ایران ناکام در حل بحران آب... زنگ‌های خطر به صدا درآمده اما بی‌تو‌جه تر از این شده‌ایم که گوش شنوایی برای شنیدن زنگ‌های خطر داشته باشیم. تصور بر این است که حل بحران آب در ایران به‌راحتی آب‌خوردن است اما زهی خیال باطل. خیلی بعید ندانید که تا چندی دیگر به آینه عبرت کتاب‌های تاریخ دنیا تبدیل شویم. این تنها بخشی از گلایه‌های صاحب‌نظران و اندیشمندان در نشست تخصصی رویداد آب ایران است که به همت انجمن علمی دوستداران محیط‌زیست دانشگاه صنعتی شریف و انجمن محیط‌زیست دانشگاه تهران، آن‌هم به بهانه حساس‌سازی اذهان دانشگاهیان و آگاهی‌‌بخشی در زمینه بحران آب در ایران برگزار شد. قسمت اعظم انتقادات صاحب‌نظران و اندیشمندان در حوزه آب متوجه حکمرانی دولت، لابی‌گری‌های مجلس و عملکرد غلط مهندسانی است که با میلیاردها تومان از پول ملی کشور سدهایی ساختند که برای ملت آب نداشت اما برای خودشان حسابی نان داشت... .
 
بی‌‌توجه شدیم/ از مهندس‌بودن توبه کردم
فاضلی، از استادان دانشگاه شهید بهشتی، در این نشست صحبت‌های خود را این‌گونه آغاز کرد که من مهندس بودم اما از مهندس‌بودن توبه کردم و جامعه‌شناس شدم الان هم ترجیح می‌دهم که تعمدا نیشدار حرف بزنم چون بی‌‌‌توجه‌تر از این شده‌ایم که این حرف‌ها به کسی بر بخورد.
برای ما سدهایی ساختند که آب نداشت اما برای خودشان نان داشت
وی با بیان اینکه، شرکت‌های مهندسی برای ما تونل‌هایی می‌سازند که سر تا ته آنها هیچی نیست افزود؛ سد‌ها برای ما آب ندارد اما برای آنها حسابی نان دارد، شرکت‌های مهندسی به‌خوبی می‌دانستند که آب‌های زیرزمینی در حال افت و روان‌آب‌ها در حال کاهش است؛ خوب می‌دانستند که این سدها باعث تخریب محیط زیست می‌شود اما برای ما سد ساختند پس مشکل ما نادانی نیست.
فاضلی در ادامه به مذاکرات خود با یکی از مقامات سازمان ملل در مورد طرح انتقال آب خزر به ارومیه اشاره کرد و گفت: وقتی درباره چنین طرحی با یکی از مقامات سازمان ملل صحبت کردم، در جواب ١٠ دلیل آورد و گفت واقعا شما احمقید که می‌خواهید چنین کاری کنید.
وی به ساخت تونل در حوزه زاب اشاره کرد و افزود: به مردم می‌گویند که هزینه ساخت تونل سه‌هزار و ٦٠٠ میلیارد تومان است درحالی‌که کل پولی که به طرح تعادل‌بخشی اختصاص می‌دهند، تنها ٣٢٥ میلیارد تومان است. این به آن معناست که پول ساخت یک سد برابر کل پولی است که در ٣٠ سال گذشته برای تعادل‌بخشی هزینه کردند.
ما با ساخت سد کیف می‌کنیم
او گفت: متأسفانه ما غرب‌زده‌ترین مردم روی زمین هستیم چون هیچ‌کس به‌اندازه ما ایرانی‌ها روی کره زمین به قدرت تکنولوژی سخت‌افزاری باور ندارد و هیچ‌کس به اندازه ما به محیط‌زیست بی‌توجه نیست، ما خیلی با ساخت سد کیف می‌کنیم. فاضلی با ابراز تأسف از اینکه ما بیش از همه در این دنیا سیطره نابودی را روی محیط‌زیست اعمال کردیم، گفت: متأسفانه ما سیطره مخربی بر طبیعت داشتیم به‌طوری‌که ١٧ میلیون هکتار جنگل را در شمال تهران از بین بردیم.
امیدی به اصلاح وضع موجود ندارم
وی گفت: منتظر باشید که درس عبرت تاریخ باشیم؛ حتما چندین‌سال بعد در کتاب‌های تاریخ خواهند نوشت؛ ملتی که همه‌جور ظرفیتی برای تبدیل‌شدن به قدرت داشت، اما خود را با دست‌های خودش نابود کرد؛ به‌همین‌دلیل من امیدی به اصلاح وضع موجود ندارم چون نشانه‌هایی از تصمیمات سخت نمی‌بینم. این استاد دانشگاه شهید بهشتی به لابی‌های نمایندگان مجلس برای ساخت سد اشاره کرد و ضمن بیان این نکته که عامل بحران محیط‌زیست از همین مجلس ما شروع می‌شود، گفت: در مقدمه برنامه دوازدهم توسعه اقتصادی کشور هند مجموعه‌ای از مجبوربودن‌ها نوشته شده درحالی‌که من در مقدمه برنامه‌های توسعه اقتصادی خودمان مجموعه‌ای از توهمات و اهداف بلندپروازانه را می‌بینم.
معلوم نیست هر شغل را پای ملت ایران چقدر حساب می‌کنند
وی با انتقاد از هزینه اعتبارات سد داریان گفت: مجموع اعتبارات پروژه تا پایان، ١٥ تا ٢٤ هزار میلیارد تومان است اما آیا کسی می‌پرسد که این ٢٤ هزار میلیارد تومان چگونه در این پروژه دیده شده است یا در مجموع چقدر شغل ایجاد می‌کند؟ در بهترین حالت ١٦ هزار شغل ایجاد می‌شود؟ یکی نیست که بگوید هر شغل را پای ملت ایران چقدر حساب می‌کنید.  وی افزود: تا روزی که من فاضلی نتوانم در صداوسیما این عدد را به سلابه بکشم و تا روزی که گزارش زیست‌محیطی سد گتوند منتشر نشود و نتوانیم بگوییم که برای آن به قیمت سال ٨٥ نزدیک به سه‌هزار میلیارد تومان خرج کردیم که به قیمت دلار امروز ١١ هزار میلیارد تومان می‌شود، وضع ما همین است.
٣‌هزار میلیارد تومان خرج سدی کردند که پشت آن نمک است
وی به قطع بودجه تحقیقات کشاورزی اشاره کرد و با طرح این سؤال که در کجای دنیا سه‌هزار میلیارد تومان خرج سدی می‌کنند که میلیون‌ها نمک پشت آن است، اظهار کرد: یک‌بار ساده و شفاف به ملت بگویید که قیمت تونل زاب به دریاچه ارومیه چقدر است؟ سالی ٣٠٠ میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه منتقل کردید تا این دریاچه به تراز طبیعی برسد درحالی‌که ٢٤ میلیون مترمکعب آب نیاز دارد و در تراز رفع بحران هم به ١٠ میلیارد مترمکعب آب احتیاج است به زبان ساده یعنی اگر این خط بدون یک گرم تبخیر و هدررفت و کشاورزی بدون مسیر به دریاچه ارومیه منتقل شود، ٣٣ سال زمان می‌برد که دریاچه به تراز ١٠ برسد و ٨٠ سال هم طول می‌کشد که به تراز ٢٤ برسد.
سیاست‌مداران و مهندسان شعور ما را پایین فرض می‌کنند
وی ادامه داد: متأسفانه ما به سمت قهقرای کیف‌کننده می‌رویم یعنی به سمت قهقرایی که همه در آن کیف می‌کنند اما در کوتاه‌مدت و درازمدت همه با هم نابود می‌شوند بنابراین تا زمانی‌که نتوان به اقتصاد سیاسی مدیریت منابع آب حمله کرد؛ تا زمانی‌که با آب می‌توان رأی خرید، تا وقتی با آب می‌توان سد ساخت و پول درآورد، وضع ما همین است. فاضلی تصریح کرد: شبکه مهندسی و سیاست‌مداران شعور ما را پایین فرض کردند و تا توانستند لابی کردند و سد ساختند؛ با این وضع بايد منتظر نابودی باشیم.
تمام تخم‌مرغ‌های خود را برای توسعه کشاورزی در یک سبد چیدیم
جهانی مدیر منطقه‌ای آب یونسکو در ایران به اشتباهات استراتژیک در مسیر مدیریت آب اشاره کرد و افزود: اشتباه اول ما بی‌توجهی به ظرفیت‌های واقعی کشور درباره سطح زیرکشت کشاورزی از بعد تخصیص منابع به این بخش است؛ در واقع ما در این همه سال به توسعه نقطه‌ای ترجیح دادیم نه توسعه ملی. ضمن اینکه دیدگاه‌های خبرگان در سال ٤٤ که هیچ علائمی برای بحران آب نبود، نشان داد ایران یک کشور کشاورزی نیست و باید صنعتی شود. بنابراین با توجه به ظرفیت محدود آب نباید براي توسعه کشاورزی تمام تخم‌مرغ‌های خود را در یک سبد می‌چیدیم.
انتقاد از برنامه‌ریزی تحکمی و دستوری
وی يكي دیگر از اشتباهات استراتژیک را توجه به برنامه‌ریزی تحکمی و دستوری، فقدان برنامه‌های آمایشی و دیدگاه تک‌تخصصی عنوان کرد و افزود: طرز تفکر ما همچون ٧٠ سال پیش است و فکر می‌کنیم مهندسان می‌توانند مشکلات مربوط به آب را حل کنند، درحالی‌که مجموعه‌ای از جامعه‌شناسان، اقتصاددانان و طرفداران محیط زیست باید در مورد طرح‌ها تصمیم‌گیری کنند.
همه تصمیمات پشت در‌های بسته گرفته می‌شود
اسفندیاری از کارشناسان و متخصصان در حوزه آب نیز درباره ارزیابی حکمرانی آب در ایران به این مسئله اشاره کرد که دولت اختیارات زیادی در مورد حکمرانی آب دارد درحالی‌که همین نادیده‌گرفتن نقش اجتماعی و مردمی روی سرنوشت موضوع آب تأثیر گذاشته است. تلاش‌ها برای حل بحران آب ناکام مانده است وی افزود: متأسفانه همه تصمیمات پشت در‌های بسته یا توسط چند نفر گرفته می‌شود و اثر چنین تصمیماتی همین وضع موجود ماست.  وی همچنین به ناکامی تلاش‌ها برای اصلاح وضع موجود در بحران آب اشاره کرد و گفت: همه مسئولان نسبت به نارسایی‌های موجود آگاهی دارند اما متأسفانه قدمی برای اصلاح وضع موجود برداشته نمی‌شود و این همان نقطه تاریک و خاموش در کشور ماست.
زنگ‌های خطر به توان ١٠ به صدا درآمده است
حسینی از دیگر کارشناسان و متخصصان نیز در این نشست به این نکته اشاره کرد که اگر همچون گذشتگان تجارب را در مسیر منطقی ادامه داده بودیم و از دانش بومی برای اداره و توزیع آب استفاده کرده بودیم، هم‌اینک به وضعیت فعلی نمی‌رسیدیم. وی گفت: هم‌اکنون زنگ‌های خطر به توان ده به صدا درآمده است اما متأسفانه عزم سیاسی برای اصلاح وضع موجود وجود ندارد بنابراین باید خود جامعه درصدد اصلاح وضع و مشکلات آب باشد.
مشکل آب به‌راحتی آب‌خوردن حل نمی‌شود
بنی‌حبیب از دانشیاران دانشگاه تهران در این پنل اظهار کرد: این تصور غلطی است که فکر کنیم راه‌حل بحران آب همچون آب‌خوردن است و تا وقتی این تصور غلط وجود داشته باشد، نخواهیم توانست مشکل آب در ایران را حل کنیم. وی گفت: مشکل نبود آب کافی، بی‌کاری و رشد اقتصادی پایین، موجب تقویت بحران اجتماعی خواهد شد درحالی‌که در کشورهای توسعه‌یافته با مدیریت روی آب توانستند مسائل خود را حل‌وفصل کنند.
سیدمختار هاشمی از مشاوران ملی منابع آب طرح حفاظت از تالاب‌های ایران به این موضوع اشاره کرد که اشکالات زیادی در کار مهندسی ما در ایران وجود دارد و متأسفانه اکثر داده‌ها و اطلاعات موجود در این زمینه ضعف‌های بسیار دارد.
سوءمدیریت ما را به بحران آب رساند
فاطمه پاسبان، عضو هیأت‌علمی مؤسسه پژوهش‌های اقتصاد کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی، در این پنل مشترک ضمن اشاره به این مطلب که همواره بخش کشاورزی را مقصر کمبود آب معرفی می‌کنند، گفت: بخش کشاورزی مصرف‌کننده عمده آب است به‌طوری‌که ٧٠ درصد آب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود اما همان طور که در دنیا عمده مصرف آب در بخش کشاورزی است، در کشور ما هم کشاورزی عمده مصرف را به خود اختصاص داده است چون اگر در بخش کشاورزی، آب نباشد، دیگر تولیدی صورت نمی‌گیرد ضمن اینکه سوءمدیریت منجر به بحران آب شده، نه تولید در بخش کشاورزی.
وی در واکنش به اظهاراتی مبنی بر جیره‌بندی و سهمیه‌بندی آب به دلیل عدم‌مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی نیز اظهار کرد: در هیچ بخشی مصرف بهینه آب نداریم.
برآوردها در سال ٢٠١١ نشان می‌دهد که بهره‌وری آب ما سه دلار است درحالی‌که در جهان ١٤ دلار است. پاسبان افزود: یکی از سیاست‌های برنامه ششم توسعه، امنیت غذایی برای جمعیت در حال افزایشی است که تا سال ١٤٠٠ به ١٢٩ میلیون نفر می‌رسد، حالا در چنین شرایطی که غذای این جمعیت را باید بخش کشاورزی تأمین کند، می‌خواهند به این بخش آب ندهند.

منبع: شرق