مهلت خرید گندم از کشاورزان کشورمان با نرخ تضمینی در سال زراعی جاری در حالی رو به اتمام است که به گفته مدیر عامل شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران، خرید گندم امسال تاکنون ۲میلیون و ۱۰۰هزار تن بوده است. این رقم نسبت به متوسط میزان خرید سالهای اخیر، کاهش حدود ۸۰ درصدی را نشان می دهد.^(۱)

جالب آنکه مدیر عامل شرکت بازرگانی دولتی ایران اردیبهشت امسال پیش بینی کرده بود ۱۴ میلیون تن گندم در سال زراعی جاری تولید شود.^(۲) در این رابطه البته نباید موضوع ورود بخش خصوصی به فرآیند خرید گندم از کشاورزان را فراموش کرد. این واقعیت به مفهوم آن است که بخش قابل توجهی از کاهش آمار خرید گندم بخش دولتی، توسط بخش خصوصی صورت گرفته است.

سوالی که در این باره مطرح می شود و پاسخ آن تعیین کننده شرایط برای تأمین گندم مورد نیاز مصرف داخلی خواهد بود، آن است که بر سر حجم انبوه گندم خریداری شده توسط بخش خصوصی چه آمده و آیا این میزان گندم، وارد چرخه مصرف داخلی خواهد شد یا نه؟

برای پاسخ به این سوال لازم است نگاهی نیز به آمار تولید و قیمت جهانی گندم داشته باشیم. با وجود کاهش حدود ۱۰ درصدی تولید گندم در سال زراعی جاری آمریکا، آمار نشان می دهد که تولید گندم در سطح جهان امسال نسبت به سال گذشته حدود ۷ درصد افزایش داشته است.^(۳)

با وجود این افزایش نسبی، قیمت جهانی گندم نسبت به سال های گذشته افزایش چشمگیری داشته، به گونه ای که تنها در ۶ ماه گذشته قیمت جهانی این محصول استراتژیک بالغ بر ۲۵ درصد افزایش یافته و به حدود 9/5 دلار در هر بوشل ( واحد وزنی برای غلات معادل ۲۷ کیلوگرم) در ماه جاری میلادی رسیده است.^(۴)

حال برگردیم به شرایط کنونی تولید و ذخیره سازی گندم در کشورمان. بخش خصوصی امسال بیش از 2/5 برابر دولت، گندم از کشاورزان خریداری نموده و در عین حال به نظر می رسد هیچ برنامه ریزی و کنترلی برای ایجاد تعادل منطقی عرضه و تقاضای این محصول استراتژیک توسط مسوولان ذیربط وجود ندارد. به نتیجه آنکه بخش قابل توجهی از گندم خریداری شده به دلیل عدم تعادل در قیمت تضمینی داخل (۴۲۰ تومان به ازای هر کیلو) و قیمت های جهانی، وارد چرخه مصرف داخلی نشده و به خارج از ایران از جمله عراق صادر شده است. البته قسمتی از این محصول نیز به دلیل قیمت بالای نهاده های دامی وارداتی، به مصرف خوراک دام و طیور رسیده است.

خلاصه آنکه به نظر می رسد در آستانه ثبت رکوردی جدید در سطح جهانی هستیم! با توجه به نیاز داخلی، به نظر می رسد دولت مجبورخواهد بود در یک سال آینده بالغ بر 8 میلیون تن گندم وارد کند و از این جهت با پشت سر گذاشتن برزیل، به مقام اول در میان بزرگترین واردکنندگان گندم تبدیل خواهیم شد. مقامی که پیش از این نیز در چند نوبت به آن دست یافته ایم، اما این بار همراه با یک رکورد شکنی تاریخی نیز خواهد بود.

خاطرمان هست ۸ سال پیش جشنی در کشورمان برگزار کردیم به نام "جشن خودکفایی گندم"! پایان همان سال در برخی رسانه ها خبری منتشر شد که دولت برای جبران کسری ذخیره گندم، ۳ میلیون تن وارد نموده است.

همان ایام، تنها با اطلاع از این واقعیت که "بالغ بر ۳ میلیون تن از گندم تولید شده در کشور به علت شرایط غیر استاندارد نگهداری از بین رفته است." توانستیم از شگفتی حاصل از جمع این دو خبر خارج شویم. ظرفیت ذخیره سازی گندم در سیلوهای کشورمان تنها ۳ میلیون و ۱۲۴ هزار تن بود^(۵) و مسوولان وقت کشاورزی بدون در نظر گرفتن این واقعیت با کاستن از سطح زیر کشت برخی دیگر از محصولات کشاورزی نظیر جو، چغندر و ... و همچنین یک سری سیاست های تشویقی، سطح زیر کشت گندم و در نتیجه میزان تولید آن را افزایش داده و "جشن خودکفایی" گرفته بودند!
البته خبر خوب آن است که در طول ۸ سال گذشته حدود ۳ میلیون تن به ظرفیت ذخیره سازی سیلوهای کشور افزوده شده، اما تأسف بار آنکه این بار اشکالات مدیریت کشاورزی به شکلی دیگر خود را عیان کرده است.

حقیقت آن است که واگذاری تصدی گری امور به بخش خصوصی پدیده ای قابل دفاع و گریز ناپذیر است اما در شرایط خاص کشورمان و علاوه بر آن در شرایطی که همه آمار و شواهد از ماهها پیش نشان دهنده روند افزایشی قیمت جهانی گندم بود، لازم می نمود دولت و دست اندرکاران بخش کشاورزی با نگاهی دقیق تر و با حساسیت بیشتر تحولات این بخش را رصد کرده و اجازه نمی دادند به بهانه واگذاری تصدی این امر به بخش خصوصی، استراتژیک ترین محصول غذایی مردم دچار تنش و تهدید شود. فراموش نکنیم که پیش بینی ها حکایت از کاهش تولید گندم در سال آتی در سطح جهانی و استمرار روند افزایش قیمت این محصول استراتژیک دارند.^(۶)

حداقل انتظار از آقایان این بود که به هشدارهای مکرر کارشناسان در این باره که بارها در ماههای گذشته ابراز شد، توجه کرده و تدبیری می اندیشیدند که شایسته امروزمان باشد.

منبع: اقتصاد آنلاین

(۱) بولتن گزارش عملکرد شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران، سالهای ۸۵ تا ۹۰
(۲) به نقل از سایت شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران، ۷ اردیبهشت ۱۳۹۱
(۳) World Agricultural Supply and Demand Estimates, United States Department of Agriculture, ISSN: 1554-9089
(۴) http://www.indexmundi.com/commodities/?commodity=wheat
(۵) سایت شرکت غله و خدمات بازرگانی به نقل از مدیر عامل شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران، ۱۷ بهمن ۱۳۸۹
(۶) World Agricultural Supply and Demand Estimates, United States Department of Agriculture, ISSN: 1554-9089