ماليات به مثابه یک نوع هزینه اجتماعی است که مردم يك جامعه در راستای بهره‌‌برداری از امکانات و منابع کشور موظف به پرداخت آن هستند تا توانايی‌های جایگزینی این امکانات و منابع فراهم شود.

مالیات برحسب تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) پرداختی الزامی و بلاعوض است كه به شخص، مؤسسه، دارایی و غیره تعلق مي‌گیرد. به عبارت ديگر مالیات انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است که نصیب دولت مي‌شود، زیرا ابزار و امکانات دستیابی به درآمد و سودها را دولت فراهم ساخته ‌است.

انواع مالیات‌ها در ایران

يك دسته از ماليات‌ها در گروه ماليات‌هاي مستقيم قرار مي‌گيرند. این دسته از مالیات‌ها به‌طور مستقيم از دارايی یا درآمد افراد وصول مي‌شود و شامل مالیات بر دارايی و مالیات بر درآمد است. ماليات بر درآمد شامل ماليات بر درآمد اشخاص حقوقي (شركت‌ها و مؤسسه‌ها) و ماليات بر درآمد اشخاص حقيقي (حقوق‌بگيران بخش دولتي و غيردولتي ) مي‌شود. ماليات بر دارايي (ثروت) نيز به‌طور عمده شامل ماليات بر ارث و حق تمبر است.

دسته ديگر ماليات‌ها، مالیات‌های غیرمستقیم است که بر قیمت کالاها و خدمات اضافه شده و از مصرف‌کننده كالا وخدمت دريافت مي‌شود و بر دو نوع مالیات بر واردات (مانند حقوق گمرکی، سود بازرگانی، اتومبیل‌های وارداتی و حق ثبت) و مالیات بر مصرف و فروش (مانند مالیات بر فرآورده‌های نفتی، مالیات تولید الکل طبی و صنعتی، مالیات نوشابه‌های غیرالکلی، مالیات فروش سیگار، مالیات اتومبیل، مالیات اتومبیل‌های داخلی، مالیات فروش خاویار، مالیات حق اشتراک تلفن خودکار و خدمات بین‌الملل، مالیات ضبط صوت و تصویر و....) است.

مالیات بر ارزش‌افزوده نيز از جمله ماليات‌هاي غيرمستقيم در دسته‌بندي ماليات بر مصرف وفروش است. اين مالیات نخستین بار توسط «فون زیمنس» در سال ۱۹۵۱ به منظور فائق آمدن بر مسايل مالی کشور آلمان طرح‌ریزی شد و از سال ۱۹۵۴به بعد،كشورهاي برزیل، فرانسه، دانمارک و آلمان در زمره نخستین کشورهایی بودند که این نوع از مالیات را در نظام مالیاتی کشور خود معرفی كردند. کره‌جنوبی نخستین کشور آسیایی است که در سال ۱۹۷۷ با کمک صندوق بین‌المللی پول توانست این مالیات را در نظام مالیاتی خود پیاده كند و به دنبال آن کشورهای ترکیه، پاکستان، بنگلادش و لبنان نیز اقدام به اجرای این مالیات كردند. هم اکنون بیش از ۱۲۰ کشور جهان از سیستم مالیات بر ارزش‌افزوده بهره‌مند هستند.

درآمدهاي مالياتي استان‌ها در سال 1389

كل درآمدهاي مالياتي استان‌هاي كشور در سال 1389 بالغ بر 284.5 هزار ميليارد ريال بوده كه168.7 هزار ميليارد آن درآمد مالياتي مستقيم و 115.7 هزار ميليارد ريال آن درآمد مالياتي غيرمستقيم بوده است. بيشترين سهم درآمد مالياتي متعلق به استان تهران با 48.4 درصد و پس از آن استان هرمزگان با 11.5 درصد بوده است. مقام‌هاي بعدي بيشترين درآمدهاي مالياتي به استان خوزستان با 6.3 درصد و استان‌هاي بوشهر و اصفهان با 4.57 درصد مربوط مي‌شود.

درخصوص ماليا‌ت‌هاي مستقيم پس از استان تهران بيشترين سهم ماليات‌ها مربوط به استان‌هاي اصفهان و خوزستان با5.9 و 4.9 درصد بوده، در حاليكه در درآمدهاي مالياتي غيرمستقيم جداي از استان تهران، سهم استان هرمزگان با25.7 درصد با فاصله زيادي از استان خوزستان با8.5 درصد مشخص مي‌شود.

در تركيب‌‌بندي سهم ماليات‌هاي مستقيم و غيرمستقيم استان‌هاي كشور، استان هرمزگان بيشترين سهم درآمد مالياتي غيرمستقيم را در مقايسه با درآمد مالياتي مستقيم با نسبت 91 درصد به 9 درصد نشان مي‌دهد. در نقطه مقابل اين استان، استان‌هاي اصفهان و البرز با 92 درصد درآمد مالياتي مستقيم در مقابل 8 درصد درآمد مالياتي غيرمستقيم مشخص مي‌شود.

ماليات‌هاي مستقيم استاني

ماليات‌هاي مستقيم مشتمل بر ماليات شركت‌ها (ماليات بر اشخاص حقوقي) و ماليات بر درآمدها (ماليات بر اشخاص حقيقي)‌ و نيز ماليات بر ثروت است.

در سال 1389 از كل168.7 هزار ميليارد ريال درآمد مالياتي مستقيم استان‌ها در كل كشور 69 درصد مربوط به درآمدهاي مالياتي شركت‌ها، 24 درصد مربوط به درآمدهاي مالياتي درآمدي و 7 درصد درآمد بر ثروت بوده است. بنابراين بخش اعظم درآمدهاي مالياتي مستقيم مربوط به شركت‌ يا اشخاص حقوقي مي‌شود. حدود 70 درصد درآمد مالياتي شركت‌ها در استان تهران قابل حصول است و استان‌هاي خراسان‌جنوبي، چهارمحال و بختياري و ايلام با حدود0.2 تا0.3 درصد كمترين درآمد مالياتي شركتي را نشان مي‌دهند.

همچنين گذشته از استان تهران، استان اصفهان با 5.9 درصد و استان خوزستان با 4.9 درصد رتبه‌هاي بعدي كسب ماليات مستقيم و نيز ماليات شركتي و درآمدي را به خود اختصاص داده‌اند.

به طوري‌كه ملاحظه مي‌شود از كل 1165هزار ميليارد ريال درآمد مالياتي شركتي 39 درصد از شركت‌هاي دولتي و 61 درصد از شركت‌هاي غيردولتي اخذ مي‌شود و بيش از 90 درصد درآمد مالياتي شركت‌هاي دولتي و 54 درصد درآمد مالياتي شركت‌هاي غيردولتي از استان تهران حاصل مي‌شود. سهم درآمدهاي مالياتي شركت‌هاي دولتي به غيردولتي در تهران 52 به 48 درصد است.

همچنين از كل 41.1 هزار ميليارد ريال وجوه ماليات بر درآمد 34 درصد ماليات بر مشاغل،‌ 62 درصد ماليات بر حقوق و 4 درصد ساير موارد است.

بالاترين درصد سهم ماليات‌ بر مشاغل بعد از استان تهران متعلق به استان‌هاي اصفهان و خراسان رضوي با 8.7 و 6.5درصد است.

همچنين بيشترين درآمد مالياتي از محل حقوق و دستمزد پس از استان‌ تهران متعلق به استان خوزستان و سپس استان اصفهان است.

تركيب ماليات بر مشاغل و ماليات بر حقوق ، بيانگر آن است كه بيشترين نسبت ماليات بر درآمد مشاغل در مقايسه با ساير اجزاي ماليات بر درآمدها به استان‌هاي ايلام و البرز تعلق داشته كه معادل 47 درصد كل ماليات بر درآمدها بوده است . ماليات بر حقوق كه در كل كشور به طور متوسط 62 درصد كل ماليات به درآمدها را در برمي‌گرفته است، در استان‌هاي كرمان،‌ مركزي، خوزستان، خراسان جنوبي، چهارمحال و بختياري، لرستان و كهگيلويه و بويراحمد و زنجان، بيش از 70 درصد وجوه ماليات بر درآمدها را به خود اختصاص داده است.

ماليات‌هاي غيرمستقيم استاني

وضعيت درآمدهاي غيرمستقيم در استان‌هاي كشور در سال 1389 نشان‌دهنده اين است كه از كل 115.7هزار ميليارد ريال درآمد ماليات‌هاي غيرمستقيم در سال 1389،‌ 37.9 هزار ميليارد ريال از محل ماليات بر كالاها و خدمات و 77.8 هزار ميليارد ريال از محل ماليات بر واردات بوده است. به عبارت ديگر 33 درصد ماليات‌هاي غيرمستقيم از محل ماليات بر كالاها و خدمات و 67 درصد از محل ماليات بر واردات تأمين شده است. سهم ماليات بر ارزش‌افزوده از ماليات بر كالاها و خدمات در كل كشور در سال 1389 به 55 درصد مي‌رسد.

استان‌هاي تهران و هرمزگان با 27.7 و 25.7درصد بيشترين سهم را در ماليات‌هاي غيرمستقيم كل كشور نشان مي‌دهند. بررسي اجزاي اين سهم بيانگر آنست كه سهم استان تهران به دليل بالا بودن ماليات بر كالاها و خدمات و سهم استان هرمزگان به دليل بالا بودن سهم ماليات بر واردات به فزوني گراييده است.

به گزارش ايسنا به نقل از نشريه برنامه،‌ به‌طوري كه در بررسي اجزاي ماليات‌هاي غيرمستقيم استاني نشان داده شده است، استان هرمزگان 97 درصد ماليات‌هاي غيرمستقيم خود را از محل ماليات بر واردات و 3 درصد آن را از محل ماليات بر كالاها و خدمات حاصل كرده است و پس از آن استان سيستان و بلوچستان مشابه چنين وضعيتي را با نسبت‌هاي 89 و 11 درصد نشان مي‌دهد. در حاليكه در برخي ديگر از استان‌هاي مرزي مانند ايلام و خراسان‌شمالي، درآمد حاصل از ماليات بر واردات معادل صفر گزارش شده و برخي ديگر مانند كرمانشاه و خراسان جنوبي، 12 درصد و كمتر از آن است.

ميزان وصول ماليات‌هاي مستقيم و غيرمستقيم

در كل كشور در سال 1389، 59 درصد درآمدهاي مالياتي از محل ماليات‌هاي مستقيم و 41 درصد آن از محل ماليات‌هاي غيرمستقيم تأمين مي‌شود. ماليات بر شركت‌ها 69 درصد و ماليات بر درآمدها 24 درصد درآمدهاي مالياتي مستقيم را تشكيل مي‌دادند.

ماليات بر شركت‌ها مشتمل بر ماليات شركت‌هاي دولتي 39 درصد و ماليات بر شركت‌هاي غيردولتي 61 درصد درآمدهاي مالياتي اشخاص حقوقي، بوده است. ماليات بر درآمدها شامل ماليات بر مشاغل و ماليات بر حقوق و ماليات بر ساير درآمدها بوده كه در سال مورد بررسي به ترتيب 34، 62 و 4 درصد اجزاي ماليات‌هاي بر درآمد را شامل مي‌شوند. ماليات‌هاي غيرمستقيم شامل ماليات بر كالاها و خدمات و ماليات بر واردات بوده كه به ترتيب 33 و 67 درصد ماليات‌هاي غيرمستقيم را تشكيل مي‌دهند. سهم ماليات بر ارزش‌افزوده به عنوان يك جزء از ماليات بر كالاها و خدمات معادل 55 درصد آن است.

همچنين در حوزه ماليا‌ت‌هاي مستقيم پس از استان تهران بيشترين سهم ماليات مربوط به استان‌هاي اصفهان و خوزستان با 5.9 و 4.9 درصد بوده، در حاليكه در درآمدهاي مالياتي غيرمستقيم جداي از استان تهران، سهم استان هرمزگان با 25.7 درصد با فاصله زيادي از استان خوزستان با 8.5 درصد مشخص مي‌شود.

بر اين اساس حدود 70 درصد درآمد مالياتي شركت‌ها در استان تهران و حدود 0.2 تا 0.3درصد آن در استان‌هاي خراسان‌جنوبي، چهارمحال و بختياري و ايلام استحصال مي‌شود.

گذشته از استان تهران، استان اصفهان با 5.9 درصد و استان خوزستان با 4.9 درصد رتبه‌هاي بعدي كسب درآمد مالياتي مستقيم (اعم از ماليات شركتي و درآمدي) را به خود اختصاص داده‌اند .

استان‌هاي تهران (به دليل بالا بودن ماليات بر كالاها و خدمات) و هرمزگان (به دليل بالا بودن سهم ماليات بر واردات) با 27.7 و 25.7 درصد بيشترين سهم را درحصول ماليات‌هاي غيرمستقيم در كل كشور نشان مي‌دهند .

منبع: ایسنا