با روی کار آمدن دولت یازدهم، رویکرد دولت نسبت به توسعه مناطق آزاد تا جایی تغییر کرد که برخی پروژه‌های فراموش‌شده در این مناطق بار دیگر به جریان افتاد و تعریف جدیدی از کاربری مناطق مطرح شد تا بر اساس آن، برنامه‌ریزی‌های لازم صورت گیرد.

8 منطقه در نوبت آزاد شدن

 یکی دیگر از اتفاقاتی که در چند ماه گذشته مطرح شده، افزایش تعداد مناطق آزاد است که به گفته دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد، به زودی لایحه ایجاد دو منطقه آزاد جاسک و بوشهر به مجلس می‌رود و دو منطقه مهران و بانه- مریوان نیز در مرحله تصویب شورای عالی قرار دارد. این در حالی است که پیش از این نیز اکبر ترکان از برخی جزایر خلیج فارس صحبت کرده بود که قرار است به مناطق آزاد بپیوندند. در کنار این موضوع، ایجاد مناطق آزاد دوجانبه نیز از سوی دولت یازدهم در دستور کار قرار گرفته و پس از قطر این بار آغاز مذاکره با کشور عراق برای ایجاد منطقه آزاد تجاری دوجانبه در راه است. گفت‌وگوی «دنیای اقتصاد» با اکبر ترکان، دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد را در این زمینه در ادامه می‌خوانید:

***

پیش از این شما از برخی جزایر خلیج‌فارس نام برده بودید که قرار است منطقه آزاد تجاری شوند. این روزها نیز از بوشهر و جاسک به عنوان مناطق آزاد بعدی نام برده می‌شود. دقیقا چه مناطقی قرار است به عنوان منطقه آزاد اعلام شوند؟

جزایر یک موضوع است، مناطق آزاد جدید یک موضوع دیگر است. دو منطقه آزاد جاسک و بوشهر تاکنون به تصویب شورای عالی مناطق آزاد رسیده که لایحه آن به زودی به مجلس می‌رود. دو منطقه مهران و بانه- مریوان در مرحله تصویب شورای عالی قرار دارد. در مورد جزایر نیز جزیره هنگام به منطقه ویژه اضافه شده، جزیره هرمز در مجلس شور اولش تصویب شده که به منطقه آزاد قشم اضافه شود. لاوان منطقه ویژه هست. کیش هم منطقه آزاد است. غیر از کیش سه جزیره دیگر هم وجود دارد که در قانون منطقه آزاد شده و باید آبادانی در آنها صورت گیرد. جزایر هندورابی، فارور کوچک و فارور بزرگ که زیر نظر کیش توسعه پیدا می‌کنند. در واقع منطقه آزاد کیش مجموعه چهار جزیره کیش، هندورابی، فارور بزرگ و فارور کوچک می‌شود. مجموعه قشم نیز مجموعه دو جزیره قشم و هرمز به عنوان منطقه آزاد و جزیره هنگام به عنوان منطقه ویژه است. بحث‌هایی هم درباره جزایر دیگر است که به موقع اعلام خواهد شد.

سوال اینجا است که تعداد مناطق آزاد در حال افزایش است. این مناطق به زیرساخت نیاز دارند که در ایجاد آن هم مشکل وجود دارد. نکته دیگر این است که مناطق آزادی که تا به حال داشتیم آیا به اهداف مورد نظرشان رسیدند که حالا به دنبال افزایش تعداد مناطق آزاد دیگر باشیم؟

همه مناطق بخشی از اهداف‌شان محقق شده، نه صددرصد. به عنوان مثال کیش بیشترین موفقیت را داشته، چون قرار بوده قطب گردشگری شود. چابهار به عنوان قطب ترانزیتی کالا برای افغانستان، پاکستان و ترکمنستان و برای مرزهای شرقی پیش‌بینی شده که تا حدودی موفق بوده است. اما به دلیل ساخته نشدن راه‌آهن چابهار- زاهدان- مشهد و اسکله‌های جدید سازمان بنادر، به‌طور کامل موفق نبوده است. هدف اروند پشتیبانی از مناطق نفت‌خیز ایران و عراق است که در این زمینه تا حدودی موفقیت داشته است.

موفقیت‌ این منطقه چه بوده است؟

ایجاد صنایع پشتیبان نفت مثل تاسیسات دریایی در اروند شکل گرفته، دو صنعت فولاد ازسوی بنیاد مستضعفان و ستاد اجرایی فرمان امام(ره) در اروند در حال ساخت است. بنابراین یک سری موفقیت‌ها در کنار عدم موفقیت‌ها وجود داشته است. عدم موفقیت اروند به این دلیل است که رودخانه اروند که باید لایروبی شود، به دلیل عدم توافق ایران و عراق به‌رغم چند دوره مذاکره، هنوز در دستور کار لایروبی قرار نگرفته است. در نتیجه کشتی‌های بزرگ نمی‌توانند به آنجا بروند. در صورتی که کشتی‌های بزرگ به این منطقه بروند، وضعیت تجارت در آنجا تغییر خواهد کرد. ارس هم از نظر صنعتی خوب بوده و از نظر گردشگری شیب خوبی پیدا کرده، اما هنوز به اهداف گردشگری نرسیده است.

غیر از قطر قرار است با چه کشور دیگری منطقه آزاد دوجانبه ایجاد شود؟

آن کاری که با قطر انجام شده و توافق شده و مدارکش هم به امضا رسیده، الان برای اجرا به اتاق بازرگانی بوشهر واگذار شده که با اتاق بازرگانی قطر این موضوع را عملیاتی کنند. با کشورهای دیگری هم ظرفیت این کار وجود دارد. الان در مرزهای عراق در چند نقطه استعداد این کار وجود دارد. از جمله مرز باشماق در مریوان و در مرز مهران استعداد انجام کار دوجانبه وجود دارد.

فقط استعداد هست یا پیشنهادی هم مطرح شده؟

هر دو طرف در حال مطالعه و بررسی هستند. چون مریوان هنوز منطقه آزاد نیست و لایحه آن به مجلس نرفته، شتاب چندانی در این تصمیم‌گیری وجود ندارد، اما مهران منطقه ویژه است.

آیا ایجاد مناطق آزاد مشترک در دنیا تجربه خوبی است؟

برای ما و همسایگانمان خوب است. به دیگری کاری نداریم. ما منافع خودمان را دنبال می‌کنیم.

تبدیل مهران به منطقه آزاد در دستور کار دولت قرار گرفت

مدیر امور مناطق ویژه اقتصادی در شورای هماهنگی مناطق آزاد، ضعف اصلی مناطق آزاد را نبود زیرساخت‌های لازم دانست و گفت: بوشهر و جاسک منطقه آزاد خواهند شد و موضوع منطقه آزاد شدن مهران با قابلیت صادرات مواد غذایی و مصالح به عراق در حال بررسی است. جعفر آهنگران در گفت‌و‌گو با «تسنیم»، افزود: از مشکلات اصلی مناطق آزاد می‌توان به عدم اجماع درباره راهکار برون‌رفت از شرایط فعلی توسط مناطق آزاد اشاره کرد. وی با بیان اینکه 75درصد سرمایه و درآمد مناطق آزاد صرف تکمیل زیرساخت‌ها می‌شود، ادامه داد: در بودجه سال جاری اولویت مناطق آزاد، تکمیل برنامه و پروژه‌های نیمه‌تمام و در کنار آن کاهش هزینه‌های جاری مناطق است. وی در پاسخ به این سوال که آیا صلاح بر این نیست به جای افزایش مناطق آزاد و ویژه، سرمایه‌ها بر ایجاد زیرساخت و تقویت مناطق اولیه متمرکز باشد، بیان کرد: بعضی از مناطق به لحاظ مزیت جغرافیایی می‌توانند سودآوری و تاثیرگذاری ویژه‌ای را با سرمایه‌گذاری و تمرکز منطقه‌ای ایفا کنند. مدیر امور منطقه آزاد و ویژه اقتصادی تصریح کرد: منطقه‌ای مانند جاسک با وجود مزیت انرژی به دلیل محروم واقع شدن آن نتوانسته توسعه یابد و با ایجاد منطقه آزاد در آن ناحیه می‌توان مزیت‌های منطقه را از بالقوه به بالفعل تبدیل کرد. وی با بیان اینکه ایجاد مناطق آزاد نیاز به مصوبه مجلس دارد، گفت: منطقه آزاد شدن مهران به دلیل داشتن مرز با عراق که رفت‌وآمد مسافر در آن منطقه زیاد است و صادرات کالا به عراق را می‌تواند پوشش دهد، در دستور کار قرار گرفته است. وی یادآور شد: قطری‌ها نیز به دلیل نیاز خود به شن و ماسه و مواد غذایی در پی برگزاری جام جهانی در این کشور خواستار سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد بوشهر هستند تا نیاز خود را از این منطقه تامین کنند که در کنار آن طی توافق دو طرف، ایرانی‌ها در یکی از مناطق آزاد آنها در زمینه مواد غذایی، مصالح ساختمانی و محصولات کشاورزی سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۲۷۰