهمی دانست. مذاکرات دوجانبه و چندجانبه برای ایجاد هماهنگی‌های لازم قبل از برگزاری این کنفرانس نه‌تنها بین اعضای اوپک، بلکه کشورهای غیراوپک همراهی‌کننده به‌‌ویژه روسیه که درحال‌حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام محسوب می‌شود، آغاز شده و اظهارنظرهایی نیز از سوی مقامات ذ‌ی‌ربط این کشورها منتشر شده است. ظاهرا موضوع اصلی کنفرانس ١٧٣ تصمیم‌گیری برای تمدید موافقت کنفرانس در نوامبر گذشته تا پایان سال ٢٠١٨ میلادی است. در کنفرانس نوامبر سال گذشته اوپک، به‌منظور اعاده ثبات بازار نفت، تصمیم گرفت تولید خود را از ابتدای سال ٢٠١٧ برای شش ماه (پایان ژوئن ٢٠١٧) نسبت به میزان تولید اکتبر سال ٢٠١٦ به میزان ١,٢ میلیون بشکه در روز کاهش دهد (کاهش تولید هریک از اعضای سازمان، به استثنای تولید ایران، لیبی و نیجریه، در حد ٤.٥ درصد از تولید خود)؛ کشورهای همراهی‌کننده غیراوپک به رهبری روسیه نیز توافق کردند تولید خود را ٦٠٠ هزار بشکه کاهش دهند.
کمیته‌ای نیز برای نظارت بر اجرای توافق ایجاد شد که با تشکیل منظم جلسات، پایبندی کشورهای امضاکننده توافق را بررسی و اعلام کند. هدف اوپک در وهله اول کاستن از مازاد موجودی انبارهای نفت و فراورده‌های نفتی در سراسر دنیا بود که در اوایل سال ٢٠١٦ به میزان بسیار بالایی رسیده و تقریبا ٤٠٠ میلیون بشکه بیشتر از متوسط سطح انبار در پنج سال گذشته بود و این فشار زیادی بر قیمت‌های نفت وارد می‌کرد و بدون کاهش این مازاد ذخایر نفت و فراورده‌های نفتی، اعاده ثبات بازار نفت حول قیمت‌های منصفانه (مثلا ٦٠ دلار برای هر بشکه در آن زمان) امکان نداشت. خوشبختانه با توجه به میزان بالای پایبندی اعضای اوپک و کشورهای تولیدکننده نفت غیراوپک به اجرای توافق یادشده و سپس تمدید تصمیم یادشده (در کنفرانس قبلی اوپک در تابستان ١٣٩٦) برای ٩ ماه دیگر و تا پایان مارس ٢٠١٧ (اردیبهشت ١٣٩٦) از سقوط بیشتر قیمت نفت جلوگیری شد و با تعادل عرضه و تقاضا در بازارهای نفت به‌تدریج شاهد اعاده قیمت‌های بهتر برای نفت بوده‌ایم. حال با توجه به افزایش قیمت‌های نفت در هفته‌های اخیر که عمدتا تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل بنیادی و نیز تحولات سیاسی به‌‌ویژه در منطقه خاورمیانه (مانند قطع صادرات نفت از منطقه کرکوک عراق، اعلام کاهش صادرات نفت عربستان از دسامبر سال جاری به میزان ١٢٠ هزار بشکه در روز و تحولات سیاسی در عربستان سعودی که با بازداشت گسترده وزرا و سیاست‌مداران، شاهزاده‌ها و سرمایه‌داران در آن کشور از یک سو و نیز استعفای نخست‌وزیر لبنان در عربستان و تنش سیاسی بین دولت‌های عربستان و لبنان در موضوع عدم امکان، یا جلوگیری از بازگشت نخست‌وزیر آن کشور از عربستان به لبنان) پیش‌آمده است. این سؤال مطرح شده که آیا تمدید توافق سال گذشته اوپک و غیراوپک (کاهش ١,٨میلیون بشکه در روز از تولیدات خود) برای یک سال دیگر و تا پایان سال ٢٠١٨ با افزایش قیمت‌های نفت به بالاتر از ٦٠ دلار برای هر بشکه، امکان افزایش تولید نفت از سوی تولیدکنندگان غیرمتعارف نفت در آمریکا و در نتیجه تشدید عدم تعادل بازار نفت در سال‌های بعد را فراهم نخواهد کرد؟ و اگر چنین احتمالی وجود دارد آیا کنفرانس اوپک آمادگی بررسی و تصمیمی دراین‌باره را هم دارد یا خیر؟
شواهدی که امکان افزایش قیمت‌های نفت به بالاتر از قیمت‌های متعادل بین ٥٥ تا ٦٠ دلار در هر بشکه را ایجاد کرده است، تغییر بازار نفت از وضعیت پس‌بهین (Contango) به وضعیت پیش‌بهین
(Backwardation) و نیز گزارش‌هایی است که از ثبت قراردادهای آتی اختیار برای ماه‌های آینده به قیمت‌های ٧٠ تا ٨٠ دلار در هر بشکه حکایت می‌کند. از سوی دیگر گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد استمرار قیمت نفت بالای ٦٠ دلار می‌تواند یک میلیون بشکه نفت خام سبک غیرمتعارف را افزایش دهد؛ بنابراین دلایل قوی برای احتیاط وجود دارد، زیرا تنگ‌ترکردن بیشتر بخش عرضه اوپک می‌تواند در یکی، دو سال آینده موجب افزایش مجدد نفت غیرمتعارف در آمریکا و سقوط اجتناب‌ناپذیر قیمت‌ها همراه با کاهش سهم بازار اوپک شود. در آخرین گزارش چشم‌انداز نفت اوپک (WOO, ٢٠١٧) تجدیدنظر درخور توجهی در عرضه نفت خام برای سال جاری میلادی به عمل آمده و عرضه نفت خام برای سال ٢٠١٧ را که در سال گذشته ٩٥,٣میلیون بشکه در روز برآورد شده بود، با افزایشی معادل ١.٢ میلیون بشکه در روز به ٩٦.٥ میلیون بشکه در روز افزایش داده‌اند. دلیل اصلی این تجدیدنظر افزایش پیش‌بینی‌نشده تولید نفت غیرمتعارف در آمریکا عنوان شده است، اما اگر کارایی تولید نفت خام غیرمتعارف به اندازه‌ای افزایش یافته است که در شرایط قیمت‌های زیر ٥٠ دلار تولید آن بیش از یک میلیون بشکه در روز از برآوردهای اولیه فراتر رفته است، می‌توان انتظار داشت درصورتی‌که قیمت‌ها برای مدتی بالای ٦٠ دلار برای هر بشکه بماند، تولید نفت غیرمتعارف می‌تواند حتی فراتر رود و همان‌طورکه گفته شد تولید نفت خام غیرمتعارف در این شرایط می‌تواند حتی یک میلیون بشکه بیشتر شود؛ اما از سوی دیگر تمدید‌نشدن توافق سال گذشته و بازگشت به سطح تولید اکتبر سال قبل با چشم‌انداز افزایش حدود دو میلیون بشکه‌ای در روز نسبت به سطح تولید کنونی در بهار سال آینده نیز می‌تواند سقوط قیمت‌ها به حدود اوایل سال ٢٠١٦ را به دنبال داشته باشد. این یکی از دلایلی است که وضعیت بازار را به وضعیت پیش‌بهین تبدیل کرده و قیمت نفت شاخص WTI را نسبت به قیمت نفت شاخص برنت و حتی سبد نفت‌های اوپک در حالت دیسکانت (تنزیل) قرار داده است. در نشریات اوپک جمع تقاضا برای نفت کشورهای عضو آن در سال آینده میلادی ٣٢.٨ میلیون بشکه در روز برآورد شده است، اما این برآورد در صورتی‌که تولید نفت غیرمتعارف در آمریکا افزایش یابد، ممکن است تحقق نیابد زیرا تقاضا برای نفت اوپک در شیوه برآورد آن سازمان در واقع از تفاضل بین کل تقاضای جهانی برای نفت و تولید نفت غیراوپک به دست می‌آید. حفاری‌های نفت غیرمتعارف در آمریکا ممکن است با افزایش قیمت نفت شاخص آمریکا و کاهش شکاف قیمت‌های نفت شاخص‌های برنت دریای شمال و وست‌تگزاس اینترمیدیت (WTI) آمریکا افزایش یابد. درحال‌حاضر محدودیت‌های انتقال نفت از منطقه کوشینگ (Cushing) اوکلاهما به خلیج مکزیک و مبادی صادرات نفت آمریکا مانع کاهش این شکاف شده است و درحالی‌که به دلیل کاهش عرضه نفت خاورمیانه در بازار خاورمیانه قیمت نفت شاخص برنت افزایش یافته اما محدودیت‌های ناشی از انتقال نفت در آمریکا قیمت نفت شاخص WTI را تحت فشار نگه داشته است. طبق گزارش‌های دفتر اطلاعات انرژی دولت آمریکا EIA، در فصل دوم سال آینده خطوط تازه انتقال نفت از کوشینگاوکلاهما بهره‌برداری خواهد شد. این می‌تواند عرضه نفت آمریکا به بازارهای آسیای جنوب شرقی را افزایش دهد و بر بازارهای کشورهای اوپک در آن منطقه مخصوصا کشورهای خاورمیانه‌ای عضو اوپک فشار وارد کند. درعین‌حال در آستانه برگزاری اجلاس ٣٠ نوامبر، تولید نفت اوپک به کمترین مقدار در پنج ماه اخیر رسیده است هرچند هنوز تولید سازمان نسبت به سطح تولید تعیین‌شده بیشتر است. تولید نفت عراق و نیجریه هر کدام ١٠٠هزار بشکه در روز و تولید نفت ونزوئلا و الجزایر هریک ٥٠ هزار بشکه در روز در ماه اکتبر کاهش داشته است. علاوه بر آن عربستان سعودی اعلام کرده است در ماه دسامبر صادرات نفت خام خود را ١٢٠هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد و صادرات آن کشور به آمریکا ١٠درصد کاهش می‌یابد. به‌این‌ترتیب صادرات نفت خام عربستان سعودی به حدود هفت میلیون بشکه در روز خواهد رسید. هرچند دلیل این کاهش متعادل‌کردن بازار اعلام شده است و عربستان در ماه‌های تابستان یعنی جولای و آگوست هم صادرات خود را کاهش داده بود اما این واقعیت که در ماه گذشته از تولید نفت چند عضو اوپک کاسته شده و در هفته‌های اخیر نیز قیمت‌های نفت در بازار روند صعودی به خود گرفته است نشان می‌دهد که دلیل اصلی این کاهش نه تلاش مضاعف آن کشور برای موازنه بازار بلکه عدم توانایی عربستان به استمرار تولید در سطوح بالای ١٠میلیون بشکه در روز و افزایش مصرف داخلی است. این نظر با توجه به استمرار کاهش سطح انبارهای نفت عربستان (روند تغییرات انبارهای نفت عربستان که از نشریه معتبر Oil Market Intelligence, October ٢٠١٧) نقل شده است تأیید می‌شود، زیرا درصورتی‌که عربستان سعودی امکان افزایش تولید داشت دلیلی نداشت در شرایط افزایش قیمت نفت صادرات نفت خود را کاهش دهد و سهم خود در بازار را که آن‌قدر برای عربستان اهمیت داشته است، از دست بدهد.
موضوعی که به مذاکرات اجلاس آینده اوپک اهمیت و درعین‌حال ابهام بیشتری می‌بخشد نیازهای بودجه‌ای کشورهای عضو اوپک است. در گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول عربستان و امارات متحده عربی برای موازنه بودجه خود در سال آینده میلادی به ترتیب به قیمت نفت ٧٠ دلار و ٦١,٧ دلار برای هر بشکه نیاز دارند. این ارقام برای کویت و قطر حدود ٤٨ دلار برای هر بشکه برآورد شده است. بنابراین با توجه به نکاتی که در بالا بحث شد، سه سناریو جایگزین را می‌توان برای نتیجه مذاکرات اجلاس آتی اوپک تصور کرد:
١. تمدید توافق سال گذشته تا پایان سال ٢٠١٨ میلادی با احتمال تداوم روند افزایشی ملایم قیمت‌ها در سال ٢٠١٨ به دلیل افزایش تقاضای جهانی برای نفت ناشی از رشد سریع‌تر اقتصادی آمریکا، چین و اروپا. در این سناریو اوپک باید خطر افزایش سرمایه‌گذاری و تولید نفت خام غیرمتعارف (با توجه به چرخه کوتاه‌مدت فناوری تولید نفت غیرمتعارف) در سال‌های آینده و سقوط قیمت‌ها مانند آنچه در نیمه دوم ٢٠١٤ اتفاق افتاد را برآورد و نفع حاصل از افزایش قیمت نفت ناشی از تداوم کاهش تولید توافق‌شده در ٢٠١٦ را با ضرر احتمالی سقوط قیمت‌ها در سال‌های بعد مقایسه کند.
٢. تعویق تصمیم‌گیری درخصوص تمدید توافق نوامبر سال گذشته (برای کاهش ١,٢میلیون‌بشکه‌ای اوپک و ٠.٦میلیون‌بشکه‌ای غیراوپک) به یک کنفرانس فوق‌العاده در ماه مارس آینده. در این صورت اوپک باید ریسک تغییر انتظارات بازار به‌دلیل تصور احتمال پیدایش مازاد عرضه در فصل دوم سال آینده و سقوط احتمالی قیمت‌ها حتی سریع‌تر از سناریوی قبلی را در نظر گرفته هزینه آن را با عدم‌النفع حفظ سطح تولید در حد تعیین‌شده مقایسه کند.
٣. حالت سوم که مناسب‌تر به نظر می‌رسد تمدید مشروط و انعطاف‌پذیر توافق سال گذشته است. به عبارت دیگر کنفرانس توافق سال گذشته را با لحاظ افزایش تقاضا برای نفت اوپک اجرا کند. یعنی چنانچه طبق پیش‌بینی دبیرخانه اوپک مثلا ٤٠٠هزار بشکه (یا هر میزان) به تقاضا برای نفت اوپک اضافه شد (به دلیل رشد اقتصادی سریع‌تر دنیا یا عدم تحقق تولید غیراوپک) سازمان تنها به همان میزان به تولید خود اضافه کند، یعنی در حد تقاضا برای نفت اوپک تولید کند نه کمتر (که بازار را از دست بدهد) و نه بیشتر (که قیمت‌ها سقوط کند). کنفرانس می‌تواند به کمیته نظارت بر اجرای توافق نوامبر ٢٠١٦ یا دبیرخانه اوپک مأموریت دهد که شیوه تقسیم این افزایش احتمالی تولید بین اعضا را تدوین کند و به رؤیت کنفرانس برساند و بر حسن اجرای آن توسط اعضا نظارت کند.