اصلاحات اقتصادی در چین 40 ساله شد

اقتصاد کوپنی چگونه در چین به تاریخ پیوست؟

رئیس‌جمهور چین با اشاره به اینکه کشورش دشواری‌های اقتصادی قرن‌های گذشته را پشت سر گذاشته و به یک کشور مهم در جهان بدل شده است، تأکید کرد هیچ کشوری نمی‌تواند خواسته‌های خود را به ملت چین تحمیل کند.

رئیس‌جمهور چین طی سخنرانی خود در چهلمین سالروز آغاز اصلاحات اقتصادی در این کشور به دیگر کشورهای جهان در مورد تلاش برای تحمیل کردن خواسته‌های خود به ملت چین هشدار داد.

به نقل از گاردین، شی جین‌پینگ روز سه‌شنبه طی سخنرانی خود در افتتاحیه مراسم چهلمین سالروز آغاز اصلاحات اقتصادی چین تصریح کرد: «هیچ‌کس در جایگاهی نیست که به مردم چین بگوید چه کاری را انجام دهند و چه کاری را انجام ندهند. ما باید آنچه که لازم است اصلاح شود و قابلیت اصلاح دارد را قاطعانه اصلاح کنیم و با همین قاطعیت، از اصلاح آنچه که نباید تغییر داده شود یا اساساً قابل‌تغییر نیست، دست بکشیم».

چهل سال قبل در روز 18 دسامبر 1978 (27 آذر 1357) دنگ شیائوپینگ که پس از مرگ مائو قدرت را در چین به دست گرفته بود، نشست مهمی را ترتیب داد که خروجی آن یک تصمیم بزرگ برای کنار گذاشتن اقتصاد دستوری مبتنی بر ایده‌های کمونیستی مائو و گذار به یک اقتصاد باز مبتنی بر نظام بازار بود. از آن زمان تاکنون اقتصاد چین رشد خارق‌العاده‌ای را تجربه کرده و روز گذشته شی جین‌پینگ به‌عنوان رئیس‌جمهور دومین اقتصاد بزرگ جهان در کنار سایر دولتمردان و شهروندان کشورش سالروز این تصمیم تاریخی را جشن گرفت.

این روزها رهبران پکن با مشکلاتی همچون کاهش نرخ رشد اقتصادی، کشمکش‌های تجاری با آمریکا و اتهامات مطرح شده از سوی کشورهای غربی در مورد نقض حقوق بشر در چین دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این شرایط همه امیدوار بودند که شی جین‌پینگ در مورد اتخاذ سیاست‌های مناسب یا انجام برخی اصلاحات ضروری جهت بهبود وضعیت اقتصاد چین که از افزایش بدهی‌ها، رشد کُندتر از انتظار مصرف و تصدی‌گری بیش از حد بخش دولتی رنج می‌برد، صحبت کند؛ اما سخنان او بیشتر به تمجید از سیاست‌های حزب کمونیست چین و بیان موفقیت‌های دولت این کشور اختصاص یافت.

رئیس‌جمهور چین در مورد پیشرفت‌های کشورش در چهل سال اخیر خاطرنشان ساخت: «کوپن‌های غلات، کوپن‌های لباس، کوپن‌های گوشت، کوپن‌های ماهی، کوپن‌های روغن، کوپن‌های توفو (نوعی پنیر که از شیر سویا تهیه می‌شود)، دفترچه‌های مخصوص دریافت مواد غذایی و همه اسناد و مدارکی که قبلاً مردم نمی‌توانستند بدون آنها زندگی کنند، اکنون به موزه‌ها سپرده شده‌اند. رنج گرسنگی، کمبود غذا و پوشاک و همه دشواری‌های دیگری که به مدت هزاران سال مردم ما را به ستوه آورده بودند، اکنون از اینجا رفته‌اند و دیگر بازنخواهند گشت».

اگرچه شی جین‌پینگ در سخنرانی خود وعده‌هایی را در خصوص انجام اصلاحات مطرح ساخت اما هیچ جزئیات خاصی در مورد سیاست‌های مد نظرش ارائه نکرد و به همین دلیل نتوانست اطمینان را به بازارهای آسیایی بازگرداند، به‌طوری که بازارهای بورس هنگ‌کنگ، شانگهای، توکیو و سیدنی، در معاملات دیروز با افت شاخص مواجه شدند.

تام رافرتی، مدیر بخش چین در واحد اطلاعات اقتصادی اکونومیست، در این خصوص می‌گوید: «همان‌طور که انتظار می‌رفت، رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ زمان زیادی را صرف سخنان زیبا کرد و کمتر به جزئیات پرداخت. اینکه شی جین‌پینگ نشانه‌های واضح‌تری در مورد سمت و سوی اصلاحات اقتصادی کشورش ارائه نداد، در شرایط کنونی که تعهد دولت چین به آزادسازی بازار زیر سؤال رفته است، موجب دلسردی سرمایه‌گذاران داخلی و بین‌المللی خواهد شد».

منتقدان می‌گویند در حالی که مشکلات اقتصادی چین باعث بروز چالش‌های تازه‌ای برای رئیس‌جمهور چین شده است، دغدغه‌های سیاسی عملاً او را از توجه به اصلاحات اقتصادی ضروری باز داشته‌اند. به گفته آنها، شی جین‌پینگ در دور اول ریاست جمهوری خود بیشتر روی اهداف سیاسی مانند مبارزه با فساد و نیز سرکوب مخالفان متمرکز بود. افزایش تصدی‌گری دولت بر اقتصاد و سخت‌تر شدن دسترسی شرکت‌های خصوصی چین به منابع مالی طی دوران ریاست جمهوری شی جین‌پینگ نیز جزو دیگر مواردی است که کارشناسان به آن انتقاد وارد می‌کنند.

ژیانگ سونگژو، استاد اقتصاد دانشگاه رنمین پکن، با تأکید بر اینکه مشکلات بخش خصوصی چین فراتر از مسئله دسترسی به منابع مالی است، خاطرنشان می‌سازد: «مشکل بنیادی بخش خصوصی ما چیست؟ ترس از نامشخص بودن سیاست‌ها و غیرقابل اعتماد بودن دولت».

در حالی که حزب حاکم چین قول داده است فصل تازه‌ای از آزادسازی اقتصادی را آغاز کند، منتقدان می‌گویند در سخنرانی اخیر شی جین‌پینگ نشانی از تصمیم تازه‌ای در این زمینه دیده نمی‌شود. جولیان گیویرتز، پژوهشگر مرکز تحقیقات امور بین‌الملل Weatherhead دانشگاه هاروارد آمریکا، در این خصوص تصریح می‌کند: «با وجود فشارهای جدید بین‌المللی و نگرانی‌های داخلی در مورد اقتصاد چین، سخنرانی شی جین‌پینگ بیشتر روی بیان نقاط قوت رویکرد کنونی دولت این کشور متمرکز بود. اما آیا این شعارها و سخنان زیبا می‌تواند اطمینان خلق کند؟ کسانی که امیدوار بودند شی جین‌پینگ شخصاً قول‌های تازه و قابل‌توجهی بدهد، با این سخنرانی دچار ناامیدی خواهند شد».

برخی دیگر از منتقدان شی جین‌پینگ معتقدند دولت وی با بلندپروازی‌های خود در عرصه صنعت و سیاست خارجی موجب بروز تنش‌های غیرضروری با آمریکا شده و سیاست دخالت کمتر در مسائل بین‌المللی –که چهار دهه قبل توسط دنگ شیائوپینگ آغاز شده بود- را نقض کرده است.

اما شی جین‌پینگ در سخنرانی دیروز خود برای چندمین بار تأکید کرد که کشورش هرگز به دنبال تسلط بر جهان نیست. وی در این خصوص افزود: «چین امروز به‌عنوان یک حامی صلح در جهان، تقویت‌کننده توسعه جهانی و مدافع نظم بین‌المللی شناخته می‌شود».

مهم‌ترین طرح بین‌المللی دولت شی جین‌پینگ، پروژه عظیم «یک کمربند و یک جاده» یا «راه ابریشم جدید» است که ارتباط زمینی و دریایی کشورهای آسیایی، اروپایی و آفریقایی را بهبود می‌بخشد. در داخل کشور نیز دولت چین برنامه صنعتی جدیدی تحت عنوان «ساخت چین 2025» را با هدف تقویت بخش تولید در دستور کار قرار داده است؛ برنامه‌ای که بخشی از شکایات آمریکا در مورد عدم رعایت حقوق مالکیت فکری توسط شرکت‌های چینی، به آن مربوط می‌شود.

اتاق ایران