سرو صدایی که مسئولان و مدیران مناطق آزاد در افزایش تجارت و تولید برپا کرده اند این روزها تا چه حد برمعیشت اهالی ساکن این مناطق اثر داشته است؟
اقتصاد ملل ها راهکارهای متفاوتی را برای افزایش میزان صادرات و همچنین جذب سرمایه گذار خارجی معرفی می کند که یکی از این راهکارهای تعیین مناطقی از کشورها که پتانسیل صادراتی قوی و دسترسی آسان تر به پایانه های صادراتی با نام مناطق آزاد یا ویژه اقتصادی است.
مناطقی که اصلی ترین پایه و اساس ادامه حیات آن ها افزایش سطح صادرات تولیدات بومی است چرا که دولت ها طی سال های متوالی مشاهده کرده اند که این مناطق با وجود اینکه تولیدات و پتانسیل های مناسبی دارند اما به علت دلایل مختلفی از جمله مسافت طولانی و هزینه های بالای حمل و نقل, رغبت و توانایی فروش اجناس خود در بازارها مرکزی کشور را ندارند از این رو در صورت صادرات این محصولات می توانند سود بالاتری را در بازارهای جهانی تجربه و رتبه صادراتی کشور را نیز افزایش دهند.
ایران هم اکنون دارای ۷ منطقه آزاد از جمله کیش, قشم, چابهار, ارس, اروند, انزلی و ماکو است که قدمت چابهار و قشم به تازگی از ۲۰ سال عبور کرده است, اما چرا این سال ها عملکرد این بخش از اقتصاد کشور آتقدر مناسب نبوده است که بیش از هر چیزی صدای ساکنان این محلات را برای زندگی و نقش نداشتن در حجم صادرات و حتی روند واردات بی در و پیکر در این منطقه را در آورده است.
با وجود اینکه دبیر شورای عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی مدعیست میزان واردات در مناطق آزاد در سال گذشته تنها ۲ میلیارد دلار بوده و مناطق آزاد در حجم صادرات به مرز ۱۸ هزار میلیارد دلار رسیده اند, اما شواهد نشانگر این است که این حجم تبادلات تجاری در این منطقه در محدوده انحصاری یا در دست افرادی خاص انجام شده است چرا که مردمان ساکن در این مناطق هنوز با مشاغل بومی نطیر ماهیگیری, لنج رانی و کشاورزی محدود و در نهایت فروش سیار اجناس ته لنجی سر و کار دارند و این حجم از برنامه ریزی ها کلان دامان این مردم شریف را نگرفته است.
راه صادرات در مناطق آزاد آنقدرها هم آسان نیست!
رحمان, یکی از ساکنان منطقه آزاد ارس می گوید: مناطق آزاد با توجه به شرایط ویژه و معافیت های مالیاتی دروازه ای قوی برای صادرات تولیدات انبوه و حتی خرد به شمار می رود اما متاسفانه در این مناطق عده ای محدود با روابط عمیق امکان پیشرفت, تاسیس شرکت های تولیدی ویا شرکت های خدمات تجاری را دارند.
او افزود: سال گذشته برای فروش زیور آلات دست سازی که بیش از ۹۰۰ جفت نیز می شد به دنبال بازار فروش در کشور آذربایجان بودم اما طی جستجوهای مکرر متوجه شدم رانت و شاید نوعی انحصار طلبی شرکت های پر قدرت راه را برای امسال من بسته است و در نتیجه من نیز مشغول به ادامه روند کاری خود یعنی فروش در قسمت های مختلف شهر و بازارچه های عادی شدم. سوال اینجاست که مگر قرار نبود مناطق آزاد دروازه ای برای صادرات اجناس مردمان بومی باشد که توان فروش اقلام خود را در نقاط مرکزی کشور به علت بُعد مسافت را ندارد؟
تصاویر فوق نشان دهنده شرایط معیشتی و فرایند شغلی حاکم بر منطقه آزاد چابهار است, منطقه ای که با توجه به شرایط خاص و اقلیم بسیار جذاب حتی از داشتن هتل های مناسب ۵ ستاره برای جذب گردشگر هم محروم است! مردمانی که در این منطقه زندگی می کنند بالغ بر ۹۰ درصدشان مشغول به شغل های بومی نظیر ماهی گیری و یا ساخت صنایع دستی محلی برای فروش در ایام خاص از جمله نوروز و تابستان هستند و به نطر می رسد حتی بادی از صادرات در این مناطق به تن معیشت آن ها نخورده است!
جالب است بدانید که منطقه آزاد چابهار تنها نقطه ای از کشور است که از تحریم ها معاف بوده و این روزها به علت همین امر مورد هجمه های بسیار زیادی از ناحیه کشورهای حاشیه ای خلیج فارس قرار می گیرد.
البته تصویر فوق نیز جای بسی تامل داشته و دارد!
برای مثالی دیگر سراغ معضلات بسیار جدی منطقه آزاد اروند می رویم که تاثیر جنگ تحمیلی بر این شهر منجر شده تا برای گسترش بازسازی و افزایش اشتغال این منطقه نیز جزو مناطق آزاد تلقی شود. اما این منطقه نیز از بزرگترین مشکل یعنی محرومیت و حتی نبود آب شرب مناسب رنج می برد و آزادی این منطقه این روزها دردسر جدیدی به نام واردات خودروهای دست دوم خارجی برای کسب سود توسط ساکنان این منطقه را بوجود آورده است.
واردات خودروهایی که در خیابان های محروم گوی سبقت بر دست گرفته و ویراژهای نه چندان خوشایندی را به نمایش می گذارند در قبال محرومیت این مناطق چهره ناخوشایند قانون آزاد شدن واردات خودرو در این مناطق را به رخ همگان می کشند.
از طرفی دیگر خبرهایی از رواج ورود اجناس قاچاق به این مناطق به گوش می رسد اخباری که از واردات البسه, انواع پارچه و در نهایت ورود اقلامی نظیر قطعات الکترونیکی خبر می دهند. موضوعی که مدیر عامل منطقه آزاد قشم با آن مخالف است.
کشفیات قاچاق در منطقه آزاد قشم ۲ میلیون دلار است
حمیدرضا مومنی, مدیرعامل منطقه آزاد قشم با اشاره به اینکه میزان کیفیت خدماتی مناطق آزاد مطلوب نیست, بیان کرد: قبول داریم که کیفیت خدمات توریسمی در مناطق آزاد به استاندارد های جهانی نزدیک نیست اما در ۴ سال گذشته پیشرفت های چشمگیری را تجربه کرده ایم.
او ادامه داد: امسال اولین هتل پنج ستاره را در این منطقه راه اندازی کردیم که به اعتقادم اصلا خوشایند نیست که با گذشت ۲۰ سال از عمر منطقه آزاد قشم به تازگی این روند رخ داده باشد.
این مقام مسئول در پاسخ به این سوال که روند کشفیات قاچاق در منطقه آزاد قشم که بیش از سایر مناطق متهم بهفروش اجناس قاچاق در مراکز خرید است چقدر بود؟ اظهار کرد: هر چند معتقدم قاچاق در مناطق آزاد تعریف نمی شود چرا که دروازه واردات در این مناطق با سرزمین اصلی متفاوت است اما سال گذشته در منطقه آزاد قشم رقمی بالغ بر ۲ میلیون دلار کالای قاچاق کشف و ضبط شد.
تجارب سبز رشد و توسعه مناطق آزاد در مدیریت چینی ها
در ادامه محمد سلطان آبادی, کارشناس و استاد دانشکده اقتصاد با اشاره به تجربیات کشورهای دیگر در حوزه مناطق آزاد و قیاس آن باروند توسعه این مناطق در ایران, بیان کرد: کشور چین و کره جنوبی از جمله کشورهایی هستند که با احداث مناطق آزاد توانستند رشد خوبی را رقم بزنند. اولین منطقه آزاد تجاری چین یعنی منطقه آزاد تجاری شانگهای سپتامبر ۲۰۱۳ احداث شد. این بندر به سرعت مسیر توسعه را پیش گرفت و در سال ۲۰۱۸ به مهم ترین و بزرگترین بندر کانتینری جهان، تبدیل شد.
او ادامه داد: پیش از آن سنگاپور برای ۹ سال این رتبه را در اختیار داشت و پس از آن دولت چین ۱۲ منطقه آزاد تجاری دیگر ایجاد کرد و به دنبال آن توسعه سیاست های جدید را مدنظر قرار داد.
رشد معیشت ساکنان مناطق آزاد منجر به رشد اقتصاد کشور می شود!
تأسیس مناطق آزاد صنعتی ـ تجاری یا مناطق آزاد پردازش صادرات در کشورهای در حال توسعه صنعتی جهان سوم از جمله پدیده‌های اقتصادی یک ربع قرن اخیر اقتصاد بین‌المللی است. هدف از برپایی این مناطق ـ اعم از آن‌ها که موفق بوده‌اند، و آن‌ها که به توفیق زیادی دست نیافته‌اند.
زمینه‌سازی جهت فراهم ساختن شرایط مناسب برای افزایش تولید و صدور کالاهای صنعتی از طریق راه‌یابی به بازارهای جهانی بر اساس اصول رقابت آزاد بوده است.
از مناطق آزاد کاملاً موفق می‌توان به منطقه آزاد هامبورگ در آلمان اشاره کرد. در آسیا نیز تنها مناطق آزاد هنگ کنگ و سنگاپور کاملاً موفق بوده‌اند و اگر مالزی، تایوان و کره جنوبی را نیز که تا حدودی موفق به جذب سرمایه، تکنولوژی و مدیریت کشورهای پیشرفته صنعتی شده‌اند، بتوان موفق در نظر گرفت، تنها پنج منطقه پردازش صادرات آسیایی قرین توفیق بوده‌اند. منطقه آزاد جبل علی امارات نیز هنگامی موفق قلمداد می‌شود که نسبت سرمایه گذاری‌های زیربنایی به سرمایه گذاری تولیدی مورد قضاوت قرار نگیرد.
تمام تجارب و گفته ها نشان می دهد ایران هنوز به جایگاه مناسبی برای بهره برداری از مناطق آزاد نرسیده است چرا که نه تنها این مناطق توانایی رشد و شکوفایی ساکنان بومی خود نشده اند بلکه تاثیر چندانی نیز بر اقتصاد کشور نگذاشته اند. باید بارها تاکید کرد که مناطقی برای خود سودی ندارند چطور می توانند در پویایی و رشد اقتصاد کلان کشور نقش پررنگی ایفا کنند. امید بر آن است که دولت ها برای رشد این مناطق ابتدا به سفره معیشت خانواده های ساکن مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نگاهی بیاندارند!
منبع: باشگاه خبرنگارن جوان