بانکداری اسلامی و بدون ربا، رعایت عدالت در اعطای تسهیلات و اسلامی‌بودن فرایند بانکداری، از جمله دغدغه کشورهای مسلمان و اسلامی است که تاکنون این موارد در نظام بانکداری ایران در حد شعار و اهداف فانتزی باقی مانده است. حجت‌الاسلام مجید حبیبیان نقیبی و حسین عیوضلو، روز گذشته در نشست علمی بازار پول و نظام عادلانه اعطای تسهیلات در دانشکده اقتصاد علامه طباطبایی به ناعادلانه‌بودن ارائه تسهیلات، تخطی نهادهای بانکی از وظایف و رسالت اصلی‌شان و بی‌توجهی به بانکداری بدون ربا اشاره کردند.
لزوم انحلال بانک‌های قرضالحسنه
مجید حبیبیان نقیبی
پیشنهاد سلبی بنده و اقداماتی که نباید در حوزه بانکی صورت گیرد، تعطیلی حساب‌های قرضالحسنه در بانک‌ها، جلوگیری از اعطای قرضالحسنه از سوی کمیته امداد و بهزیستی، انحلال بانک‌های قرضالحسنه و از سوی دیگر پیشنهادهای ایجابی چون ایجاد قرضالحسنه مرکزی، نظارت بر فعالیت‌های مراکز متکفل تسهیلات و ساماندهی و تقویت قرض‌الحسنه‌های صنفی باید در دستور کار قرار گیرد.
انتقاد بر اقدامات دولت احمدی‌نژاد
بنده نمی‌دانم مشاور احمدی‌نژاد چه کسی بوده که گفته بانک قرضالحسنه تأسیس شود، ضمن اینکه دولت وقت با مانور رسانه‌ای اقدام به راه‌اندازی نهادهای قرض‌الحسنه‌ای مختلف با هدف رقابت با بانک‌ها کرده است. بانک‌ها و قرض‌الحسنه‌ها دو ماهیت متضاد دارند، درواقع این دو نهاد و مرکز، یعنی بانک و قرضالحسنه نمی‌توانند در کنار هم باشند. بانک قرضالحسنه مهر، بسیجیان و.... نگاه انتفاعی، دنبال می‌شود و امروزه می‌بینیم که مؤسسه‌های قرضالحسنه، دغدغه بانکی دارند، نه قرض و تلاش این نهادها، رقابت با بانک‌هاست. اگر بخواهیم به چند نکته در حوزه بازار پول اشاره کنیم، نخستین مورد آن است که تاکنون شاهد امضایی‌بودن معاملات بوده‌ایم و هیچ معاملات تأسیسی‌ای نداریم و از سوی دیگر همواره شاهد حاکمیت رویکرد غیرفقهی بر بحث‌ها بوده‌ایم.
٣نهاد مشکل‌زا برای حاکمیت
بعد از انقلاب حضور سه مرکز مشکل‌زا، از جمله بانک‌ها، صندوق‌های قرضالحسنه و کمیته امداد و بهزیستی برای حاکمیت را شاهد بوده‌ایم که این مراکز بدون توجه به فلسفه وجودیشان، وظیفه اصلی خود را انجام نمی‌دهند و درگیر اقدامات دیگر مراکز شده‌اند. اعطای کل ذی‌حق حقه، وضع الشی فی موضعه، ازجمله تعاریف عدالت است، اما این امر در بازار پول به شکل‌های مختلف بروز کرده است. در بازار تسهیلات اکنون سه نوع رفتار متفاوت، ازجمله ربح، رأس المال و ایثار در عرضه و تقاضا وجود دارد که شاهد تفاوت ماهوی بین نهادهای مربوط به تسهیلات هستیم. اکنون مراکز متکفل تسهیلات در ایران، از جمله بانک‌ها، صندوق‌های قرضالحسنه و کمیته امداد عهده‌دار ارائه تسهیلات هستند که با بررسی فعالیت‌های مراکز براساس عدالت، شاهد گرایش به سمت نفع بیشتر هستیم؛ برای مثال در موضوع ربح، سود حرف اول را می‌زند.
بخش اسمی بانک‌ها ٤ برابر بخش واقعی
حسین عیوضلو:
عدالت در نظام بانکی ابعاد مختلفی دارد، در این موضوع در ابتدا باید دانست چه اقدامی باید انجام داد تا هرچیزی در جایگاه خودش قرار گیرد. به‌عنوان مثال، در حوزه بازار آزاد گفته می‌شود قیمت را رها کنید تا به تعادل برسد، اما نظام اسلامی راهکارهای دیگری را مطرح می‌کند که البته در این موضوع نظام اسلامی دو فیلتر ازجمله جنبه غیراخلاقی و غیررسمی را از بازار جدا می‌کند. باید پول در جایگاهی باشد که تعادل ایجاد کند و از سوی دیگر، نیازمندی‌ها را رفع کند، اما برخی از عملکردها و خلق پول‌ها و کاسبی برخی از بانک‌ها سبب شده تبعاتی ازجمله تورم و نقدینگی به‌دنبال داشته باشد. از دیدگاه اسلامی مبادلات کاغذی باید روشن‌تر و شفاف‌تر شود. در این مورد، تنها کاغذ جابه‌جا می‌شود که تأکیدات بر روشن‌ترشدن موضوع است.
به‌عنوان مثال در بحث جعاله و عقود مشارکتی باید مشخص شود که در خریدوفروش چه بخشی‌هایی مدنظر است و جزئیات آن دقیق‌تر مطرح شود. در حوزه نظام بانکی اگر کسی دنبال تئوری اسلامی باشد که فکر نکنم در دولت فردی به‌دنبال این موضوع باشد، به بخش‌های مختلفی اشاره شده است. نظام اسلامی در حوزه بانکی، می‌گوید بخش واقعی باید بر بخش اسمی مسلط باشد یا به‌عبارتی دیگر بخش اسمی باید منعکس‌کننده بخش واقعی باشد در صورتی که اکنون بخش اسمی چهار برابر بخش واقعی شده است اگر بخواهم آن را در یک مثال بیان کنم، موضوع ربا نمونه‌ای از آن است، ربا را اگر مانند بدن یک انسان در نظر بگیریم، قسمت سر این بدن پنج برابر بدنش است. در موضوع قرض‌دادن سپرده‌ها نیز باید گفت در حال حاضر سه نوع قرض داریم، قرضالحسنه، قرض با بهره (ربا) و قرض بی‌بهره داریم که نظام بانکی از قرض بدون بهره استفاده می‌کند که باز تملیک است. اینکه بانک‌ها از این قرض سوءاستفاده می‌کنند، بحث دیگری است. در مورد سپرده‌های قرضالحسنه جاری نیز قرض بدون بهره است و چون قرض است، بانک مالک و مختار است. منتها بانک‌ها لطف می‌کنند به مشتری بهره‌ای نمی‌دهند چون ربوی می‌شود.
پول نباید مانند یخ آب رود
قرض‌دادن در سیستم بانکی زمانی معنا دارد که پول مانند یخ آب نرود و به‌طور مشخص تمام فرایند کار معلوم و مشخص باشد. در حال حاضر اقدامی که بانک مرکزی باید انجام دهد این است که به‌دنبال ثبات پولی باشد، نظارت بر بانک‌ها نیز نباید در اختیار بانک مرکزی باشد، چنین نظارتی در دنیا در اختیار نهادهای مستقل است. همچنین بانک مرکزی در بحث اسلامی هیچ اقدامی انجام نداده است و در موضوع بانکداری بدون ربا نیز فقط بانک‌ها مورد توجه قرار گرفته و متأسفانه توجه ویژه‌ای از سوی بانک مرکزی صورت نگرفته است.
بانک مرکزی همه بانک‌ها را به چشم بانک تجاری می‌بیند
در مورد مؤسسات مالی نیز گفت تاکنون به بدبودن این مؤسسات اشاره و بر آن تأکید شده و اکنون این پرسش مطرح است که مؤسسات اعتباری با چه هدفی تأسیس و ایجاد شده است؟ آیا همه مؤسسات، خلافکار و دزد هستند؟ خیر، مؤسسات اعتباری بنا بر نیاز ایجاد شده‌اند. متأسفانه بانک مرکزی همه بانک‌ها را به چشم بانک تجاری می‌بیند و ادبیات نظام بانکداری را متوجه نیستند. بانک مرکزی به نهادهای مالی جدید پویایی لازم را نداده است و اکنون بانک مرکزی یک سیاستی را تعریف کرده و تمام بانک‌ها را مجبور به پیروی از آن کرده است و سیاست‌ها هیچ تنوعی ندارد. به‌طور کلی مؤسسات براساس نیاز ایجاد می‌شود، بانک مرکزی در جایی که حالت رگولاتوری دارد، باید نهادهایی را به این منظور تعریف کند تا چارچوب و سیاست‌های خاص آن را تعریف کنند در غیراین‌صورت به‌طورکلی دگم‌بودن نظام و سیستم سبب زایش مؤسسات مالی بدون نظارت می‌شود.
منبع: شرق