دهک‌های بالا... دهک‌های پایین... دهک میانی... این کلمات را بارها و بارها از دهان مدیران اقتصادی ایران شنیده‌اید اما آیا شما می‌دانید که در کدام دهک و طبقه مالی قرار دارید؟ آخرین فرمول دسته‌بندی دهک‌ها مربوط به سال۹۶ است و بر اساس شاخص درآمد تعیین شده است. این دهک‌ها را مرکز آمار ایران تعیین کرده است و از آنجا که این آمارها به‌سرعت به‌روز نمی‌شوند، احتمالا شما بدون احتساب تورم دورقمی و جهش قیمت‌ها در دو‌سال اخیر، به دهک‌های ثروتمند صعود کرده باشید! اما واقعیت آن است که احتمالا فقیرتر شده‌اید. بهاءالدین هاشمی، اقتصاددان که معتقد است وضع درآمدی جامعه طی دو سال گذشته کاملا دوقطبی شده است، در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «رشد تورم و شکاف درآمدی موجب شده که دهک‌های متوسط درآمدی (دهک‌های ٤، ٥ و ٦ و ٧) از بین برود و اگر چاره‌ای برای این مشکل اندیشیده نشود، در سال‌های آینده ناهنجاری‌های اجتماعی بیشتر و بیشتر می‌شود.
به گفته او، آمارهای اعلامی از طرف بانک مرکزی نشان می‌دهد که ٧٠درصد سپرده‌های بانکی متعلق به یک‌میلیون و ٦٠٠هزار نفر یا همان ٢درصد جامعه است و ٧٨میلیون و ٤٠٠هزار نفر دیگر تنها ٣٠درصد سپرده‌های بانکی را دارند. این آمارها به خوبی شکاف درآمدی و دوقطبی‌‌شدن اقتصاد ایران را نشان می‌دهد.
او می‌گوید: «بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، حداقل هزینه معیشت خانوار ماهانه چیزی حدود ٤میلیون تومان است؛ بنابراین خانوارهایی را که درآمد سرانه آنها کمتر از این میزان باشد، می‌توان دهک‌های پایین درآمدی یعنی دهک‌های ٤،٣،٢،١ دانست. خانوارهایی با درآمدسرانه ٤ تا ١٠میلیون تومان را می‌توان طبقه متوسط جامعه (دهک‌های ٤ تا ٧ ) و کسانی که درآمد بالای ١٠میلیون تومان در ماه دارند را می‌توان دهک‌های بالای درآمدی دانست.
٢٣ تا ٤٠درصد مردم زیر خط فقر مطلق
هنوز آمارهای رسمی سال ٩٧ و ٩٨ در دسترس نیست، اما وزارت امور اقتصادی و دارایی پیش‌بینی کرده ضریب جینی در سال ۹۷ به میزان ۰/۰۱۲۳ واحد نسبت به سال قبل افزایش یافته و معادل ۰/۴۱۳۱ واحد خواهد شد. این روند افزایشی در سال ٩٨ هم ادامه خواهد یافت. گزارش سال ٩٦ می‌گوید، ضریب جینی در این سال با اندکی بهبود از ۰/۴۰۴۵ واحد در سال ۹۵ به ۰/۴۰۰۸ واحد در سال ۹۶ رسیده بود و حالا گزارش‌ها حاکی از افزایش این شاخص است. جزییات آماری بیشتری از این شاخص در دسترس نیست و آن چه وزارت امور اقتصادی و دارایی منتشر کرده، در حد همین چند عدد است. این آمار زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که آن را در کنار گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های مجلس قرار دهیم. گزارشی که نشان می‌داد «در سال ٩٦، حدود ١٦درصد از جمعیت کشور در زیر خط فقر مطلق قرار داشته و در سال ٩٧ با سناریوهای مختلف برای وضع درآمدی خانوار، ٢٣ تا ٤٠درصد جمعیت زیر خط فقر مطلق رفته‌اند» آماری که نشان می‌داد درصد جمعیت زیر خط فقر مطلق در سال ٩٧ نسبت به سال ٩٦، در سناریوی خوشبینانه ۱.۵ برابر و در سناریوی بدبینانه ۲.۵ برابر شده است. گزارش وزارت امور اقتصادی و دارایی می‌گوید، شکاف درآمدی بیشتر شده و قرارگرفتن آن در کنار گزارش مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد در یکی دو‌سال اخیر، شرایط طبقات پایین جامعه بدتر شده. به عبارتی، در یکی دو‌سال گذشته فقرا در ایران فقیرتر شده‌اند.
پولدارها و فقرا چقدر خرج کردند
رتبه‌بندی خانوارها به شکل گروه‌های هزینه‌ای به این صورت است که هزینه‌های سالانه دهک اول کمتر از ۷٫۵میلیون تومان، دهک دوم بین ۷٫۵ تا ۱۰میلیون تومان، دهک سوم ۱۰ تا ۱۲میلیون تومان، دهک چهارم ۱۲ تا ۱۶٫۵میلیون تومان، دهک پنجم ۱۶٫۵ تا ۱۹٫۵میلیون تومان، دهک ششم ۱۹٫۵ تا ۲۷میلیون تومان، دهک هفتم ۲۷ تا ۳۶میلیون تومان، دهک هشتم ۳۶ تا ۴۸میلیون تومان، دهک نهم ۴۸ تا ۶۰میلیون تومان و دهک دهم بیشتر از ۶۰میلیون تومان است. بر اساس این آمار در سال ۱۳۹۶ ثروتمندترین گروه درآمدی جامعه سالانه بیش از ۶۰میلیون تومان و کم‌درآمدترین گروه کمتر از ۷٫۵میلیون تومان در یک سال هزینه کردند. به آن معنا که ثروتمندان در آخرین سال آماری (٩٦) حداقل ٥٢,٥میلیون تومان بیشتر از فقرا هزینه کردند.
بر اساس آمارهای مرکز آمار در سال ۱۳۹۶ خانوار متعلق به دهک‌های پایین جامعه در طول یک سال کمتر از ۱۰میلیون تومان و خانوار متعلق به دهک‌های بالای جامعه بیشتر از ۴۸میلیون تومان هزینه اعم از خوراکی و غیر خوراکی داشته‌اند.
یارانه به ثروتمندها
اما در حالی هزینه ماهانه دهک‌های بالای درآمدی حدود ٨برابر دهک‌های پایین است که نگاهی به آمارها نشان می‌دهد برخلاف آن‌چه ادعا می‌شود حمایت‌های دولت از ثروتمندها بیشتر از فقراست. یارانه‌ها ظاهرا اعطا می‌شوند که فقر مطلق از بین برود یا حداقل، فاصله افراد از خط فقر مطلق کاسته شود اما در عمل با وجود اعطای یارانه‌های حجیم در حوزه‌های مختلف، چنین اتفاقی نه در شاخص‌های اقتصاد کلان (ضریب جینی) رخ داده است و نه دهک‌ها نزدیکی‌شان به یکدیگر را حس کرده‌اند. از این رو تداوم استفاده از این ابزار پرهزینه براساس شیوه‌ای که تاکنون عمل شده، دلیل واضحی ندارد. بررسی‌های یک پژوهش در سازمان برنامه و بودجه حاکی از آن است که مجموع یارانه‌های آشکار و پنهان در اقتصاد کشور به حدود ۹۰۰هزار‌میلیارد تومان می‌رسد و سهم دهک‌های پردرآمد در بهره‌مندی از یارانه‌ها بسیار بیشتر از سهم دهک‌های کم‌درآمد است. این موضوع در حالی است که اکثر یارانه‌های اعطایی با هدف حمایت از اقشار ضعیف و آسیب‌دیده تخصیص می‌یابد اما نتایج این پژوهش حکایت از ناکارایی تخصیص یارانه‌ها دارد. در این پژوهش یارانه‌ها در سه بخش بودجه‌ای، فرابودجه‌ای و یارانه پنهان بررسی شده و نشان می‌دهد که سهم هر ایرانی از یارانه‌ها در سال حدود یازده‌میلیون تومان است. مطابق این بررسی‌ها، سهم سه دهک پردرآمد از یارانه پنهان مستقیم هفت برابر سه دهک کم‌درآمد است. همچنین بر اساس یافته‌های این گزارش، میزان بهره‌مندی دهک‌های بالای درآمدی از یارانه پنهان، گاز، برق و بنزین ۲۳ برابر دهک‌های پایین درآمدی است. اعدادی که از نگاه این گزارش، گواه بر توزیع ناعادلانه یارانه‌ها در بخش انرژی، کالاهای اساسی و دارو است. این گزارش معتقد است که می‌توان بدون صرف منابع جدید و به کمک یک نظام بازتوزیع کارآمد، جریان یارانه‌ها را به سمت دهک‌های پایین درآمدی تغییر داد.
بالارفتن نرخ تورم شرایط را بدتر کرده است
آیا افزایش نرخ تورم متهم اصلی افزایش شکاف درآمدی در جامعه است؟ پازوکی در پاسخ به این سوال می‌گوید که اگر چه رابطه مثبتی بین تورم و ضریب جینی به عنوان شاخص نابرابری وجود دارد اما نرخ رشد اقتصادی در ایجاد نابرابری و کاهش رفاه در جامعه موثرتر است. این استاد اقتصاد می‌گوید که با بهبود وضع نرخ رشد اقتصادی، می‌توان امید به اشتغالزایی و افزایش درآمد خانوارها داشت و با افزایش درآمد، وضع ضریب جینی در جامعه بهتر می‌شود.
در عین حال با وجود این که به طور یقین میزان درآمد در دهک‌های درآمدی به‌خصوص در دهک‌های بالا می‌تواند چند ١٠ برابر رقم ٤٠ میلیونی مرکز آمار باشد اما با استناد به همین آمار نیز قابل توجه است که این تفاوت درآمدی بین دهک‌ها درحالی رقم می‌خورد که بیش از سه سال است که ثروتمندترین و فقیرترین دهک درآمدی کشور به میزان یکسان ٤٥هزار و ٥٠٠ تومان یارانه و کمک دولتی دریافت می‌کنند.
روزنامه شهروند