«نگاهی بر گسترش دوره های تحصیلات تکمیلی در ایران(1395-1385)»
مرکزپژوهش های مجلس شورای اسلامی درگزارشی گسترش دوره های تحصیلات تکمیلی در ایران را مورد بررسی قرار داد.
به گزارش روابط عمومی مرکزپژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دفتر مطالعات اجتماعی این مرکز در گزارشی با عنوان «نگاهی بر گسترش دوره‌های تحصیلات تکمیلی در ایران(1395-1385)» آورده است؛ دانشگاه‌ها با توجه به توانمندی‌های بالقوه و بالفعل خود و اینکه محل حضور فعالیت علمی جوانان ونخبگان یک کشور هستند، در حل مسائل و رفع نیازمندی‌های اهداف توسعه ملی بسیار تأثیرگذار هستند ویکی از اصلی‌ترین مجاری خدمت دانشگاه‌ها به جوامع و بشریت، تحقیق و پژوهش است که به تبع آن تولید علم و فناوری حاصل می‌شود.
این گزارش با بیان اینکه در حال حاضر علم و فناوری در پیشبرد جوامع به عاملی تعیین کننده تبدیل شده است،می‌افزاید؛ دانشجویان کارشناسی ارشد و دانشجویان دکتری به عنوان عصاره تحصیل‌کردگان دانشگاهی، بار اصلی تحقیقات و پژوهش در دانشگاه‌ها را برعهده دارند.
تحقیقات دانشگاهی هنگامی می‌تواند منشأ اثر و تحول علمی، فنی و صنعتی باشد که دارای کیفیت و حداقل استانداردهای علمی مطلوب باشد. که براین اساس می‌توان گفت بالا بودن کیفیت تحقیقات دانشگاهی - با فرض آموزش مناسب- به بالا بودن کیفیت دوره‌های دکتری و دوره‌های کارشناسی ارشد است. در این میان تضمین کیفیت دوره دکتری، از آن حیث که حرکت در مرزهای دانش را امکانپذیر می‌سازد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اما تضمین کیفیت دوره دکتری، به عنوان یکی از وظایف وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، ازجمله به کیفیت پذیرفته شدگان، اعضای هیئت علمی، فراهم‌سازی شرایط مطلوب تحقیق و پژوهش برای دانشجویان و اعضای هیئت علمی، وجود منابع علمی، مسئله محور بودن موضوعات تحقیقاتی و فراهم بودن تجهیزات و مواد آزمایشگاهی لازم بستگی دارد.
این گزارش یکی از ارکان کیفیت در پژوهش را انگیزه داشتن پژوهشگر برمی‌شمارد و می‌افزاید؛ عدم وجود شرایط مطلوب تحقیق و پژوهش برای دانشجویان و اعضای هیئت علمی باعث تنزل انگیزش و ایجاد دغدغه‌های ذهنی و فشارهای روانی در آنها می‌شود. از آنجا که انگیزش در پژوهش نقش مهمی را برعهده دارد نبود انگیزش در دانشجویان تحصیلات تکمیلی نه تنها باعث افت کیفیت تحقیقات دانشگاهی کشور می‌شود، بلکه اسباب سرخوردگی، سرکوب استعدادها، اعتراض و یا مهاجرت آنها را فراهم میآورد. در سالهای اخیر ناهمگونی رشد تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی با رشد اقتصادی و صنعتی کشور و عدم ایجاد ظرفیتهای اشتغالِ درخور برای فارغ التحصیلان این دوره ها سبب افزایش سرخوردگی و کاهش انگیزه کار علمی در آنان شده است. با گسترش آموزش عالی بی توجه به سایر عوامل لازم برای نیل به توسعه متوازن بازار، صنعت و یا اقتصاد ملی، فرصتهای شغلی برای فارغ التحصیلان دانشگاهی محدود و کمیاب شده است و درنتیجه موجبات کاهش انگیزه، بی‌اعتمادی به آینده و احساس عدم کارایی در متخصصان و فارغ التحصیلان دانشگاهی را فراهم آورده است که این نیز به نوبه خود باعث افت کیفیت تحقیقات دانشگاهی و تمایل به مهاجرت در میان نخبگان علمی خواهد شد.
گزارش حاضر یکی دیگر از ملزومات گسترش دوره‌های تحصیلات تکمیلی را تأمین امکانات کافی و اعتبارات لازم تحقیقاتی و پژوهشی می‌داند و تصریح می‌کند که بدون این ملزومات، حضور در دوره های تحصیلات تکمیلی موجب اتلاف وقت دانشجویان و جوانان کشور خواهد شد و موجبات مهاجرت نخبگان را نیز فراهم خواهد آورد.
مرور آمارهای آموزش عالی نشان می‌دهد که ظرفیت پذیرش دانشجوی دوره دکتری در سال 1311 از پنج هزار نفر برای تمامی دانشگاههای مجری دوره دکتری فراتر نرفته است. با این حال یک سال بعد شورای عالی انقلاب فرهنگی طی مصوبه ای دانشگاههای مجری دوره دکتری را به پذیرش دو برابری دانشجویان مقطع دکتری تخصصی مکلف می‌سازد. پس از اجرایی شدن این مصوبه است که موجبات رشد بیش ازپیش پذیرش دانشجویان تحصیلات تکمیلی در کشور فراهم و افزایش پذیرش دانشجو در دوره‌های تحصیلات تکمیلی بی توجه به امکانات به رویه جاری آموزش عالی کشور، به ویژه در بخش غیردولتی تبدیل می‌شود. براین اساس گزارش پیشرو با هدف توصیف آماری وضع موجود آموزش عالی کشور و بررسی میزان رشد دانشجویان تحصیلات تکمیلی در یک دهه اخیر و مقایسه با شرایط موجود تهیه شده است؛ ضمن اینکه در این گزارش به نقش هرکدام از دستگاه‌های متولی امر آموزش به توسعه تحصیلات تکمیلی نیز پرداخته شده است. این گزارش همچنین به اختصار چالش‌ها و یا فرصتهای احتمالی منتج شده از توسعه آموزش عالی به خصوص در مقاطع تحصیلات تکمیلی را نیز بررسی می‌کند.