داگلاس نورث، برنده جایزه نوبل اقتصاد سال 1993 در سن 95 سالگی بر اثر ابتلا به سرطان مری چشم از جهان فروبست. نورث به‌دلیل مطالعاتش در زمینه تاریخ اقتصاد مشهور است. او در سال 1993 به‌طور مشترک با رابرت ویلیام فوگل موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شد. وی 60 سال از عمر خود را به تدریس و پژوهش‌های اقتصادی گذراند و انقلابی را در تئوری‌های اقتصادی ایجاد کرد. دانشگاهیان و اقتصاددانان بزرگ جهان به خبر درگذشت او واکنش نشان دادند.

روز دوشنبه، جهان با اقتصاددانی برجسته وداع کرد. داگلاس نورث، برنده جایزه نوبل اقتصاد سال 1993 در 95 سالگی بر اثر ابتلا به سرطان مری چشم از جهان فروبست. نورث به دلیل مطالعاتش در زمینه تاریخ اقتصاد مشهور است. او در سال 1993 به طور مشترک با رابرت ویلیام فوگل موفق به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شد. کمیته نوبل در بیانیه خود اعلام کرد نورث و فوگل «به دلیل تحقیقات جدیدشان در تاریخ اقتصاد با به‌کارگیری نظریه‌های اقتصادی و روش‌های کمی به منظور توضیح تغییرات اقتصادی و نهادی » مفتخر به دریافت جایزه نوبل اقتصاد شده‌اند. داگلاس نورث در طول حیات خود در سه زمینه علم اقتصاد نقش برجسته‌ای ایفا کرد. او روش‌های آماری را برای مطالعه تاریخ اقتصادی به کار گرفت و نقش نهادها را در تنظیم رفتار انسانی بررسی و تشریح کرد و همچنین کوشید تا نیروهای تاریخی موثر در فقر و ثروت اقتصادها را درک کند، البته این سه موضوع چندان هم از هم گسیخته نیستند. نقش نهادهای مختلف و نقش حق‌مالکیت اموال در کاهش هزینه مبادلات و تسهیل رشد اقتصادی از جمله موضوعات مورد بررسی وی بود. تا اواخر قرن بیستم، تاریخ اقتصادی عمدتا رشته‌ای توصیفی در اقتصاد بود و از تحلیل آماری به دور بود. در نتیجه نورث و فوگل با مقاومت زیادی در برابر استفاده از ریاضی و آمار در تاریخ اقتصادی روبه رو شدند. او نهادها را به دو دسته کلی رسمی و غیررسمی تقسیم کرد، سپس کوشید تا تاثیر این نهادها را بر رفتار افراد و عملکرد اقتصادی توضیح دهد. او همچنین دلایلی را که نهادهای خاص در زمان‌های معینی از تاریخ پدیدار می‌شوند، توضیح داد. این یافته‌ها نورث را در زمره بنیانگذاران مکتب اقتصاد نونهادگرا قرار داد. اغلب اقتصاددانان، نهادها و قواعد اقتصادی را ثابت فرض می‌کنند، برای مثال بازار را یک مفروض ثابت می‌گیرند و چیزی درباره توسعه و تکامل آن بیان نمی‌کنند، اما نهادها بر عملکرد اقتصادی و هم بر بازار تاثیر می‌گذارند، زیرا نهادها درباره انسان‌ها و نحوه تعامل آنها با هم و ساختاربندی دنیای آنها هستند. این نهادها بر هزینه‌های تولید کالا و توانایی فروش آنها و نرخ‌های رشد اقتصادی تاثیر می‌گذارند، از نظر نورث، نهادها به سه دلیل اهمیت دارند. نخست اینکه نهادها حقوق مالکیت و انگیزه اقتصادی ایجاد می‌کنند. دوم، بدون بعضی توافقات درباره اینکه چه کسی مالک باشد، افراد تولید نمی‌کنند و تلاشی برای بهبود اوضاع اقتصادی خود انجام نمی‌دهند. سوم، انگیزه‌ها همراه با حقوق مالکیت منجر به کسب فناوری‌های جدید و به‌کارگیری روش‌های تولید کارآتر می‌شوند.

واکنش‌ها به مرگ نورث

دانشگاه واشنگتن در بیانیه‌ای که به مناسبت درگذشت نورث منتشر کرد، نوشت: پروفسور داگلاس نورث، دریافت‌کننده جایزه نوبل اقتصاد 1993 و استاد دانشکده هنر و علوم دانشگاه واشنگتن روز دوشنبه در خانه تابستانی خود در شهر بنزونیای میشیگان چشم از جهان فرو بست. او در دوران فعالیت‌های آکادمیکش که بیش از 60 سال طول کشید، به جنبه‌های پیچیده یک پرسش ساده پرداخت: چرا برخی از کشورها ثروتمند می‌شوند و برخی دیگر فقیر می‌مانند؟ پژوهش‌های او، نور تازه‌ای بر توسعه اقتصادی اروپا و آمریکا در دوران قبل و همزمان با انقلاب صنعتی افکند. مارک رایتون، رئیس دانشگاه واشنگتن در واکنش به خبر درگذشت نورث گفت: «داگلاس نورث، برنده مشهور و محبوب جایزه نوبل اقتصاد از دانشگاه واشنگتن بی‌تردید یک متفکر، نویسنده و پژوهشگر پیشگام و خلاق بود. او در عین حال بهترین تجلی فردی بود که همه ما آرزوی رسیدن به جایگاه او را داریم، یک اندیشمند، یک همکار مهربان و یک شهروند دانشگاهی سخاوتمند.

او برای اطرافیانش یک موهبت بود و جایش برای من و بسیاری دیگر در خانواده دانشگاه واشنگتن عمیقا خالی خواهد بود.» جان دروباک استاد حقوق و اقتصاد دانشگاه واشنگتن با شنیدن خبر در گذشت نورث روزی را که او برنده جایزه نوبل اقتصاد شد به یاد می‌آورد. او می‌گوید: نورث به دانشجویانش عشق می‌ورزید. او دانشجویان را ترغیب می‌کرد که در کلاس بحث کنند و عاشق زمانی بود که دانشجویان با ایده‌هایش مخالفت می‌کردند. داگلاس نه تنها اقتصاد درس می‌داد، بلکه از اقتصاد برای آموزش تفکر منتقدانه استفاده می‌کرد. او از دانشجویانش می‌خواست بیاموزند که برای خودشان فکر کنند و آنچه را که می‌خوانند بی‌چون و چرا نپذیرند.» او افزود: «روزی که به داگلاس خبر دادند برنده جایزه نوبل اقتصاد شده است، در کلاس مشغول تدریس بود. آن روز صبح او از مصاحبه با رسانه‌ها اجتناب کرد تا مانند معمول تدریس در همه کلاس‌های صبح خود را به اتمام رساند. سپس با رسانه‌ها حاضر به مصاحبه شد.»امریتوس ویلیام دانفورث، معاون دانشگاه واشنگتن نیز در واکنش به خبر درگذشت نورث گفت: «به‌خاطر درگذشت نورث در سوگ عمیقی هستیم. او یکی از مستعدترین و مورد احترام‌ترین استادان دانشگاه بود. برای دهه‌ها تا لحظه مرگ او از ابزارهای اقتصاد و تاریخ اقتصاد برای درک بهتر عملکرد جهان استفاده می‌کرد.» بری وینگاست، یکی از همکاران سابق نورث که حالا استاد علوم سیاسی دانشگاه استنفورد است، پس از شنیدن خبر فوت او گفت: «استاد نورث در خط مقدم وقوع چند انقلاب در تئوری‌های اقتصاد قرار داشت. از جمله این انقلاب‌ها می‌توان به استفاده از اقتصاد سنتی و آمار در تاریخ اشاره کرد.»

از آغاز تا وداع

داگلاس نورث در تاریخ 5 نوامبر 1920 در کمبریج ایالت ماساچوست، به دنیا آمد. او به دلیل شغل پدرش که در شرکت بیمه مت‌لایف کار می‌کرد، در دوران کودکی در شهرهای بسیاری ازجمله کمبریج، اتاوا، لوزان، نیویورک و والینگ‌فورد زندگی کرد. او در زمان جنگ جهانی دوم به ناوگان بازرگانی ایالات متحده پیوست و به‌عنوان ناوبر مشغول به کار شد و در مسیر سان‌فرانسیسکو و استرالیا به دریانوردی پرداخت. در این زمان، او اقتصاد می‌خواند و عکاسی می‌کرد. او در آخرین سال جنگ دریانوردی را در مدرسه خدمات افسری دریانوردی آلامدا آموخت و همواره بین اقتصاددان و عکاس شدن مردد بود.نورث در دانشگاه اشبری در اتاوا و مدرسه چوات در والینگ‌فورد تحصیل کرد. او در دانشگاه هاروارد پذیرفته شد، اما در همان زمان پدرش به‌عنوان رئیس شعبه مت‌لایف در منطقه ساحل غربی منصوب شد؛ بنابراین نورث تصمیم گرفت به دانشگاه کالیفرنیا، برکلی برود. او در سال 1942 با مدرک لیسانس در علوم انسانی فارغ‌التحصیل شد. او تصمیم گرفت در رشته علوم سیاسی، فلسفه و اقتصاد ادامه تحصیل دهد. او برای دریافت مدرک دکترای اقتصاد دوباره به دانشگاه برکلی رفت. درس او در سال 1952 به پایان رسید و به‌عنوان استادیار در دانشگاه واشنگتن مشغول به کار شد.

داگلاس نورث در سال 1960 به‌عنوان نویسنده با نشریه «تاریخ اقتصاد» همکاری کرد. این مجله به موضوع کلیومتریک یا اقتصادسنجی تاریخی می‌پردازد. در دوره 1983-1960 استاد اقتصاد دانشگاه واشنگتن بود. او در سال 1983 عضو هیات علمی دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس شد و از سال 1984 تا 1990 به‌عنوان مدیر مرکز اقتصاد سیاسی خدمت کرد. او در سال 1991 اولین اقتصاددان رشته تاریخ اقتصاد نام گرفت که جایزه جان آر کامونز را دریافت کرد. نورث به‌عنوان کارشناس با پروژه اجماع کپنهاگ همکاری کرد و به دولت‌های سراسر جهان مشاوره داد. او تا روزهای پایانی عمر خود به همراه جان جی والیس از دانشگاه مریلند و بری وینگاست از دانشگاه استنفورد مشغول تحقیق در مورد این مساله بودند که چگونه کشورها از «وضعیت طبیعی» خارج می‌شوند و وارد رشد اقتصادی بلندمدت می‌شوند. او متولی سازمان مردم‌نهاد«اقتصاددانان برای صلح و امنیت» و همچنین مشاور ویژه سازمان غیرانتفاعی و غیر‌دولتی ویپانی بود که در زمینه کاهش فقر در میان روستاییان فعالیت می‌کند. او تا واپسین روزهای عمر خود در دانشگاه واشنگتن سنت لوئیس مشغول به تدریس بود.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۶۴۰