امرالله امینی(عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه)
بودجه آیینه تمام نمای دولت است که فعالیت‌های اساسی قوه مجریه را به تصویر می‌کشد. بازگشت تحریم‌های امریکا و جهش نرخ ارز شرایط اقتصادی کشور را نسبت به سال‌های قبل تغییر داده است. درمجموع می‌توان با توجه به شرایط امروز اقتصاد و همچنین رهنمودهایی که از سوی رهبر معظم انقلاب به دولت ارائه شده است، 12 رویکرد اساسی برای بودجه قائل شد که دولت باید این رویکردها را مدنظر قرار دهد.
1- نخستین رویکرد و عاملی که در بودجه اهمیت دارد به چگونگی تخصیص منابع مربوط می‌شود. درواقع بودجه تخصیص بهینه منابع تعریف می‌شود. برهمین اساس اینکه چه میزان اعتبار به چه فعالیت‌هایی اختصاص داده می‌شود، ضمن اهمیت بالا نتایج مثبت و منفی بسیاری هم درپی دارد. درصورتی که فعالیت‌ها و طرح‌های مهم اعتبار مورد نیاز و مناسب خود را دریافت نکنند آثار منفی درکل بودجه ایجاد خواهد شد. دراین زمینه از آنجا که بودجه پیش‌بینی یکسال آینده است باید تمام عوامل مهم همچون تورم را دراعتبار هر بخش مدنظر قراردهد. برای تدوین بودجه به‌عنوان مهمترین سند مالی کشور چندین روش وجود دارد که بهترین و کارآمدترین آن «بودجه‌ریزی عملیاتی» است که درلایحه امسال دولت سعی کرده است تا برای تمام دستگاه‌ها از این روش استفاده کند. دراین نوع بودجه‌ریزی در ابتدا قیمت تمام شده تمام فعالیت دستگاه‌ها استخراج می‌شود و سپس براساس این قیمت تمام شده به هر فعالیتی اعتبار مناسب و بهینه اختصاص می‌یابد.
2- بودجه، برشی از برنامه پنج ساله توسعه است و برهمین اساس نباید با اهداف کلی برنامه تضاد و تعارض داشته باشد. هم‌اکنون که درحال اجرای برنامه ششم توسعه هستیم بودجه سال آینده باید بخشی از اهداف این برنامه توسعه را محقق کند.
3- پس از انقلاب اسلامی یکی از مهمترین بحث‌های اقتصادی کشور کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی در بودجه بوده است که خوشبختانه طی سال‌های اخیر با افزایش درآمدهای غیرنفتی همچون مالیات از سهم نفت در بودجه کاسته شده است. بهترین روش برای بهره‌مندی از درآمدهای نفتی کشور سرمایه‌گذاری آن در بخش‌هایی است که از اولویت برخوردارند. گره زدن درآمدهای نفتی با هزینه‌های جاری بزرگترین خطایی است که در دولت قبل بارها انجام شده است. درهمین زمینه یکی از رهنمودهای رهبر معظم انقلاب واریز سهم صندوق توسعه ملی از درآمدهای نفتی طبق قانون است که به‌طور قطع تأثیر مثبتی دراقتصاد خواهد داشت. باید به جایی برسیم که کل درآمدهای حاصل از فروش نفت به این صندوق واریز و صرف سرمایه گذاری‌هایی شود که به دقت درباره آنها تحقیق شده است.
4- دولت به هیچ عنوان نباید زیربار کسری بودجه برود و از طریق استقراض از بانک مرکزی یا شبکه بانکی آن را پوشش دهد. یکی از مهمترین خطاهایی که در دولت‌های قبل انجام شده برداشت از منابع پرقدرت بانک مرکزی بوده است که آثار زیانباری برکل اقتصاد داشته است. دولت باید با تنظیم مخارج خود با درآمدهای واقعی که به دست خواهد آورد یک بودجه منطقی و واقعی تدوین کند.
5- همواره بزرگترین مشکل دولت دربخش بودجه شرکت‌های دولتی است که با جمع آن با بودجه عمومی سقف کل بودجه به دست می‌آید. هم‌اکنون از میان شرکت‌های دولتی شرکت‌هایی وجود دارد که زیانده هستند و بارمالی سنگینی برای دولت دارند. دراین باره دولت باید درخصوص واگذاری شرکت‌هایی که تحت مدیریت خود دارد یک تصمیم جدی بگیرد و آنها را به بخش خصوصی واقعی و نه خصولتی‌ها بسپارد.
6- طبق برآوردهای صورت گرفته در حال حاضر حدود 10 هزار طرح نیمه تمام عمرانی مهم درکشور وجود دارد که برخی از آنها از سالیان دور ناتمام باقی مانده‌اند. دو عامل عدم تخصیص بهینه منابع بودجه و همچنین اجرای نادرست و برنامه‌ریزی ضعیف مهمترین عوامل ایجاد معضلی به‌نام طرح‌های نیمه تمام محسوب می‌شود. البته دولت برای اتمام این طرح‌ها برنامه‌ای برای مشارکت بخش خصوصی تدوین کرده است که درصورت اجرای درست می‌تواند کمک زیادی کند.
7- تکیه برمالیات به‌عنوان پاک‌ترین درآمد نکته مهم دیگری است که باید به آن توجه شود. این اقدام علاوه براین که وابستگی به نفت را کاهش می‌دهد پایداری درآمد بودجه را بالا می‌برد. این درحالی است که همچنان بخش عمده‌ای از اقتصاد کشور با فرارمالیاتی یا معافیت‌ها در دایره شمول مالیات‌ها قرار ندارند.
8- هدفگیری اصلی بودجه باید حمایت از تولید باشد، موضوعی که درسیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیز برآن تأکید شده است. دولت وظیفه دارد با فراهم کردن بسترهای لازم برای فعالان اقتصادی زمینه رونق تولید را ایجاد کند. دراین خصوص برخی از صنایع کلیدی و مهم مانند پتروشیمی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
9- مقابله با بیکاری و اشتغالزایی نکته مهم دیگری است که دررویکردهای بودجه دیده می‌شود. دولت از طریق بودجه می‌تواند از طرق مختلف و با هدایت منابع و حمایت از کسب و کارهایی که سهم بالایی در اشتغال دارند به جنگ بیکاری برود.
10- دربودجه باید ارتباط و نظم منطقی میان تمام اجزا برقرار باشد. توجه به انضباط مالی در بودجه را می‌توان مهمترین کارکرد بودجه محسوب کرد که دایره اثر آن تمام بخش‌ها و مؤلفه‌های آن را دربر
می گیرد.
11- دولت در سال‌های ابتدایی فعالیت خود عملکرد موفقی در مهار نرخ تورم داشت این درحالی است که در ماه‌های اخیر شاهد رشد تورم هستیم. بنابراین یکی از اهداف بودجه سال آینده باید کنترل و مهار تورم باشد. وزن اعتباری که به فعالیت‌های مختلف اختصاص می‌یابد و همچنین میزان توجه به تولید مهمترین عواملی است که از طریق بودجه روی شاخص تورم اثر می‌گذارد.
12- یکی از رویکردهایی که دربودجه سال‌جاری و سال آینده مورد توجه قرارگرفته تسویه بدهی‌های دولت به بانک مرکزی، شبکه بانکی و پیمانکاران است که تأثیر زیادی بررونق اقتصادی دارد. دراین زمینه دولت می‌تواند از طریق دارایی‌های کلانی که دراختیار دارد و همچنین با روش‌هایی مانند اوراق بدهی گام‌های بلندی دراین خصوص بردارد.
منبع: روزنامه ایران