صندوقی به نام توسعه ملی با فلسفه وجودی حمایت از بخش خصوصی با هدف ذخیره درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت تأسیس و راه‌اندازی شد اما موجودی این صندوق در دولت گذشته غارت شد و اکنون طبق گفته سیدمحمدسعید نوری نائینی، عضو هیأت عامل و معاون اقتصادی صندوق توسعه ملی موجودی قابل‌توجهی ندارد، ضمن اینکه بیش از ٢٠ میلیارد دلار از پول‌های این صندوق بدون هیچ ضمانتی به نام بخش خصوصی توزیع شده است که بازگشت این میزان تسهیلات اعطاشده روی هواست. نوری‌نائینی در جمع کارشناسان اقتصادی فلسفه وجود این صندوق و بلاهایی که در طول سال‌های گذشته بر سر این صندوق آمده است را تشریح کرد. همواره صندوق‌های توسعه ملی در اقتصادهایی که به منابع عظیم معدنی از جمله نفت و گاز دسترسی دارند، با معضل شومی منابع و بیماری هلندی روبه‌رو هستند. بیماری هلندی برای نخستین‌بار در سال ١٩٦٠ از درآمدهای نفتی کشور هلند مطرح شد، مسئولان این کشور مشاهده کردند با افزایش درآمدهای نفتی وضعیت اقتصادی کشورشان بدتر می‌شود. در این بیماری، عرضه و قیمت ارز افزایش و از سوی دیگر ارزش ریال کاهش می‌یابد.
به‌طور نسبی زمانی که پول داخلی ارزش غیرواقعی داشته باشد، اثر آن متوجه دو گروه کالا از جمله کالای قابل‌مبادله از جمله برنج، هویج و محصولات کشاورزی و کالای غیرقابل‌مبادله است.
بلاهایی که بر سر بخش کالای قابل‌مبادله می‌آید این است که واردات ارزان و صادرات گران می‌شود که نتیجه آن افزایش واردات است و به‌دلیل ارزان‌بودن و عرضه زیاد قیمت کالاهای وارداتی، تولیدکننده‌ها توانایی رقابت با آنها را ندارند و به‌نوعی عدم‌تعادل در اقتصاد و تولید ایجاد می‌شود. کالاهای غیرمبادله نیز مانند زمین، ساختمان و نیروی انسانی است که در این بخش سرمایه‌ها متورم می‌شود و آسیب آن به تولیدکننده‌ها می‌رسد و به‌دنبال آن تورم و قیمت‌ها افزایش می‌یابد و سرمایه‌ها در این بخش متورم می‌شود و از سوی دیگر دولت بزرگ‌تر می‌شود و باید مالیات بیشتری بگیرد تا بتواند خود را اداره کند.
زمانی که دولت بزرگ‌تر می‌شود، اتفاقات ناگواری رخ می‌دهد، نخستین مورد این است که دولت در جاهایی که لازم نیست دخالت می‌کند و دخالت در بازار و سوبسید به خود نیز از دیگر تبعات بزرگ‌ترشدن دولت است.
توهم ثروت
توهم ثروت دیگر تبعات بزرگ‌ترشدن دولت است، دولت به اتکای اینکه درآمدزایی خواهد داشت، اقدام به هزینه و ولخرجی‌های غیرضروری می‌کند. سیستم بوروکراسی دولت‌ها تمایلی به کوچک‌شدن ندارند که نتیجه این امر افزایش کسری بودجه و تشدید معضل بیماری هلندی و تورم در جامعه است و از سوی دیگر اقتصاد رانتی می‌شود و زمانی که دولت به موضوع قیمت‌گذاری ورود می‌کند نتیجه آن رانت و فساد می‌شود. به‌عنوان مثال اکنون شاهد تفاوت ٥٠٠ تومان نرخ دلار در بازار آزاد و مبادله‌ای هستیم یا چندنرخی بودن بنزین در گذشته نیز از جمله این موارد است.
گسترش فساد
زمانی که دولتی منابع سرشاری از منابع زیرزمینی به دست می‌آورد دچار بیماری هلندی و دولت ناکارآمدتر می‌شود. به‌طورکلی، انتظارها بر این است که هم‌زمان با افزایش درآمدهای نفتی، تولید ناخالص داخلی نیز افزایش یابد، اما همواره افزایش درآمدهای نفتی با بدترشدن تراز تجاری همراه بوده است و سرانجام تولیدکننده‌های داخلی زیان‌دیدگان این ماجرا هستند. هر زمان درآمدهای نفتی افزایش یافته، دولت بزرگ‌تر شده و هزینه‌ها افزایش یافته و همواره بین درآمد نفتی و تراز بودجه رابطه معکوس وجود داشته است؛ یعنی هر زمان درآمدهای نفتی افزایش یافته کسری بودجه دولت نیز بیشتر شده است؛ بنابراین با چنین وضعیتی باید نگاهمان را به درآمدهای نفتی تغییر دهیم.
قسمتی از وطنمان را داریم می‌فروشیم
درآمد نفتی ثروت ملی است و تا زمانی که در زیرزمین است، ثروت است اما زمانی که استخراج شد و آن را فروختیم؛ یعنی قسمتی از وطنمان را داریم می‌فروشیم و پولش را می‌گیریم. راهکار جلوگیری از این معضل این است که نفت به‌عنوان ثروت پایان‌پذیر به ثروت تجدیدپذیر در بازه زمانی مناسب تبدیل شود که یکی از راهکارها این است که کشورهای دارای صندوق توسعه ملی باید درآمدهای نفتی را در خارج از کشور سرمایه‌گذاری کنند تا از بروز بیماری هلندی در اقتصاد جلوگیری کنند. یکی از موفق‌ترین کشورهای دارای صندوق، نروژ است؛ زیرا تمام درآمدهای نفتی این کشور به صندوق توسعه ملی واریز می‌شود و دولت چهار درصد مالیات می‌دهد و این کشور تاکنون شاهد بیماری هلندی نبوده است. ٨٠ کشور جهان دارای صندوق توسعه ملی هستند که ایران جزء آخرین کشورهاست. کویت ٤٠ سال زودتر از ایران اقدام به تأسیس و راه‌اندازی صندوق توسعه ملی کرده است. صندوق توسعه ملی راه‌حل مقابله با بیماری هلندی است که بر دو نوع تثبیتی و پس‌اندازی هستند که کارکرد بخش تثبیتی برای هموارسازی درآمدهای نفتی است؛ زیرا درآمدهای نفتی همواره با نوسان همراه است؛ به‌عنوان مثال طی سال گذشته قیمت نفت به نصف کاهش پیدا کرد و چنین رخداد و نوساناتی برنامه‌ریزی و آینده‌نگری کشور را دچار مشکل می‌کند؛ بنابراین صندوق‌های تثبیتی این مسئله را هموار می‌کند.
حمایت از سیاست مالی با هموارسازی روند درآمدهای منابع طبیعی که ذاتا پرنوسان هستند، باید در دستور کار باشد.
صندوق توسعه ملی واقعا خالی است
طبق گفته احمدی‌نژاد، ١٧٩ میلیارد دلار از درآمدها به حساب ذخیره ارزی رفته که تاکنون ١٢ میلیون دلار آن باقی مانده است، ضمن اینکه ٢٠ میلیارد دلار نیز به‌صورت تسهیلات به بخش خصوصی داده شده که بازگشت آن مشخص نیست؛ زیرا ضمانت‌های محکمی در آن زمان گرفته نشده است.
نباید درآمد نفتی به ریال تبدیل شود
ماهیت صندوق پس‌اندازی به‌منظور توجه به آینده و تحقق عدالت بین‌نسلی است، زیرا این نفت فقط برای ما نیست و اگر صحیح مدیریت کنیم نسل‌های آینده هم می‌توانند از آن استفاده کنند. هدف دیگر صندوق توسعه، اقتصادی است. اگر از درآمدهای نفتی به‌درستی استفاده کنیم سبب توسعه می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که درآمدهای نفتی باید به ریال تبدیل شود؛ زیرا سبب بیماری هلندی می‌شود.
البته در برنامه پنجم توسعه ملی نیز پیشنهاد شد بخشی از منابع و درآمدهای نفتی به سرمایه‌های زاینده برای حفظ و حمایت از نسل‌های آینده تبدیل شود. طبق قانون برنامه پنجم مقرر شد سالانه ٢٠ درصد از درآمدهای حاصل از فروش نفت به‌عنوان سرمایه به این صندوق واریز شود و سالانه سه درصد به این رقم اضافه شود تا قطع کامل بودجه به درآمدهای نفتی رخ دهد. این رقم به ٢٩ درصد رسید و امسال باید ٣٢ درصد می‌شد که با کاهش درآمدهای نفتی و کسری، دولت راحت‌ترین کار را کرد و به سراغ صندوق آمد و ٣٢ درصد را به ٢٠ درصد تبدیل کرد و قول داد با بهبود وضعیت اقتصادی این رقم به‌صورت جهشی به حالت اول خود بازگردد و طبق سیاست‌های قطعنامه این صندوق، باید از دفتر رهبری مجوز گرفته می‌شد که مجوز آن نیز صادر شد.
چگونه از شر بیماری هلندی راحت شویم
اگر صد‌درصد بودجه را به بخش عمرانی تخصیص دهیم. آیا از شر بیماری هلندی راحت می‌شویم خیر، زیرا بیماری هلندی تا زمانی که درآمد ارزی به ریال تبدیل شود وجود خواهد داشت. بنابراین باید نگاه بلندمدت مدبرانه داشته باشیم.
پروژه‌هایی با اسم‌های فریبنده
همچنین در مورد پروژه‌های مختلف از جمله مهار آب‌های مرزی که اعتبار آن از محل صندوق توسعه ملی تأمین می‌شود، باید گفت که پروژه‌ای به نام مهار آب‌های مرزی خوب است اما به شرط اینکه اعتبارات آن واقعا برای این طرح صرف شود. متأسفانه پروژه‌ها هیچ زمان توجیه اقتصادی نداشت که و تنها اسم‌های فریبنده داشته‌اند.
منبع: شرق - دانیال دهقان