در نگاه غیر راهبردی و اقتصادی صرف، کاهش قیمت نفت منجر به کاهش درآمدهای محدود ناشی از صادرات محدود نفت کشور در فرآیندهای پیچیده دور زدن تحریم شود.

اوایل ماه جاری که اعضای اوپک پلاس در وین دورهم جمع شده بودند، انتظار می‌رفت که برسر کاهش بیشتر تولید توافقاتی صورت بگیرد تا قیمت نفت از بحران نجات پیدا کند. اما نه‌تنها کاهش تولید مورد تأیید نرسید، بلکه اتحاد روسیه با اعضای اوپک هم به هم خورد و جنگ قیمتی میان عربستان و روسیه درگرفت. وضعیتی که الان قیمت نفت را به پایین‌ترین سطح در 17 سال گذشته رسانده است. اما حالا فروپاشی اوپک پلاس چه تاثیری بر منافع انرژی ایران دارد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به این سؤال پاسخ داده است.

طبق این گزارش، اثرات تصمیمات اوپک و اوپک پلاس بر کشورها بر اساس وضعیت تولید این کشورها، سهم درآمد صادرات نفت در بودجه و اقتصادی داخلی آنها، الگوها و راهبردهای بازاریابی/ بازارسازی آن‌ها متفاوت است. بی‌تردید، اثرات شکست فروپاشی توافقات اوپک پلاس بر منافع انرژی جمهوری اسلامی ایران نیز در این راستا قابل‌تحلیل است.

 *اثرات بر منافع کوتاه‌مدت اقتصادی کشور از نگاه غیراستراتژیک

-در نگاه غیر راهبردی و اقتصادی صرف، کاهش قیمت نفت منجر به کاهش درآمدهای محدود ناشی از صادرات محدود نفت کشور در فرآیندهای پیچیده دور زدن تحریم شود.

- دور زدن تحریم‌ها در شرایط کاهش قیمت و افزایش عرضه به‌صورت موقتی تا زمان خروج نفت شیل از بازار و توازن یابی مجدد بازار و یا توافق مجدد اوپک پلاس دشوارتر خواهد بود. هرچند در بلندمدت به دلیل احتمال خروج نفت شیل از بازار در قیمت‌های پایین و توازن یابی مجدد عرضه/تقاضا، هم قیمت جهانی نفت رشد می‌کند و هم دور زدن تحریم‌ها تسهیل می‌شود.

-درآمدهای ناشی از فروش صادرات دیگر بخش‌های انرژی کشور نظیر قیمت گاز صادراتی، فراورده‌های نفتی و محصولات پتروشیمی به دلیل کاهش قیمت نفت نیز کاهش خواهد یافت.

 *اثرات راهبردی و بلندمدت بر منافع انرژی جمهوری اسلامی ایران

-در صورت تکرار چرخه موردنظر عربستان در کاهش عرضه برای افزایش موقتی قیمت نفت، سهم جهانی نفت شیل در جهان افزایش خواهد یافت. با توجه به جهت‌گیری شدید نفت صادراتی ایالات‌متحده به بازارهای هند، ژاپن، کره جنوبی، هند، اتحادیه اروپا و چین، افزایش تولید نفت شیل در پرتو راهبرد عربستان، آینده جایگاه نفت ایران حتی در شرایط غیرتحریمی نیز در این بازارها تهدید جدی خواهد شد.

-یکی از عوامل اصلی زمینه‌ساز تحریم کامل صادرات نفتی ایران، توسعه شدید نفت شیل به خاطر استراتژی عربستان در کاهش عرضه و افزایش قیمت بوده است. در صورت موافقت روسیه و تداوم سیاست عربستان در تکرار کاهش عرضه و افزایش موقتی قیمت، همین سطح محدود صادرات نفت در دور زدن تحریم نیز در ماه‌های آتی از بین می‌رفت زیرا فرآیند جایگزین سازی نفت و گاز شیل در بازارهای ایران جدی‌تر می‌شود.

-ازنظر راهبردی و بلندمدت، منافع کشورهایی چون ایران و عراق که دارای الگوی بازارسازی سازمان‌یافته نیستند و بیشتر بر تجارت نفت بر اساس عرضه و تقاضای بازار متکی هستند، باسیاست روسیه در وارونه‌سازی سیاست فعلی اوپک پلاس همنوایی بیشتری دارد. زیرا محتملا با کاهش قیمت نفت، حجم بالایی از نفت‌های پرهزینه ازجمله نفت شیل از بازار خارج‌شده و با توازن یابی مجدد بازار جهانی نفت، امکان بازاریابی نفتی برای این کشورها وجود دارد.

-در حال حاضر بین ایران، عراق از یکسو و کشورهای عربی به رهبری عربستان، تعارض منافع وجود دارد. عربستان بازار صادرات نفتی خود را ایمن کرده و با افزایش قیمت از طریق کاهش عرضه با مشارکت و هزینه حداکثری بر دیگر کشورها، هم به منافع اقتصادی بیشتر دست می‌یابد و هم با زمینه‌سازی برای توسعه بیشتر نفت شیل، زمینه برای اعمال فشار بیشتر بر ایران را نیز بیشتر می‌کند.

-اشتغال نفتی برای دولت ترامپ که دارای برگ برنده موفقیت اقتصادی در مناظرات انتخاباتی 2020 بود، با کاهش قیمت نفت با خطر جدی روبرو می‌شود. این امر برای منافع ملی کشور ایران که امیدوار است با تغییر قدرت از ترامپ به دموکرات‌ها، برجام احیاء شده و با تعلیق مجدد تحریم‌ها زمینه برای ترمیم اقتصاد کشور فراهم شود، دارای اهمیت راهبردی است. بنابراین، صرف‌نظر از منافع کوتاه‌مدت اقتصادی، ازنظر منافع بلندمدت اقتصاد نفتی، بازارسازی، احیاء برجام در صورت تغییر دولت ترامپ به سود دموکرات‌ها، راهبرد روسیه در خروج از توافق نفتی برای کاهش قیمت و حذف نفت شیل از بازار با منافع ملی جمهوری اسلامی ایران همسویی و سازگاری دارد.

منبع: اتاق تهران