شركت سپرده‌گذاري مركزي و تسويه وجوه (سمات) يكي از اركان اجرايي بازار سرمايه است كه نامش كمتر شنيده شده، اما آثار فعاليتش در تمام اجزاي اقتصاد كشور مشاهده مي‌شود تا جايي كه مي‌توان گفت تنها مركزي است كه به تمامي اطلاعات سهامداران دسترسي دارد و در واقع خدمات آماري، صدور برگه سهام و از اين قبيل امور مربوط به جامعه 1/6 ميليون نفري سهامداران كشور را در دست دارد. به دليل اهميت بالاي اين حوزه به سراغ حامد سلطاني‌نژاد، مديرعامل شركت سپرده‌گذاري مركزي رفته و در گفت‌وگويي به بررسي آخرين تحولات اين حوزه پرداخته‌ايم. او در اين گفت‌وگو نه تنها آمار دقيقي از وضعيت سهامداران در كشور مطرح مي‌كند، بلكه خبرهايي از اجراي دو طرح توسعه در راستاي افزايش خدمات‌رساني به سهامداران مي‌دهد.
اين گفت‌وگو را در ادامه بخوانيد:
آخرين آمار تعداد سهامداران داراي كد معاملاتي در كشور چقدر است؟
تعداد كدهاي سهامداري اعم از حقيقي و حقوقي تا ابتداي شهريورماه سال جاري بالغ بر 6 ميليون و 141 هزار و 436 كد بوده است كه از اين تعداد 4 ميليون و 110 هزار و 726 كد فعال و مشغول خريد و فروش هستند (با اين وصف بيش از 8 درصد از جمعيت كشور سهامدار هستند).
در اين ميان تعداد 6 ميليون و 113 هزار و 788 نفر به عنوان سهامدار حقيقي و 27 هزار و 403 نفر به عنوان سهامدار حقوقي شناخته مي‌شوند.
چه تعداد از اين سهامداران به عنوان سهامدار فعال يا غيرفعال شناخته مي‌شوند؟
تعداد سهامداران حقيقي فعال تا انتهاي مردادماه سال جاري بالغ بر 4 ميليون و 89 هزار و 916 نفر و تعداد سهامداران حقوقي فعال نيز معادل 20 هزار و 810 نفر است. اين در حالي است كه تا تاريخ مزبور تعداد دو ميليون و 23 هزار و 872 سهامدار حقيقي غيرفعال و 6 هزار و 593 سهامدار حقوقي غيرفعال نيز در سامانه شركت به ثبت رسيده‌اند.
همچنين تا تاريخ مزبور تعداد 4 ميليون و 331 هزار و 228 كد حقيقي داراي سهم در كشور موجود است كه از اين تعداد، 3 ميليون و 140 هزار و 287 كد مربوط به افراد حقيقي فعال داراي سهم و يك ميليون و 190 هزار و 938 كد مربوط به افراد حقيقي غيرفعال داراي سهم است. افزون بر اين كدهاي صادرشده براي افراد حقوقي داراي سهم نيز معادل 14 هزار و 315 كد است كه در اين ميان 11 هزار و 597 كد حقوقي فعال داراي سهم و دو هزار و 478 كد حقوقي غيرفعال داراي سهم وجود دارد.اين در حالي است كه در سامانه اطلاعاتي سپرده‌گذاري مركزي تعداد يك ميليون و 782 هزار و 377 كد حقيقي وجود دارد كه تا تاريخ مزبور فاقد سهم است؛ تعداد سهامداران حقوقي فاقد سهم نيز معادل 13 هزار و 342 كد است.در جزئيات اين آمار مشاهده مي‌شود كه 949 هزار و 629 كد مربوط به افراد حقيقي فعال فاقد سهم و تعداد 832 هزار و 934 كد مربوط به افراد حقيقي غيرفعال فاقد سهم است.
افزون بر اين، تعداد 9 هزار و 233 كد حقوقي فعال فاقد سهم و 4 هزار و 115 كد حقوقي غيرفعال فاقد سهم نيز وجود دارد.
چه تعداد سهامدار خارجي در بورس ما وجود دارد؟
تعداد 197 سهامدار خارجي اقدام به سرمايه‌گذاري در بورس اوراق بهادار ايران كرده‌اند كه در اين ميان 47 سهامدار حقوقي و 150 سهامدار حقيقي به چشم مي‌خورد. همچنين از ميان اين سهامداران حقوقي يادشده تنها 20 كد فعال و از سهامداران حقيقي نيز 134 كد فعال است.
پراكندگي جغرافيايي اين سهامداران به چه صورت است؟
اطلاعي از تفكيك جغرافيايي سهامداران در دست نيست و در واقع اطلاعات سهامداران به تفكيك منطقه جغرافيايي ثبت نمي‌شود. اما با اين وجود استان‌هاي تهران، خراسان رضوي، اصفهان، البرز و آذربايجان شرقي بيشترين درصد آمار سهامداران را به خود اختصاص داده‌اند.
اين شركت درخصوص ساماندهي سهامداراني كه باوجود داشتن برگ سهام، فاقد كد سهامداري هستند، چه اقدامي انجام داده است؟
در دنيا شركت‌هايي همچون سپرده‌گذاري، خدمات خود را به صورت الكترونيكي ارائه مي‌كنند تا به اين ترتيب سهامداران بتوانند به راحتي و بدون نياز به حضور فيزيكي به رفع نيازهاي خود بپردازند؛ در واقع در دنيا سهامداران تنها يك مرتبه براي احراز هويت به شركت مراجعه مي‌كنند و سپس بقيه خدمات از قبيل دريافت سود سهام، تشكيل پرتفوليوي و... را به صورت الكترونيكي دريافت مي‌كنند.
يكي از اهداف اصلي تاسيس شركت سپرده‌گذاري مركزي، دريافت سود به راحت‌ترين روش ممكن بوده است. اما در حال حاضر اين شركت كمترين نقش را در اين زمينه دارد. علت اين موضوع چيست؟
علت اصلي اين موضوع نبود سيستم‌هاي الكترونيك يا نقدي در شركت نيست، بلكه علت اصلي را بايد در نبود تمايل ناشرين به اين امر دانست؛ بيشترين ناشران تمايل دارند تا سود دريافتي از سهام شركت‌ها را حداقل تا 8 ماه نزد خود نگاه داشته و پس از آن نيز تا زمان پرداخت به سهامداران در حساب خود ذخيره كنند تا سودي از اين محل كسب كنند.
رفع اين مشكل نيز نياز به فرهنگ‌سازي مناسب دارد؛ ناشران بايد آگاهي يابند تا تمام يا حداقل بخش عمده‌اي از اين پول را در كمترين زمان پرداخت كنند يا چنانچه نگراني از بابت نبود سود در حساب‌هايشان دارند، مي‌توانند اين مبالغ را به صورت اقساطي بپردازند كه تمامي اين مسائل نيازمند گذشت زمان و برطرف شدن ابهامات است.
چرا سيستمي طراحي نمي‌شود كه سود مجامع به صورت اتوماتيك توسط شركت سپرده‌گذاري مركزي به حساب سهامداران واريز شود؟
شركت سپرده‌گذاري در راستاي تحقق اين هدف يك تيم بازاريابي تشكيل داده تا اين گروه جزئيات پرداخت سود را به طور كامل براي ناشران بازگو كند.
به اين ترتيب آنان ضمن درك كارمزدهاي پايين سپرده‌گذاري، به سياست تشويقي شركت پي برده و درك كنند كه سپرده‌گذاري قصد اعمال از طريق مراحل قانوني ندارد و مي‌خواهد بدون بروز هيچ گونه فشاري براي دو طرف، مسائل به راحتي حل شود.
افزون بر اين، در حال حاضر سيستم جامع اتوماتيك در شركت سپرده‌گذاري راه‌اندازي شده كه در اين سيستم بخش جامع افزايش سرمايه و پرداخت سود و بخشي براي خريداران اوراق اجاره، صكوك و... در نظر گرفته شده است كه اين سيستم اكنون براي شركت‌هاي كارگزاري تعبيه شده و آنها از اين طريق اطلاعات مربوطه را براي ما ارسال مي‌كنند.
تاكنون بانك جامع اطلاعاتي به صورت متمركز براي جامعه سهامداري راه‌اندازي نشده، با اين وصف شركت سپرده‌گذاري چه اقدامي در اين زمينه انجام داده است؟
راه‌اندازي اين بانك نيازمند راه‌اندازي سامانه جامع پس از معاملات است؛ در واقع همواره نگاهداري دو پايگاه اطلاعاتي در كنار يكديگر باعث بروز اختلاف و مشكل در سيستم مي‌شود، اين دو پايگاه شامل اطلاعات تماس و اطلاعات شناسه‌اي است كه در هر دو سامانه امكان‌پذير نيست. شركت براي رفع اين مشكل اقدام به راه‌اندازي سامانه جامع پس از معاملاتي كرده است كه تمامي اين اطلاعات را دربرداشته است. در مرحله اول اين سامانه اطلاعات شناسه‌اي و تماس به صورت كامل دريافت خواهد شد و ديگر نيازي به حضور مجدد نخواهد بود و به اين ترتيب يك پايگاه اطلاعاتي جامع براي بازار سرمايه تشكيل خواهد شد.
در مراحل بعدي قرار است سامانه جامعه مجازي سهامداران ايراني از طريق اين پايگاه تشكيل شود؛ به اين ترتيب هر واقعه‌اي در بازار سرمايه يا هر گردشي در حساب سهامداران به صورت پيامك به سهامداران اطلاع‌رساني خواهد شد كه سامانه مزبور در حال تدوين است و تا پايان سال جاري راه‌اندازي خواهد شد.
سپرده‌گذاری چه طرح های توسعه دیگری در دست دارد و اين طرح‌ها چه زماني اجرا خواهند شد؟
طراحی و راه‌اندازی سامانه جدید پس‌از معاملات براساس فناوری روز، مهم‌ترین‌ برنامه‌ بلندمدت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است که تا نیمه دوم سال 92 اجرایی می‌شود.
در حالی که قدیمی بودن سامانه نرم‌افزاری پس از معاملات (post trade ) در سال‌های اخیر و پس از راه‌اندازی نرم‌افزار جدید معاملاتی باعث بروز مشکلاتی در سیستم معاملات شده بود، شرکت به بررسی جایگزینی جديدي براي اين سامانه پرداخت. از سوي ديگر چون سامانه فعلی حدود 25 سال گذشته طراحی شده و با محدودیت برای توسعه مواجه است، به همین دلیل پاسخگوی نیاز کنونی بازار سرمایه نیست. اين سامانه جدید مطابق با فناوری روز و قابلیت ارتباط‌گیری با سایر سامانه‌های معاملاتی است كه نسخه اولیه این نرم افزار در حال مطالعه و بررسی است.
همچنين قرار است از اواخر تابستان، خدماتی از قبیل احراز هویت جهت اصلاح مشخصات سهامداری، وثیقه‌گذاری و غیره که تاکنون تنها در محل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی انجام می‌شد، در شعبه‌های مختلف دفترهای پیشخوان خدمات دولتی در سراسر کشور ارائه شود تا به اين ترتيب ديگر احتياجي به مراجعه سهامداران به شركت نباشد و بتوانند از اقصي نقاط كشور و به وسيله دفاتر پيشخوان دولت نياز خود را برطرف كنند.
انتقاد مي‌شود كه كارمزد سپرده‌گذاري مركزي از معاملات زياد است. كارمزد شما به طور دقيق از معامله سهام در بورس يا فرابورس چقدر است و بابت آن چه خدماتي به جامعه سهامداري ارائه مي‌دهيد؟
كارمزد سپرده‌گذاري در مقايسه با ديگر شركت‌ها و نهادها بسيار پايين است و اين در حالي است كه سپرده‌گذاري از معامله اوراق مشاركت، گواهي سپرده و اختيار فروش تبعي نيز كارمزدي دريافت نمي‌كنند.
با اين وجود سپرده‌گذاري از بابت خريداري سهام بورسي و فرابورسي 12 هزارم درصد، از بابت فروش آن 18 هزارم درصد كارمزد دريافت مي‌كند. اين كارمزد نيز با سقف 80 ميليون براي خريد سهام و 120 ميليون براي فروش سهام در نظر گرفته شده است. همچنين كارمزد شركت از محل بازارگرداني‌ها نيز معادل 12 هزارم درصد از خريد سهم و 18 هزارم درصد از فروش سهم است.

منبع: دنیای اقتصاد