گزارش جدید مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد که در شاخص جهانی رقابت‌پذیری (The Global Competitiveness Report 2015-2016 )، ایران با 9 پله بهبود نسبت به سال گذشته به رتبه 74 رسیده است. از بین متغیرهای تشکیل‌دهنده این شاخص، در متغیر میزان ابتلا به ایدز در جهان بهترین عملکرد و رتبه یک متعلق به ایران است؛ اما در شاخص‌های مربوط به بازار کار و وضعیت شرکت‌ها، رتبه ایران چندان خوب نیست. به‌طور مثال در متغیر میزان تعرفه‌های وارداتی، رتبه آخر یعنی 140 به ایران اختصاص یافته است.
جهش 9 پله‌ای رقابت‌پذیری ایران
گزارش جدید مجمع جهانی اقتصاد با عنوان «گزارش جهانی رقابت‌پذیری 2016-2015» نشان می‌دهد که شاخص رقابت‌پذیری جهانی (GCI) اقتصاد کشورمان با 9 پله صعود نسبت به سال گذشته به رتبه 74 رسیده است.
بر پایه این گزارش ایران از بین متغیرهای تشکیل‌دهنده GCI، در شاخص میزان ابتلا به ایدز در جهان بهترین عملکرد را داشته و حائز رتبه یک شده و در نسبت بدهی دولت به تولید ناخالص داخلی رتبه 9، در نسبت پس‌انداز به تولیدناخالص داخلی رتبه 11 و در میزان ثبت‌نام در مقطع ابتدایی رتبه 14 را کسب کرده است؛ اما در شاخص‌های مربوط به بازار کار و وضعیت شرکت‌ها عملکرد ایران ضعیف بوده است. ایران در شاخص میزان تعرفه‌های وارداتی با متوسط 3/ 27 درصد رتبه 140 و آخر، در میزان مشارکت زنان در بازار کار رتبه 139 و در میزان دسترسی به وام رتبه 138 را کسب کرده‌است. این گزارش که سالانه منتشر می‌شود، مهم‌ترین گزارش در نوع خود محسوب می‌شود و معمولا در تحقیقات اقتصادی ارجاعات زیادی به آن داده می‌شود. رتبه ایران طی سال‌های 2012 تا 2015 به‌ترتیب 66، 82، 83 و 74 بوده است. طی سال‌های اخیر بهترین رتبه ایران 66 بوده که در 2013 رخ داده است. GCI ترکیبی از 114 متغیر است که از حقوق مالکیت تا امید به زندگی را شامل می‌شود.
همچنین مطابق این گزارش، ایران در بین مرحله اول و دوم توسعه قرار دارد. مراحل توسعه از دید این گزارش 3تا هستند که به‌ترتیب عبارتند از: توسعه نهاده‌محور، توسعه بهره‌وری محور و توسعه نوآوری‌محور. بهترین رتبه کلی در این گزارش مربوط به سوئیس است و کشورهای سنگاپور و ایالات‌متحده رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند. گزارش امسال GCI شامل 140کشور است که رتبه آخر متعلق به کشور گینه است. از کشورهای همسایه، بهترین رتبه مربوط به قطر با رتبه 14 است. همچنین مالزی رتبه 18، عربستان رتبه 25، روسیه رتبه 45 و ترکیه نیز رتبه 51 را به خود اختصاص داده است. چین، دومین اقتصاد دنیا، در رتبه 28 قرار دارد. همچنین از بزرگ‌ترین اقتصادهایی که رتبه‌ای بدتر از ایران دارند می‌توان به برزیل، یونان، آرژانتین و مصر اشاره کرد. 15 رتبه آخر این جدول مختص کشورهای آفریقایی و آمریکای جنوبی است که حضور ونزوئلا در رتبه 132 جالب به‌نظر می‌رسد.رقابت‌پذیری شاخص مهمی است؛ زیرا رقابت حرف نخست اقتصاد امروز جهانی است و از کوران رقابت است که منفعت خریداران و سود شرکت‌ها حداکثر می‌شود؛ اما بر خلاف بسیاری از متغیرهای مهم اقتصادی مانند نرخ تورم و نرخ بیکاری که برای انتشار آن داده‌های صریح وجود دارد، رقابت‌پذیری متغیری است که برای محاسبه آن باید از روش‌های غیرمستقیم و ضمنی بهره‌جست؛ یعنی این شاخص ترکیبی است از 12 رکن که هر یک از ارکان بین 4 تا 21 متغیر دارند؛ بنابراین آنچه به‌عنوان شاخص رقابت‌پذیری جهانی (GCI) منتشر می‌شود دربرگیرنده 114 متغیر در مورد هر کشور است که به جزئیات اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی پرداخته و برآیند آن منجر به GCI می‌شود.
رکن اول GCI وضعیت نهاد‌ها در هر کشور است که خود شامل 21 متغیر می‌شود. رتبه ایران در این بخش 94 و بهترین رتبه متعلق به فنلاند است. آنچه در این بخش جالب است اینکه بهترین رتبه ایران در این بخش مربوط به متغیر اعتماد عمومی به سیاست‌مداران است که ایران رتبه 49 را کسب کرده که نسبت به پارسال بهتر شده است. همچنین بدترین رتبه ایران مربوط به متغیر حفاظت از مالکیت معنوی است که رتبه 130 از 140 کشور را کسب کرده‌ایم. این رکن شامل متغیرهای دیگری چون میزان انحراف بودجه عمومی، استقلال قضات، رفتار اخلاقی بنگاه‌ها و حمایت از سرمایه‌گذاران می‌شود.
رکن دوم زیرساخت‌ها است که در آن هنگ‌کنگ رتبه نخست و ایران رتبه 63 را داراست. این رکن شامل 9 متغیر است که متغیرهایی چون کیفیت راه‌ها، بنادر، حمل‌و‌نقل ریلی و هوایی، کیفیت عرضه حامل‌های انرژی را در بر می‌گیرد. بهترین رتبه در ایران در این بخش مربوط به متغیر تعداد تلفن‌های ثابت به ازای 100 نفر جمعیت است که رتبه 22 را کسب کرده‌ایم و بهترین رتبه متعلق به هنگ‌کنگ است. با توجه به تحریم‌هایی که صنایع هواپیمایی کشورمان را بسیار متاثر کرد، عجیب نیست که بدترین رتبه در متغیر کیفیت زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل هوایی حاصل شده است که در آن صدو‌سی‌ام شده‌ایم. سنگاپور و امارت عربی متحده در این بخش اول و دوم هستند.
رکن سوم شاخص رقابت‌پذیری در مورد فضای اقتصاد کلان است که شامل 5 متغیر همچون تراز بودجه دولت، تورم، نسبت بدهی‌های دولت به تولید ناخالص داخلی و ... است. رتبه کلی ایران در این رکن 66 و رتبه اول متعلق به نروژ است. همچنین قطر در این بخش دوم است. در این بخش عملکرد ایران متضاد است؛ زیرا در برخی از متغیرهای آن رتبه‌های 9 و 11 را به خود اختصاص داده است و در برخی دیگر رتبه 137 را. در متغیرهای نسبت بدهی‌های دولت به تولید ناخالص داخلی یکی از بهترین عملکردها را با رتبه نهم داریم. البته نباید از نظر دور داشت که از 10 رتبه اول، 7 رتبه متعلق به کشورهای تولیدکننده نفت خام مانند عربستان، ایران و نیجریه است. در متغیر نسبت خالص پس‌انداز ملی به تولید ناخالص داخلی هم رتبه 11 را به خود اختصاص داده‌ایم. اینجا هم در رتبه‌های بالا کشورهای نفتی و چین حضور دارند.
رکن چهارم این شاخص مربوط به سلامت و آموزش ابتدایی است. رتبه کلی کشورمان 47 است که تقریبا بهترین عملکرد کشورمان محسوب می‌شود. بهترین کشور در این زمینه فنلاند است. این رکن شامل 10 متغیر می‌شود، متغیرهایی مانند میزان ابتلا و هزینه‌های ابتلا به مالاریا، سل و ایدز، امید به زندگی و ... . بهترین رتبه ایران در کل گزارش شاخص رقابت‌پذیری در این رکن قرار دارد که در متغیر میزان شیوع ویروس HIV (عامل بیماری ایدز) در جمعیت بزرگسال است که در آن رتبه یک را کسب کرده‌ایم. البته تخمین وزارت بهداشت حدود 3 برابر آمار رسمی است و مطابق مطالعات بهداشت جهانی در کشورمان برای به‌دست آوردن میزان دقیق آمار مبتلایان به ایدز باید آمار رسمی را ده برابر کرد. بدترین رتبه ایران در این رکن مربوط به متغیر میزان مرگ و میر نوزادان به ازای هر 1000 تولد زنده است که رتبه 76 را کسب کرده‌ایم. همچنین امید به زندگی در ایران 1/ 74 سال است که رتبه 74 را هم کسب کرده‌ایم. البته در تعداد ثبت‌نام در مقطع ابتدایی هم رتبه بسیار خوب 14 را کسب کرده‌ایم.
رکن پنجم آموزش و پرورش عالی نامیده شده است. رتبه کلی کشورمان در این رکن 69 و بهترین کشور هم سنگاپور است. این رکن 8 متغیر دارد. بهترین عملکرد ایران در متغیر کیفیت آموزش ریاضی و علوم با رتبه 36 (سنگاپور بهترین است) و بدترین هم در متغیر میزان آموزش کارکنان با رتبه 129 است (سوئیس رتبه اول را دارد).
رکن ششم سازنده شاخص رقابت‌پذیری عبارت است از کارآیی بازار کالا که رتبه کلی ایران در آن 69 و بهترین رتبه هم متعلق به سنگاپور است. این رکن شامل 16 متغیر از جمله نرخ‌های مالیات، تعداد روزهای مورد نیاز برای شروع کسبوکار، نسبت واردات به GDP و ... است. بهترین رتبه ایران در این رکن مربوط به متغیر کیفیت سیاست‌های ضدانحصاری با رتبه 46 (نیوزیلند اول) و بدترین رتبه‌مان هم در شاخص نرخ‌های تعرفه است که با متوسط نرخ‌های تعرفه 3/ 27 درصد آخر شده‌ایم. بهترین کشورها در این زمینه نرخ‌های تعرفه صفر درصد دارند، کشورهایی چون هنگ‌کنگ و سنگاپور.
رکن هفتم کارآیی بازار کار و شامل 10 متغیر است. رتبه کلی ایران بسیار بد و معادل 138 از 140 است. تنها آرژانتین و ونزوئلا در جایگاه پایین‌تر از ایران حضور دارند. بهترین کشور در این زمینه سوئیس است. دلایل رتبه نازل ایران را می‌توان در عملکرد کشورمان در متغیرهایی چون میزان مشارکت زنان در بازار کار با رتبه 139 (یکی مانده به آخر)، ظرفیت کشور برای جذب استعدادها با رتبه 134، میزان تاکید بر مدیریت حرفه‌ای با رتبه 130 و انعطاف‌پذیری تعیین دستمزد با رتبه 126 دانست. بهترین عملکرد کشورمان در این بخش مربوط به متغیر تاثیر مالیات‌ها بر انگیزه کار کردن است که رتبه 78 را کسب کرده‌ایم.
رکن هشتم توسعه بازار مالی است که رتبه ایران باز هم بسیار بد و معادل 134 و رتبه اول متعلق به نیوزیلند است. این رکن 8 متغیر دارد. بدترین عملکرد ایران قابل چیزی است که در اقتصاد کشورمان هم ملموس است؛ یعنی سهولت دسترسی به وام که رتبه 138 را کسب کرده‌ایم. همچنین در متغیر سهولت دسترسی به خدمات مالی نیز وضعیت وخیم و رتبه 135 است. بهترین رتبه در این بخش متعلق به تامین مالی از طریق بازار سهام محلی با رتبه 104 است.
رکن نهم مربوط به آمادگی تکنولوژیک است. بهترین کشور لوکزامبورگ و رتبه ایران 99 است. در اشتراک ثابت اینترنت رتبه 70 (بهترین) و در متغیر جذب تکنولوژی از سوی بنگاه‌ها رتبه 132 (بدترین) را کسب کرده‌ایم. باز هم مشخص است در متغیری که مربوط به بنگاه‌ها است، وضعیت کشورمان نامناسب است.
رکن دهم اندازه بازار است که به‌دلیل جمعیت و تولید ناخالص داخلی نسبتا زیاد کشورمان در این رکن در بین کل رکن‌های شاخص رقابت‌پذیری بهترین عملکرد را داشته‌ایم. رتبه کلی‌مان 19 و رتبه اول چین است. در شاخص اندازه بازار داخلی رتبه 18 و در تولید ناخالص داخلی هم رتبه 18 را داریم، اما در نسبت صادرات به تولید ناخالص داخلی رتبه ایران 112 است.
رکن یازدهم پیچیدگی کسبوکار است که بهترین کشور سوئیس و رتبه ایران 110 است. در متغیر تمایل به تفویض اختیارات در سازمان‌ها رتبه 132 (بدترین) و در مقدار منابع محلی رتبه 73(بهترین) را کسب کرده‌ایم.
رکن دوازدهم و آخر مربوط به نوآوری با 7 متغیر است. رتبه کلی ایران 90 و رتبه اول متعلق به سوئیس است. در متغیر دسترسی به مهندسان و دانشمندان بهترین عملکرد با رتبه 43 و در متغیر میزان مخارج تحقیق و توسعه شرکت‌ها بدترین عملکرد با رتبه 105 را کسب کرده‌ایم
منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۵۹۳
.