سپهر استیری

سینما از معدود عوالمی است که کمتر کسی است دل در گرو آن نداده باشد اما همواره و از بدو ورود به ایران با مشکلاتی مواجه بوده است، حاجی آقاهای بسیاری آمده‌اند و رفته‌اند، برخی به این صنعت پیوسته‌اند و بعضا آکتور سینما نیز شدند.

اما این مشکلات تمامی نداشته و تنها از شکلی به شکل دیگر تغییر یافته است. در این نوشتار سعی داریم به تودرتوی صنعت سینما و رابطه‌اش با جامعه و اقتصاد رفته و با جوانب و مواهب این صنعت بیش از پیش آشنا شویم.
چگونگی گذران اوقات فراغت از موضوعاتی است که ارتباط نزدیکی با زندگی فرهنگی افراد دارد چرا که انسان‌ها در فعالیت‌هایی که در زمان اوقات فراغت انجام می‌دهند به دنبال پیگیری علایق خود هستند و به بیان دیگر خود را از خویشتن لبریز می‌سازند، در نتیجه می‌توان اوقات فراغت را جلوه‌گر قابلیت‌های افراد برشمرد. فعالیت‌های اوقات فراغت تا حدی حائز اهمیت است که برخی از آن به عنوان «آیینه فرهنگ جامعه» یاد می‌کنند از همین رو چگونگی گذران اوقات فراغت یک جامعه به میزان زیادی بیانگر خصوصیات فرهنگی آن جامعه می‌باشد.
اهمیت و نتایج مطلوب و سازنده ناشی از چگونگی گذران اوقات فراغت تا حدی حائز اهمیت است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده و امروزه نیز توجه مسئولان و برنامه‌ریزان بسیاری را به خود جلب کرده است، برای مثال فرانسیس دوگه جمله‌ای با این مضمون دارد که به من بگویید اوقات فراغتتان را چگونه می‌گذرانید تا بگویم شما که هستید و فرزندانتان را چگونه تربیت می‌کنید.
با توجه به اهمیت گذران اوقات فراغت که از نظر گذراندیم، می‌توان گفت که بی‌توجهی به این مهم می‌تواند پیامدهای نامطلوبی را در پی داشته باشد اما یکی از عوامل محدودکننده انتخاب‌های انسان، قیود اقتصادی است تا حدی که دومازیه برآن است «احساس فقیر شدن» زمانی به انسان‌ها دست می‌دهد که در بحث گذران اوقات فراغت، «نیازها» سریع‌تر از «میزان رضایتمندی» افزایش یابد.
اما در گزارش اخیر بودجه خانوار بانک مرکزی شاهد بهبود وضعیت گذران اوقات فراغت بوده‌ایم. خلاف یک دهه گذشته که سهم کالاهای ضروری‌تر(مسکن، پوشاک، خوراک و درمان) در بودجه خانوارها رو به افزایش و متعاقبا سهم کالاهای کمتر ضروری‌تر(تفریح، مسافرت، رستوران، امور فرهنگی، لوازم‌خانه، دخانیات، ارتباطات و ....) رو به کاهش بوده است. در سال 93 شاهد افزایش سهم کالاهای کمتر ضروری‌تر و کاهش سهم کالاهای ضروری‌تر در بودجه خانوارها بوده‌ایم که خود نشان از توجه بیش از پیش ایرانیان به چگونگی گذران اوقات فراغت دارد. البته نباید از یاد برد که عوامل متعددی در کاهش و افزایش مصرف کالاها و خدمات دخیل هستند که محدود به عوامل اقتصادی و صرفا قیمت‌ها نمی‌باشند اما در این نوشتار سعی داریم که از منظری اقتصادی و صرفا از منظر قیمت‌ها به چگونگی و امکانات گذران اوقات فراغت جامعه ایرانی بپردازیم.
 سینما را به عنوان یکی از گزینه‌های گذران اوقات فراغت جامعه ایرانی در نظر بگیرید که در مورخ 25 اسفندماه 1393 براساس سخنان غلامحسین فرجی، سخنگوی شورای نمایش با افزایش بهای بلیت مواجه شد به گونه‌ای که هم اکنون تنها سینمای مدرن مشهد با افزایش 20 تا 60 درصدی قیمت نسبت به پیش از جشنواره فجر مواجه است و این در حالی است که تورم در سال 93 قریب به 14.5 درصد بوده است.
متاسفانه برای بررسی دقیق جامعه ایران اطلاعات چندانی در دست نیست اما بیایید با نگاهی کلان‌تر و با کمی چاشنی تقریب به کنکاش‌های خود ادامه دهیم. می‌توانیم به طور کلی چگونگی گذران اوقات فراغت جامعه ایرانی را به مطالعه کتاب و روزنامه و رفتن به سینما و تئاتر(تفریح و فرهنگ)، گذراندن زمان در کافی شاپ‌ها و رستوران‌ها(هتل و رستوران) و کلاس‌های آموزشی(آموزش) محدود سازیم. نکته جالب توجه آنجاست که بنا به گزارش مرکز آمار ایران و نمودار زیر گروه‌های تفریح و فرهنگ، هتل‌ها و رستوران‌ها و آموزش که جزیی از سالم‌ترین شیوه‌های گذران اوقات فراغت هستند با تورمی بیش از تورم کل اقتصاد در سال 93 همراه بوده‌اند. اما جالب توجه است که تورم دخانیات در سال 93 تنها 2.5 درصد بوده است و صد البته باید اذعان داشت که این گروه از کالاها که شامل سیگار، قلیان و ... می‌باشد با سهولت بیشتری در اختیار عموم قرار دارد و همین امر سبب می‌گردد که برای تهیه دخانیات نسبت به سایر گروه‌های یاد شده، هزینه کمتری صرف شود.
از دیگرسو باید توجه داشت که گروه‌های آموزش، تفریح و فرهنگ، دخانیات و هتل‌ها و رستوران‌ها به مثابه «کالاهای جانشین» یکدیگر هستند به این معنا که گروه‌های مصرفی فوق می‌توانند جایگزین یکدیگر در مصرف شوند و افزایش قیمت گروهی از کالاها مانند تفریح و فرهنگ، نه تنها می‌تواند موجب کاهش مصرف گروه یادشده شود بلکه می‌تواند گرایش به استعمال دخانیات را در ایام فراغت در پی داشته باشد. جالب تر آنکه خانوارهای کم درآمدتر نیز تمایل بیشتری به مصرف دخانیات دارند و سهم این گروه از کالاها طی سالیان اخیر از ثباتی نسبی در بودجه خانوار ایرانی برخوردار بوده است. امید بر آن است که با توجه به اهمیت چگونگی گذران اوقات فراغت و تبعات آن، شاهد توجه بیشتری به آیینه فرهنگ جامعه باشیم.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد - شماره ۳۵۵۵ ، بیست و شش مرداد