«امریکا بر سر تقاطع: دموکراسی، قدرت و میراث جریان نو محافظه کاری در امریکا»

نوشته: فرانسیس فوکویاما

مترجم: مجتبی امیری وحید

ویراستار: لاله خاکپور

ناشر: انتشارات نشر نی

سال انتشار: 1386

در 312 صفحه و قیمت 3800 تومان

معرفی کتاب:

ترجمه کتاب «امریکا بر سر تقاطع؛ قدرت و میراث جریان نومحافظه کاری در امریکا» جدیدترین کتاب فرانسیس فوکویاما، رویداد قابل توجهی است. از این رو که مجتبی امیری وحید که پیش از این نیز چند کتاب و مقاله از فوکویاما ترجمه کرده است، این بار با اجازه کتبی از نویسنده، دست به ترجمه کتابی زده که باید «هم اکنون» خوانده شود. این کتاب که با اختلاف یک سال از انتشار آن به فارسی ترجمه شده است، جزء آن دسته از آثار سیاسی فوکویاماست که ناظر به تحولات اخیر امریکا و عرصه جهانی است؛ کتابی درباره امروز و برای خواننده امروزی.

بخش نخست کتاب، مقدمه نسبتا مفصل و طبقه بندی شده مترجم درباره زندگی و آثار فوکویاماست. مترجمی که معتقد است فوکویاما در آثار خود دو چهره دارد؛ فوکویامای فیلسوف و فوکویامای تحلیلگر سیاسی. فوکویاما در عالم فلسفه از شاگردان و اعضای نحله فکری آلن بلوم به حساب می آید.

بلوم نویسنده «ذهن بسته امریکایی» کتاب پرفروش دهه هشتاد است. کتابی که کارشناسان آن را تهاجمی از سوی محافظه کاران به نسبیت گرایی در اخلاق می دانند. بلوم البته شاگرد لئو اشتراوس است و فوکویامای فیلسوف مشتاق دیدگاه های فلسفی نوهگلی در فرآیند تاریخ. او خود را به لحاظ فکری «اخلاق گرای محافظه کار» می داند. فوکویاما اما در مقام یک تحلیلگر سیاسی، اوضاع جهان و سیاست های ایالات متحده را تفسیر می کند و البته گاه چاشنی انتقاد به آن می افزاید.

امیری وحید در مقدمه کتاب، یکی از مهم ترین نظریه های فوکویاما را نظریه «پایان تاریخ» می داند. به زعم او «پایان تاریخ» فوکویاما، باب گفتمان تازه ای را در حوزه اندیشه سیاسی امریکا و البته تمامی قاره های جهان گشوده است. هر چند در پانزده سال گذشته، «پایان تاریخ» نقدهای مختلفی را به خود دیده است. البته فوکویاما معتقد است منتقدانش سخن او را به درستی درنیافته اند. او در شرح «پایان تاریخ» می گوید؛ «لیبرال دموکراسی، شکل نهایی حکومت در جوامع بشری است. تمام مردم جهان تشنه آزادی اند و سرنوشت جهان نیز به دموکراسی لیبرال می انجامد و «پایان تاریخ» استدلالی به نفع نوگرایی و نخستین اشتیاق جهان شمول برای زیستن در جامعه ای نو، پیشرفته و موفق در فناوری است.»

فوکویاما همچون مارکس معتقد به وجود تاریخ به مثابه پدیده و طرحی هدفمند است اما انتهای آن را لیبرال دموکراسی می داند. امیری وحید در ادامه مقدمه، فوکویامای فیلسوف را در مواجهه با بحران اعتماد و همچنین زوال اخلاق در غرب معرفی می کند و با اشاره به کتاب «آینده پساانسانی ما» از دغدغه های او درباره دستیابی بشر به توانایی تغییر بنیادین انسان، جهان تحت سلطه بیولوژی و نقش این انقلاب علمی در آینده بشری می نویسد.

بخش دوم مقدمه، تحلیل فوکویامای سیاسی است. «دولت سازی» و «اسلام» از دیدگاه فوکویاما بازخوانی می شوند و بحث به روزگار جدید می رسد. روزگاری که شاهد سیاست های نومحافظه کارانه حاکمیت امریکاست. فوکویاما در «امریکا بر سر تقاطع»پس از نقد سیاست های حاکم، تلاش می کند تا چارچوبی نوین برای سیاست خارجی امریکا ارائه کند.

او از ریشه تاریخی نومحافظه کاری و گردهم آمدن روشنفکران چپ ضداستالینی در اواسط دهه ۳۰ می گوید؛ یهودیان اهالی سیتی کالج نیویورک که به مرور زمان و با زیستن در سنت لیبرالی، تبدیل به نومحافظه کاران شدند. مترجم کتاب تلاش می کند در انتهای مقدمه خود، خطوط اصلی تفکر سیاسی فوکویاما را توضیح دهد و آنها را جمع بندی کند.

فوکویاما نیز در مقدمه ای که بر «امریکا بر سر تقاطع» می نویسد، با تاکید بر اینکه سیاست های خارجی امریکا پس از یازده سپتامبر، مساله شخصی اوست، سوابق نومحافظه کاری خود را برمی شمرد و اعلام می کند منطقی که برای جنگ با عراق ارائه شد، هرگز او را متقاعد نکرده است. او متفکری گوشه نشین نیست.

یکی از اعضای گروه کارشناسی بررسی استراتژی درازمدت امریکا برای نبرد با تروریسم است و در همین مقام با جنگ امریکا علیه عراق مخالفت می کند. مخالفتی که در مقاله ای با نام «زمانه نومحافظه کاری» منتشر می شود و در واقع نامه ای است که در آن فوکویاما اعلام می کند که دیگر یک نومحافظه کار نیست. فوکویاما معتقد است نومحافظه کاران امروز امریکا، از اصول بنیادین «نومحافظه کاری» عدول کرده اند و بوش مسیر ناصوابی را می پیماید. شاید به همین دلیل باشد که فوکویاما می کوشد در «امریکا بر سر تقاطع» میراث نومحافظه کاری را معرفی کند و خطاهای بوش را بشمارد.

فوکویاما در فصل نخست کتاب خود، مدافع جدی اصول نومحافظه کارانه ای است که سال ها با آن زیسته است؛ «دغدغه دموکراسی، حقوق بشر و سیاست های داخلی کشورها»، «این باور که قدرت امریکا در راستای تحقق اهداف اخلاقی نیز می تواند استفاده شود»، «تشکیک در توانایی حقوق و نهادهای بین المللی در حل معضلات جدی امنیتی جهان» و سرانجام «اعتقاد به اینکه مهندسی اجتماعی جاه طلبانه، اغلب به پیامدهای غیرقابل پیش بینی می انجامد و نیات خود را پایمال می کند».

او سپس شرایط سیاسی امریکای دوران بوش را ترسیم می کند و باز هم تاکید می کند که سیاست ایالات متحده باید به گونه ای باشد که به رویدادهای داخلی کشورها بیشتر توجه کند و امریکایی ها نباید تنها دلواپس رفتارهای خارجی کشورها باشند. ضمن اینکه قدرت امریکا برای رسیدن به اهداف اخلاقی ضروری است و این چیزی است که بوش آن را فراموش کرده است. اینکه سازمان ملل نه اکنون و نه هیچ گاه به پایگاهی مشروع برای حکمرانی بر جهان تبدیل نخواهد شد.

او سپس در فصلی با عنوان میراث نومحافظه کاری، با تشریح ریشه های تاریخی شکل گیری جریان نومحافظه کاری، به تاثیر آموزه های لئو اشتراوس بر جریان فکری نومحافظه کاران می پردازد. او اعتقاد دارد نظریات سیاسی اشتراوس نیز (همانگونه که نومحافظه کاری تحریف شده است) دچار کج فهمی شده و استفاده های دیگری از آن می شود. هر چند به عقیده فوکویاما «آلبرت ول اشتتر» جزء معدود شاگردان اشتراوس بود که از نظریات سیاسی او سوء برداشت نکرده است.

او در ادامه تشریح میراث نومحافظه کاران، تاریخچه حیات آنها را روایت می کند. فوکویاما ریگان را با بوش دوره دوم ریاست جمهوری اش مقایسه می کند و در این قیاس، ریگان را نومحافظه کاری حقیقی می داند. در حالی که به زعم او، تصمیم های بوش و رایس برخلاف اصول نومحافظه کاری است.

فوکویاما در فصل سوم کتاب، منتقد جدی سیاست های امریکای پس از یازده سپتامبر است و پدیده های تهدید، مخاطره و جنگ پیشگیرانه را در این دوران، اصلی ترین مسائل شکل دهنده به تصمیم های دولتمردان امریکایی می داند. او «مشروعیت نداشتن حمله به عراق نزد افکار عمومی جهانیان» و «برخی مخالفت های جدی در نظام حاکم امریکا» را دو چالش اصلی پیش روی بوش در آغاز جنگ عراق می داند.

به عقیده فوکویاما مردم امریکا با طرح هایی که در خارج از خاک ایالات متحده برای آن هزینه می شود و منافع ملموس و مستقیمی برای آنها ندارد، مخالفند. به خصوص که این سیاست ها، امپراتورمآبانه و همراه با خشونت باشد.

فوکویاما پس از نقد سیاسی خود به جریان حاکم امریکا، این بار از راه اجتماع وارد می شود و پس از برشمردن تفاوت ها و البته تناقض های عقیده ای و روشی محافظه کاران و نومحافظه کاران در عرصه اجتماعی، میراث نومحافظه کاران را در عرصه توسعه اجتماعی و اقتصادی معرفی می کند. او دولت بوش را از این منظر نقد می کند که در برنامه های توسعه ای خود هیچ گاه نگاهی چندجانبه نداشته است. زیرا بوش تصور می کند با قدرت دادن به نهادهای چندجانبه چون بانک جهانی، بخشی از قدرت و استیلای خود را از دست می دهد.

به عقیده فوکویاما یکی از اصلی ترین ابزارهای پایدار که در مواجهه با معضلات نظم جهانی به یاری امریکا می آید، تاسیس نهادهای چندجانبه است. از اینجاست که فوکویاما به یکی از معضلات اساسی پیش روی ایالات متحده یعنی نظم جهانی می رسد. او ابتدا با بیان علت هایی، ناکارآمد بودن سازمان ملل متحد را در حل مشکلات جهانی نشان می دهد و بر پایه استدلال هایش، به امریکا پیشنهاد می دهد نهادهای نوینی برای حل معضلات جهانی خود پدید آورد. نهادهایی که با نهادهای موجود سازگاری داشته و البته از مشروعیت بالایی نیز برخوردار باشند.

فصل «سیاست خارجی برای امریکا از نوعی دیگر» در واقع پیشنهادهای مشفقانه فوکویاما به نسل جدید نومحافظه کاران است. فصلی که او علاقه دارد، بوش و همراهانش آن را بخوانند و البته به کار بندند. نخستین توصیه جدی فوکویاما به حاکمان کنونی ایالات متحده این است که سیاست های آنها در عرصه جهانی به طرز چشمگیری «غیرنظامی» شود.

اینکه سیاستمداران امریکایی مدام از «جنگ جهانی علیه تروریسم» سخن می گویند، بیش از حد بزرگ کردن مشکلات است. فوکویاما یادآوری می کند که دشمنان واقعی و اصلی امریکا، عده ای محدود از تروریست ها بودند اما حمله حساب نشده نظامی به عراق و جنگ رسانه ای با جهان اسلام، خیل عظیمی از مسلمانان را دشمن امریکا کرده است. او همچنین پیشنهاد می کند ایالات متحده، مدام در حال ترویج توسعه سیاسی اقتصادی همزمان باشد و نسبت به رویدادهای داخلی کشورهای سراسر دنیا نیز نگران شود.

فوکویاما البته در این راه استفاده از ابزار قدرت نرم را پیشنهاد می کند؛ الگوسازی، آموزش و پرورش، پشتیبانی مشاوره ای و البته گاهی مالی. او نیز مدافع این سخن است که توسعه هرگز از طریق بیگانگان پیش نمی رود بلکه این نخبگان هستند که عطش اصلاحات را در جامعه به وجود می آورند. فوکویاما می گوید حتی اگر تمام کشورهای عربی خاورمیانه، یک شبه هم دموکراتیزه و باثبات شوند باز هم خطر تروریسم از جایی دیگر، جهان را تهدید می کند. ضمن اینکه فوکویاما، دموکراسی فراگیر در کشورهای اسلامی را تنها از طریق مشارکت سیاسی گروه های اسلام گرا در یک نظام سیاسی کثرت گرا عملی می داند.

او به امریکایی ها توصیه می کند تاکتیک بیسمارک را در روابط بین المللی خود درپیش گیرند. روشی که مبتنی بر دیپلماسی بود و به سرعت توانست احساسات ضدآلمانی را از طریق مذاکره و گفت وگو از بین ببرد. هدف بیسمارک این بود که دیگران احساس کنند آلمان اصلاً خطرناک و ترس آور نیست. به زعم فوکویاما، امریکا می تواند با کم اهمیت جلوه دادن قدرت خود، واکنش های منفی را به حداقل برساند. پیشنهاد دیگر فوکویاما این است که امریکا خود را به نهادهای بین المللی قدرتمند و مشروع مقید کند.

کتاب فوکویاما اینگونه پایان می یابد؛ «هدایت سیاسی نه فقط باید حسن نیت داشته باشد، بلکه به دوراندیشی و حسن تدبیر نیز نیاز دارد. حکومت باید در به کار بردن قدرت خویش هوشمند باشد. پیشترها مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه دولت کلینتون به صراحت اعلام کرد که «مردم امریکا سزاوارند که پیشرو باشند زیرا می توانند دوردست تر از سایرین را ببینند». اگر چنین نظری پیوسته حقیقت می داشت و نیز طیف وسیعی از مردم به آن توجه می کردند، جهان امروز هم با میل به داوری ها و آرزوهای امریکا تن می داد. اما اگر داوری های امریکا کوته بینانه تر از سایرین باشد، آنگاه دنیای تک قطبی ما در مسیر توان فرسایی قرار دارد.»

فوکویاما نگران قدرت تک قطبی بیش از حد امریکاست. او در تمام پیشنهادهایش تاکید می کند که امریکا باید نرم تر، آرام تر و بی سروصداتر به ترویج دموکراسی بپردازد تا نفرت جهانی را نسبت به خود کاهش دهد. هر چند شاید کمی برای گفتن این صحبت ها دیر شده باشد. تصویر ذهنی امروز جهانیان از کشوری به نام امریکا، بیش از آنکه «مجسمه آزادی» باشد، تصاویر شکنجه زندانیان ابوغریب است و این شاید مهم ترین تقاطعی باشد که سران نومحافظه کار امریکایی، بر سر آن باشند.

منبع : روزنامه شرق

سایت فروش