در کشور چند نفر از تحصیل بازمانده‌اند و چند نفر بی‌سواد هستند؟ موضوعاتی که مسائل اجتماعی زیادی با خود به همراه دارد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی مسئله بازماندگی از تحصیل و بی‌سوادی در نظام آموزش‌وپرورش ایران پرداخته است.

طبق این گزارش، جمعیت بازماندگان از تحصیل، از یکصدوسی هزار تا بیش از سه میلیون نفر گزارش‌شده است. این در حالی است که اطلاعات مربوط به تعداد کودکان معلول بازمانده از تحصیل و کودکان فاقد هویت (بی شناسنامه) تفکیک نشده و در اختیار نیست. آمار آموزش‌وپرورش در سال تحصیلی 1396- 1395 حاکی از وجود 747،911 نفر بازمانده در همه مقاطع آموزشی است. داده‌های استانی نیز نشان می‌دهد استان سیستان و بلوچستان رتبه اول بازماندگی از تحصیل کودکان را داراست.

تعداد بازماندگان از تحصیل در مهرماه 1397 از سوی مسئولان آموزش‌وپرورش برای گروه سنی 11– 6 ساله (مقطع ابتدایی) حدود 130 تا 140 هزار نفر اعلام‌شده است.

مطابق اطلاعات سرشماری نفوس و مسکن سال 1395 تعداد افراد 19– 6 ساله‌ای که به‌طورکلی خارج از مدرسه هستند (یا بی‌سواد هستند و یا در حال حاضر تحصیل نمی‌کنند)، دو میلیون و 386 هزار و 120 نفر است که 14.7 درصد کل جمعیت در گروه سنی 19– 6 ساله کشور را تشکیل می‌دهند. از آمارها چنین استنباط می‌شود که در پایه‌های بالاتر آموزشی احتمال خروج از مدرسه، بازماندگی یا ترک تحصیل نیز افزایش می‌یابد. اگرچه بی‌سوادی و بازماندگی از تحصیل سنین 9- 6 ساله حدود 8 درصد جمعیت پایه این سنین است، اما این وضعیت در سنین 19– 15 سالگی نزدیک 32 درصد این جمعیت را دربرمی گیرد، یعنی تعداد قابل‌توجهی از نوجوانان از ادامه تحصیل بازمی‌مانند. البته یادآوری می‌شود که درصورتی‌که جمعیت لازم‌التعلیم را در دامنه سنی 17– 6 سال در نظر بگیریم، با کسر تعداد جمعیت در سنین 19– 18 سال، میزان بازماندگان از تحصیل از دو میلیون و 386 هزار و 120 نفر به حدود یک‌میلیون و 738 هزار و 751 نفر کاهش می‌یابد.

این گزارش ادامه می‌دهد: از نقایص آمارهای ارائه‌شده درباره بازماندگی از تحصیل آن است که کودکان فاقد اسناد هویتی (فاقد شناسنامه) معمولاً در آمارها محاسبه نمی‌شوند. از همین رو درباره آمار کودکان بی‌هویت در کشور گزارش‌های متفاوتی ارائه‌شده است. این گزارش‌ها نیز دامنه‌ای از سیصد هزار تا یک‌میلیون و یک‌صد هزار نفر را دربرمی گیرد. کودکان فاقد شناسنامه به دلایل مختلفی ازجمله داشتن اولیای غیرایرانی یا مشکلات والدین (اعتیاد و فقر ...) از تحصیل محروم می‌مانند.

اما در خصوص بی‌سوادی؛ سازمان نهضت سوادآموزی پیش‌ازاین طی سه برنامه راهبردی که در سال‌های 1387، 1390 و 1392 تدوین کرده دورنمای ریشه‌کنی بی‌سوادی را در جمعیت زیر 50 سال، به ترتیب در سال‌های 1393، 1394، 1396 و 1399 ترسیم کرده است. پس‌ازآنکه هدف ریشه‌کنی بی‌سوادی در سال 1394 محقق نشد، سازمان نهضت سوادآموزی سه سناریو را در برنامه سوم راهبردی خود گنجاند. مطابق سناریوی اول ریشه‌کنی بی‌سوادی زیر 50 سال تا سال 1394 را پیش‌بینی کرد. در سناریوی دوم ریشه‌کنی بی‌سوادی تا سال 1396 مقرر شد و در سناریوی سوم پیش‌بینی‌شده است که تا سال 1399 بی‌سوادی از جامعه ریشه‌کن خواهد شد. اما این اهداف نه‌تنها تاکنون محقق نشده، بلکه دو سال تا پایان مهلت تعیین‌شده فرصت باقی است درحالی‌که همچنان نزدیک به 9 میلیون بی‌سواد در کشور وجود دارد. پرسش این است که آیا نهضت سوادآموزی موفق خواهد شد ظرف دو سال آینده تعداد 9 میلیون نفر را باسواد کند؟